اربعین؛ پیوست رسانهای عاشورا
۱۴:۵۶ – ۰۱ شهریور ۱۴۰۳
از دهم ماه محرم خونین ۶۱ قمری که کاروان اسرای اهل بیت (ع) به همراه سرهای مبارک شهدا به کوفه و سپس به شام بلا رهسپار شده و حرکت داده شدند، حماسه سازی این کاروان با زعامت حضرت امام سجاد علیه السلام و بانوی صبر و استقامت و استواری حضرت زینب (س) به ویژه در شام و کاخ سیاه یزید شکل متفاوتی به خود گرفت. اثر تاریخی و تمدنی حرکت حماسه ساز، آگاهی بخش و فریاد اهل بیت امام حسین (ع) در این اسارت در رسواسازی و روشنگری از ظلم بنی امیه و عبیدا… بن زیاد، به عنوان «پیوست رسانهای عاشورا» تا امروز و برای همیشه تاریخ ماندگار و جریان ساز شده است.
هنگامی که کاروان اهل بیت (ع) درمسیر بازگشت، راه کربلا و زیارت قبور سیدالشهدا و شهدای عاشورا را انتخاب میکند، همراه با جابر بن عبدا… انصاری و جمعی از بنی هاشم، (به برخی نقلهای تاریخی) زیارت اربعین را رقم میزنند و این زیارت تاریخی از آن روز تا امروز همچون یک رسانه جهانی، صدای رسای حسین ابن علی (ع) را به همه جهان مخابره کرده است.
اربعین فقط برای سیدالشهدا (ع)
جدا از نقلهای روایی و تاریخی که درباره اربعین حضرت سیدالشهدا (ع) در منابع حدیثی پیش روی ما قرار دارد از جمله کلام مبارک امام صادق (ع) که «آسمان و فرشتگان آسمان تا چهل روز بر حسین (ع) خون گریستند» (مستدرک الوسائل ص ۲۱۵)، گسترش مناسکی اربعین و همقدم شدن با جابربن عبدا… انصاری و جوانان بنی هاشم درمسیر زیارت سیدالشهدا (ع) در طول تاریخ، خود نمونهای عینی از قدرت رسانهای و تاثیرگذاری حرکت امام حسین (ع) از مدینه به عراق است. به گونهای که حتی آیین اربعین و بزرگداشت آن، برای پیامبر اکرم (ص) و امام علی (ع) مورد توجه قرار نگرفته است، چرا که یادآوری اربعین شهادت حسین (ع) خونی تازه را در رگهای شیعیان به جریان میاندازد و همگان را به قیام برای خدا چه به صورت فردی و چه به صورت جمعی دعوت میکند.
اربعین چرا یک رسانه؟
امروز نمیتوان از مراسم با عظمت اربعین که در سالهای اخیر شکوه و جلوهای جهانی یافته، سخن گفت و از وجوه رسانه وار آن سخن نگفت؛ رسانهای که در حماسه سازیها و فریادهای ضد ظلم و عدالت خواهی کاروان اسرای اهل بیت (ع) در شام و پس از واقعه عاشورا ریشهای عمیق دارد. دکتر سیدمرتضی اسماعیلی طبا مدیر گروه مدیریت رسانه دانشکده علوم اجتماعی، ارتباطات و رسانه درهمین رابطه میگوید: هر زائری که قدم درراهپیمایی اربعین حسینی میگذارد پیام اربعین سید و سالار شهیدان را به اندازه و سهم خودش به همه مخاطبان در سراسر عالم مخابره میکند.
اربعین از وجوه رسانهای عاشورا
اسماعیلی طبا با تأکید بر این که مراسم عظیم پیاده روی اربعین حسینی یکی از وجوه رسانهای فرهنگ و مکتب عاشورا به شمار میرود، گفت: باید توجه داشته باشیم که این پیوست رسانهای برای ما درسهای مهم و بزرگی به همراه دارد و خلاصهاش هم آن که اگر ما بخواهیم اهداف قیام حضرت اباعبدا… الحسین (ع) را زنده نگه داریم باید به دنبال زنده نگه داشتن پیام آن باشیم و به نشر و ترویج آن در عالم مبادرت بورزیم.
مدیر گروه مدیریت رسانه دانشکده علوم اجتماعی، ارتباطات و رسانه افزود: به همین خاطر است که ما میبینیم که بعد از قیام عاشورا صدها سال است که این سنت بزرگ پیادهروی و این حرکت بزرگ انسانی در عراق تداوم دارد و شیعیان و مسلمانان و حتی برخی غیرمسلمانان جهان در این حرکت عظیم معنوی شرکت میکنند.
کارکردهای رسانه اربعین
وی همچنین با بیان این که باید اربعین را به مثابه یک رسانهی بسیار قدرتمند و البته رسانه قدسی بنگریم و به تفسیر و تحلیل ابعاد و زوایای آن بپردازیم، عنوان کرد: کارشناسان علم ارتباطات برای رسانهها کارکردهایی را برمی شمارند و بر این اساس به نظر بنده، پیادهروی اربعین، این حرکت بزرگ کارکردهای اصلی رسانه را در خودش دارد. بعضی ازکارکردهای رسانه در علوم ارتباطات عبارتند از: کارکرد آموزشی، اطلاعرسانی، ایجاد همبستگی، ایجاد بسیج مردم، برقراری ارتباط بین نسلی که حقیقتاً همه این ویژگیها را ما در رسانه بزرگ پیادهروی اربعین به عینه مشاهده میکنیم.
کارکرد اول؛ اربعین راهی برای شناخت حسین (ع)
آیا راهپیمایی بزرگ اربعین را نمیتوان بزرگترین راهپیمایی بشری برشمرد؟ اگر چنین باشد، بنابراین توجه جهانیان به آن سرانجام یک روز جلب خواهد شد. این موضوع و جنبههای آموزشی رویداد اربعین در تحلیل استاد اسماعیلی طبا مدیر گروه مدیریت رسانه دانشکده علوم اجتماعی، ارتباطات و رسانه خواندنی است: این رسانه (اربعین) در حوزه آموزشی بسیاری از آموزههای حسینی را به همه مردم جهان تبیین مینماید؛ مردمی که از قیام عاشورا و فلسفه آن اطلاعی ندارند، وقتی پیادهروی بزرگ اربعین را میبینند و از طریق رسانههای مختلف این حرکت بزرگ و شاید بتوان گفت بزرگترین راهپیمایی بشری در جهان را میبینند، یکی از کارکردهای مهم این حرکت، آموزش است. در واقع کسانی که از قیام حضرت، فلسفه آن، چگونگی آن و دلایل این قیام اطلاعی ندارند، همه این موارد را از طریق مشاهده این راهپیمایی عظیم آموزش میبینند، یعنی با قیام حسینی و فلسفه قیام حسینی آشنا میشوند و این یکی از مهمترین کارکردهای رسانهای اربعین است.
کارکرد دوم، اطلاع رسانی از فرهنگ امام حسین (ع)
این کارشناس حوزه ارتباطات به رسانه دانشگاه ادیان و مذاهب گفته است: کارکرد دوم در حوزه اطلاعرسانی است، چرا که این راهپیمایی اقتدار، همبستگی، وحدت، انساندوستی، مهماننوازی را به مردم اطلاعرسانی میکند. از همه مهمتر به مخاطب خود این پیام را منتقل میکند که رسانه اربعین رسانه منتظران حضرت مهدی (عج) است. به دیگر سخن این مانور بزرگ قدرت، مانور بزرگ منتظران است. در واقع ما در حال مخابره این پیام به دنیا هستیم که شاهد این مانور پرشکوه اسلامی، به عنوان مانور منتظران هستید.
اربعین رسانهای برای خنثی سازی تبلیغات ضددینی
رسانه اربعین، در مسیر حرکت جهانی خود، تلاش میکند توجه جهان را به فرهنگ اصیل اسلامی جلب کند. اسماعیلی طبا به این موضوع اشاره میکند: یکی از جنبههای راهپیمایی اربعین این است که میبینیم عاشقان امام حسین (ع) چطور از زائران امام حسین (ع) عاشقانه و مخلصانه پذیرایی میکنند. حتی کفش زائران را واکس میزنند، لباسهای آنها را میشویند. این نوعی انساندوستی و مهماننوازی مسلمانان را نشان میدهد. این هم از کارکردهای رسانهای اربعین است و میتواند خنثیکننده تبلیغات ضددینی و ضدشیعی باشد که در دنیا در حال حاضر عدهای دارند روی آن کار میکنند.
اربعین و ۴ عنصر ارتباطی
وی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به این که ما در علم ارتباطات مدلهای ارتباطی مختلفی داریم، ادامه میدهد: هر مدل ارتباطی حداقل از یک فرستنده تشکیل شده است. ابتدا یک پیام و کانالی که این پیام را به مخاطب میرساند. هر مدل ارتباطی حداقل شامل این ۴ عنصر است. همه این عناصر در پیادهروی بزرگ اربعین حضور دارند.
فرستنده و تولیدکننده پیام همان راهپیمایان هستند که در پیادهروی اربعین شرکت میکنند و خود آنها تولیدکنندگان پیام و فرستندگان پیام هستند و واسطه و کانالی که این پیام را از فرستنده (پیادهروان) میگیرد، اقتدار این پیادهروی باشکوه است و پیام این همایش باشکوه همان پیام قیام عاشورا و پیام اقتدار مسلمانان و شیعیان است، چرا که پیام انساندوستی، نوعدوستی و مهماندوستی است و پیام منتظران حضرت مهدی (ع) میباشند.
مدیر گروه مدیریت رسانه دانشکده علوم اجتماعی، ارتباطات و رسانه میگوید: در نهایت نیز به گیرندگان پیام میرسیم که در هر مدل ارتباطی بحث مخاطب و گیرنده پیام مطرح است. گیرندگان این پیام هم تمام مسلمانان و شیعیان و دوستداران حضرت امام حسین (ع) هستند. در واقع گیرندگان پیام هم دشمنان اسلام و مسلمین هستند و هم دوستداران حضرت. دوستان این نهضت پیام اقتدار و امید میگیرند و دشمنان این نهضت از این رسانهی بزرگ اربعین، پیام حساب بازکردن روی اقتدار مسلمین را دریافت میکنند.
اربعین؛ پوست رسانهای عاشورا
همانطور که در ابتدای این گزارش اشاره شد، بی شک، اربعین، شاهکار کاروان اهل بیت (ع) در امتدادبخشی پیام عاشورا در قامت یک پیوست رسانهای توانست، تا امروز سبب ساز جهانیتر شدن عاشورا و قیام سیدالشهدا (ع) شود. دکتر اسماعیلی طبا هم این موضوع را تحلیل دقیق تری میکند: بعد از شهادت مظلومانه حضرت سیدالشهدا (ع)، حماسه ماندگار امام سجاد (ع) و حضرت زینب (س) باعث شد پیام شهدای کربلا و در رأس آنها امام حسین (ع) تا به امروز و پس از گذشت ۱۴ قرن به دست ما برسد. در واقع حرکت امام زین العابدین (ع) و عمه بزرگوارشان زینب کبری (س)، همان پیوست رسانهای کربلا و عاشورا بود که همچنان با قدرت تأثیر فوق العاده خود را بر همه شیفتگان و رهروان حق و حقیقت بر جای میگذارد.
ابر رسانهها را نمیتوان بایکوت کرد
اما آیا میتوان، عاشورا و امتداد فرهنگی و رسانهای امروز آن یعنی حرکت بین المللی «اربعین» را در رسانهها ندید؟ در این باره دکتر مهرداد توکلی راد، جامعه شناس، هجمههای سنگین رسانهای و بایکوت خبری، اجتماع میلیونی اربعین را غیر قابل انکار میداند و میافزاید: اربعین خودش یک ابر رسانه است و نمیتوان پیامهای رسانه اربعین را بایکوت کرد؛ البته مسئولیت شیعیان در حوزه معرفتی و بازخوانی مکتب عاشورا و واقعه اربعین بیشتر است. از سویی دیگر واقعه عاشورا یک جنبش است و جنبش در جامعه شناسی سیاسی معانی خاص خودش را دارد، اما عاشورا جنبشی زنده و پویاست و هزاران سال است که تکرار میشود؛ در واقع حادثه کربلا دو واقعه مهم دارد که یکی عاشورا و دیگری اربعین است.
منبع: روزنامه خراسان
