ترکیه و مخاطرات توافق شکننده با پ ک ک

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، طی روزهای گذشته در ترکیه، اخبار و شایعات جدیدی درباره مذاکرات صلح بین دولت اردوغان و گروه منحله و تروریستی پ.ک.ک مطرح شد.

برخی از روزنامه‌های متعلق به گروه‌های مخالف دولت، اعلام کردند که به دنبال برگزاری سه نشست در کمیسیون همبستگی ملی در پارلمان ترکیه، موضوع عفو عبدالله اوجالان رهبر زندانی پ.ک.ک نیز در دستور کار قرار گرفته است.

این در حالی است که بر اساس توافق احزاب حاضر در پارلمان، قرار است کلیه مصوبات و مباحث طرح شده در این کمیسیون ۵۳ نفره دست کم به مدت ۱۲ سال محرمانه بنامد.

طرح شایعه اعلام عفو و احتمال آزادی اوجالان، موجب تحریک برخی از گروه‌های ملی گرای راست افراطی و غوغا و جنجال آنان در شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی شد. به همین خاطر، ییلماز تونچ وزیر دادگستری کابینه اردوغان، رسماً اعلام کرد که موضوع عفو اوجالان تحت هیچ شرایطی مطرح نخواهد شد و خود او نیز درخواستی برای خروج از جزیره ایمره آلی ندارد.

کارشناسان معتقدند که علاوه بر ده‌ها انجمن مخفی ملی گرایان ترکیه، بسیاری از اعضای خانواده‌های نظامیان کشته شده ترکیه نیز، آمادگی و تمایل بالقوه بالایی برای حمله به اوجالان دارند و اگر آزاد شود، کشته خواهد شد. اما افراد نزدیک به حزب دمپارتی اعلام کرده‌اند که خود اوجالان نیز واقعاً به دنبال آزادی نیست و ترجیح می‌دهد در همان جزیره، یک دفتر کار آرام داشته باشد و بعضاً با روزنامه نگاران و فعالان سیاسی نیز دیدار کند.

اما دمپارتی، یعنی مهمترین نهاد اقماری پ.ک.ک در پارلمان ترکیه، اعلام کرده که لازم است کمیسیون همبستگی ملی، در اولین فرصت با اوجالان نیز دیدار کند.

اگر چه به جزئیات فنی این درخواست اشاره نشده، اما دو سناریو توسط تحلیلگران مطرح شده است: سناریوی اول، اعزام هیاتی مرکب از نمایندگان عضو احزاب مختلف ترکیه از طرف کمیسیون مزبور به زندان و ملاقات آنان با اوجالان است. سناریوی دوم نیز، امکان برقراری ارتباط تصویری اینترنتی از طرف کمیسیون با اوجالان است.

مقامات دولت اردوغان فعلاً پاسخی نهایی به این درخواست نداده‌اند اما گروهی از طرف نمایندگان حزب کُردی دمپارتی برای بررسی ابعاد این مساله به دیدار اوجالان رفته است.

نظرسنجی‌ها چه می‌گوید؟

تازه‌ترین نظرسنجی‌های میدانی در ترکیه، حاکی از این است که ۶۸ درصد از شهروندان ترکیه، با آزادی اوجالان و همچنین با اعلام عفو عمومی اعضای پ.ک.ک مخالفند. این همان موضوعی است که توجه کارشناسان سیاسی و حقوقی حزب عدالت و توسعه را جلب کرده و به اردوغان پیشنهاد داده‌اند که در این مسیر، با تعلل و احتیاط بیشتری قدم بردارد.

در همین حال، تحلیلگران و متخصصین مطالعات امنیتی بر این باورند که دست یافتن به مصالح با گروه‌های تروریستی، فقط یک امر دوسویه و مرتبط با دولت و گروه نیست و به تایید و حمایت جامعه نیز نیاز دارد.

آنان می‌گویند: دولت اردوغان باید به تجارب انگلیس در مذاکره با ایرلندی‌ها و اسکاتلندی‌ها و همچنین تجارب کلمبیا توجه کند. 

آلپ ارسلان اوز اردم از تحلیلگران ترکیه می‌گوید: «برخلاف تصور رایج، این فقط دیدگاه دولت و رهبران احزاب نیست که اهمیت دارد. نمونه کلمبیا نشان می‌دهد که هرگونه مصالحه‌ای که بدون جلب اعتماد عمومی حاصل شود، صرفاً به عنوان پیمانی بین دولت و طرف مسلح باقی خواهد ماند. یادمان باشد در یکی از بزرگترین منازعات آمریکای لاتین در کلمبیا، توافق بین دولت و جنبش مسلح فارک، در یک همه‌پرسی رد شد. بنابراین خلع سلاح و روند صلح اجتماعی ترکیه با پ.ک.ک، نباید محدود به مذاکرات بین بازیگران سیاسی و نظامی باشد. موفقیت این روند نه تنها وابسته به نهایی شدن مساله خلع سلاح، بلکه مرتبط با اعتماد و حمایت عمومی است. یادآوری وضعیت کلمبیا، همراه با ادبیات روانشناسی اجتماعی و نمونه‌های دیگر، نشان می‌دهد که صلح نه تنها با تصمیمات نخبگان، بلکه با تأیید و مشارکت عموم مردم پایدار می‌شود. با این حال، جلب حمایت عمومی آسان نیست. درد، فقدان و آسیب‌های ناشی از درگیری در طول سال‌های متمادی، تعصبات و بی‌اعتمادی پایدار نسبت به طرفین را ایجاد می‌کند. این تعصبات، همراه با سوء ظن و مقاومت در برابر ابتکارات صلح، می‌تواند حتی امیدوار کننده‌ترین فرآیندها را شکننده کند».

توافقنامه صلح امضا شده بین دولت کلمبیا و گروه مسلح فارک در سال ۲۰۱۶ یکی از جامع‌ترین و نوآورانه‌ترین اسناد صلح در جهان بود. با این حال، در همان سال، مردم کلمبیا به طور غیرمنتظره‌ای به آن رأی «نه» دادند. آن هم در شرایطی که روستاییان به عنوان افرادی که پیامدهای جنگ را از نزدیک تجربه کرده بودند، خواهان صلح بودند. اما بی‌اعتمادی در میان ساکنان شهری که خشونت را فقط به طور غیرمستقیم تجربه می‌کردند، غالب بود.

به همین خاطر، تحلیلگران ترکیه نیز به این جمعبندی رسیده‌اند که در کشور آنها نیز، دیدگاه‌های شهروندان درباره توافق با اوجالان و پ.ک.ک، بین اقشار مختلف جامعه همگن نیست.

برای جوامع دهقانی و روستایی که مستقیماً درگیری را تجربه می‌کردند، صلح به معنای پایان خشونت و آوارگی است که مستقیماً بر زندگی روزمره تأثیر می‌گذرد و در نتیجه، آنها صلح را با قدرت بیشتری می‌پذیرند. ولی برای کسانی که در شهرهای بزرگ زندگی می‌کنند و درگیری را عمدتاً از طریق رسانه‌ها دنبال می‌کنند، این تصور ایجاد شده که دولت اردوغان به منظور دستیابی به منافع حزبی، امتیازات فراوانی به پ.ک.ک داده و این روند، به ضرر شهروندان است.

هم اکنون روند صلح در ترکیه نیز با خطراتی مشابه وضعیت کلمبیا روبرو است و تحقیقات نشان می‌دهد که بخش قابل توجهی از جامعه با احتیاط به این روند نزدیک می‌شوند.

طبق نظرسنجی انجام شده توسط Research Istanbul و گزارش شده توسط دکتر اردی اوز ترک در پایگاه اینترنتی تحلیلی یتکین ریپورت، تنها ۳۹ درصد از شهروندان ترکیه معتقدند که توافق با اوجالان و پ.ک.ک در ماه مه ۲۰۲۵ موفق خواهد شد و ۶۵ درصد از شرکت‌کنندگان در مورد آینده آن مردد بودند.

این تصویر در نظرسنجی جدید انجام شده در ماه ژوئیه نیز تفاوت چندانی نداشت: در حالی که ۳۹ درصد همچنان امیدوار هستند، این بار ۴۸ درصد گفتند که فکر می‌کنند این روند از هم خواهد پاشید. به عبارت دیگر، هنوز هم سطحی از خوش‌بینی قابل مشاهده است اما بی‌اعتمادی غالب است. 

اوزتورک در بیان انتقادات خود درباره روند توافق دولت اردوغان و گروه منحله پ.ک.ک گفته است: «بخش قابل توجهی از جامعه از مراحل اساسی این توافق بی‌اطلاع است. این واقعیت که تقریباً دو سوم مردم هرگز از تحولات مهمی مانند کنگره انحلال پ.ک.ک چیزی نشنیده‌اند، به شکاف قابل توجهی در ارتباطات بین دولت و شهروندان اشاره دارد. بنابراین، مشکل نه تنها تردید در مورد صلح، بلکه کمبود جدی اطلاعات نیز هست. خانواده‌های شهدا، قربانیان تروریسم و آوارگان در ترکیه می‌خواهند بدانند که چگونه صلح به رنج‌های آنها رسیدگی خواهد کرد. در همین حال، بخش بزرگی از شهروندان کُرد انتظار اقدامات مشخصی در مورد شهروندی برابر و حقوق فرهنگی دارند. اگر این انتظارات برآورده نشود و مردم به طور فعال در این فرآیند مشارکت نداشته باشند، ابتکار صلح و در کسب پایگاه اجتماعی شکست خواهد خورد». 

همه اینها در حالی است که به باور تحلیلگران، بخش مهمی از توافق بین دولت و پ.ک.ک، به خاطر عدم ادغام نهادهای اقماری پ.ک.ک در ارتش سوریه، به بن بست رسیده و اردوغان نیز تلویحاً رهبران کردهای سوری را تهدید کرد.

رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه در جمع کردها در استان کردنشین موش ترکیه با تأکید بر اینکه در سایه اطمینان‌بخش هلال عشوه‌گر، جایی برای همه وجود دارد، گفت: «ترکیه ضامن امنیت، صلح و رفاه کردها است. کسانی که به آنکارا و دمشق روی می‌آورند، پیروز خواهند شد. کسانی که اصول برادری و همسایگی را رعایت می‌کنند، پیروز خواهند شد. کسانی که قبله خود را از دست می‌دهند و به دنبال حامیان خارجی جدید هستند، در نهایت شکست خواهند خورد. ما همچنین می‌دانیم که اگر شمشیر از غلاف بیرون کشیده شود، جایی برای قلم و کلمات باقی نخواهد ماند. تکرار می‌کنم، ما برای برقراری صلح پایدار در سراسر منطقه خود ایستاده‌ایم. ما طرفدار حل مشکلات از طریق گفتگو و دیپلماسی باشید. فراموش نکنید که ما، به عنوان ترک، عرب و کُرد، برای همیشه در کنار هم در این منطقه زندگی خواهیم کرد».

حال باید دید، آیا در روزهای آتی و در اثنای بحث بر سر تحولات مرتبط با ادغام شبه نظامیان موسوم به «قسد» در ارتش احمد الشرع، آیا گشایشی در توافق بین دولت اردوغان و اوجالان نیز حاضل خواهد شد یا نه.

پایان