از دل ویرانی تا پرده نقرهای؛ چگونه سینما بایکوت اسرائیل را رقم زد
۰۹:۱۷ – ۲۹ آذر ۱۴۰۴
باشگاه خبرنگاران جوان – در میانه جنگ دوساله رژیم صهیونیستی در غزه که رسانهها برای پوشش آنچه در این باریکه تحت محاصره زیر شدیدترین بمبارانهای هوایی و حملات زمینی میگذشت بهشدت تحتفشار بودند و مخابره واقعیات جنگ کار دشواری بود، سینما بار دیگر نقش حافظه جمعی را بر عهده گرفت. از اکتبر ۲۰۲۳، همزمان با جنگ اسرائیل، گروهی از فیلمسازان، مستندسازان و هنرمندان ـ بهویژه از دل خود غزه ـ دوربین را به ابزار شهادت بدل کردند و نتیجه، شکلگیری موجی از آثار مستند و سینمایی بود که نهتنها در جشنوارههای معتبر جهانی به نمایش درآمدند، بلکه به تریبونی برای روایت رنج، مقاومت و زیست روزمره مردم رنج دیده فلسطین تبدیل شدند.
از اکتبر ۲۰۲۳، باریکه غزه نه فقط به یکی از مرگبارترین میدانهای جنگ قرن بیستویکم، بلکه به یکی از سانسورشدهترین صحنههای روایت نیز بدل شد. همزمان با افزایش تلفات انسانی، محدودیتهای رسانهای، فشارهای سیاسی و حذف سیستماتیک روایت فلسطینی، بازنمایی آنچه در غزه میگذشت را بیش از پیش به چالشی جهانی تبدیل کرد. در چنین فضایی، سینما ـ بهویژه سینمای مستند و مستقل ـ به میدان آمد؛ نه برای تفسیر از دور، بلکه برای ثبت تجربه زیسته در دل فاجعه. حضور سینمای فلسطین در جشنوارههای جهانی و کسب جوایز از کی سو و عدم حضور آثار تولیدشده توسط رژیم صهیونیستی به شکلی از بایکوت فرهنگی اسرائیل انجامید. آنچه طی نزدیک به دو سال گذشته شکل گرفت، موجی کمسابقه از آثار سینمایی بود که غزه را نه بهعنوان «خبر»، بلکه بهمثابه «زندگی در حال نابودی» به تصویر کشیدند. این آثار، در جشنوارههای معتبر جهانی دیده شدند، جوایزی گرفتند، با فشارها و حذفها مواجه شدند و در نهایت، به بخشی از حافظه جمعی جهان بدل شدند؛ حافظهای که میکوشد در برابر فراموشی مقاومت کند.
«از کانون فاجعه» | سینما در لحظه بقا
در قلب این موج، مجموعه فیلم کوتاه «از کانون فاجعه» قرار دارد؛ پروژهای بیسابقه که توسط راشد مشاراوی گردآوری شده است. این مجموعه شامل ۲۲ فیلم کوتاه است که توسط فیلمسازان زن و مردی ساخته شده که همگی در غزه حضور داشتند و همزمان با ساخت فیلم، درگیر نجات جان خود، یافتن سرپناه و تأمین ابتداییترین نیازهای زندگی بودهاند.آثار این مجموعه ـ از مستند و داستانی تا انیمیشن ـ تجربههای متنوعی از جنگ را روایت میکنند: آوارگی، فقدان، ترس دائمی، و درعینحال، تلاش برای حفظ کرامت انسانی. مشاراوی تأکید کرده است که این پروژه صرفاً یک اقدام هنری نیست، بلکه تلاشی برای انتقال تجربههای روزانه زندگی زیر بمباران است. نزدیکی بیواسطه فیلمسازان به رخدادهای در حال وقوع، هویت این مجموعه را شکل داده و دلیل نامگذاری آن را روشن میکند، «از کانون فاجعه».این مجموعه با استقبال گستردهای روبهرو شد، تور جهانی موفقی را پشت سر گذاشت و بهعنوان افتتاحیه جشنواره فیلم فلسطین بریستول، انگلستان انتخاب شد؛ نشانهای از آنکه روایتهای برخاسته از دل جنگ، علیرغم همه فشارها، راه خود را به پردههای جهانی باز کردهاند.
«صدای هند رجب» | ثبت یک تماس، حفظ یک خاطره
فیلم «صدای هند رجب» ساخته کوثر بن هنیه، یکی از تکاندهندهترین نمونههای این موج است. این اثر به بازآفرینی دراماتیزه سرگذشت هند رجب، دختر ششساله فلسطینی میپردازد که در جریان حملات اسرائیل در غزه جان خود را از دست داد.داستان فیلم از حادثهای واقعی الهام گرفته است، خودروی حامل هند و خانوادهاش هنگام فرار از شهر غزه هدف گلولهباران قرار گرفت؛ برخی اعضای خانواده در همان لحظات نخست جان باختند و هند که ابتدا زنده مانده بود، از داخل خودرو با جمعیت هلالاحمر فلسطین تماس گرفت و درخواست کمک کرد. بعدها، خودرو که او در آن بود مورد حمله اسرائیل قرار گرفت و امدادگران نهتنها نتوانستند ائو را نجات دهند بلکه خود نیز جانشان را از دست دادند.ویژگی منحصربهفرد فیلم، استفاده از صدای واقعی هند پیش از مرگ است؛ انتخابی که «صدای هند رجب» را از یک روایت بازسازیشده فراتر میبرد و آن را به سندی احساسی و تاریخی بدل میکند. این فیلم در جشنواره ونیز مورد توجه قرار گرفت، جوایزی دریافت کرد و بهرغم نبود پخشکننده در آمریکا، مسیر خود را در جشنوارههای بینالمللی ادامه داد. تونس این اثر را بهعنوان نماینده رسمی خود برای جوایز اسکار معرفی کرده است؛ اقدامی که بر جایگاه جهانی فیلم افزود.
«غزه: چگونه در یک منطقه جنگی زنده بمانیم» | کودکان، روایت و مقاومت
مستند «غزه: چگونه در یک منطقه جنگی زنده بمانیم» روایتی است متمرکز بر کودکان؛ گروهی که بیش از همه قربانی جنگ بودهاند و درعینحال، کمترین امکان دفاع از روایت خود را داشتند. این فیلم بر پایه ویدئوهایی ساخته شده که پیش از آتشبس ضبط شدهاند و زندگی روزمره کودکان در شرایط محاصره و بمباران دائمی را نشان میدهند.
این مستند با واکنشهای تندی مواجه شد؛ از تلاش برای حذف و بیاعتبارسازی گرفته تا حمله به راوی نوجوان آن. در مقابل، نامهها و حمایتهای گستردهای از سوی هنرمندان و فعالان رسانهای منتشر شد که تأکید داشتند هدف این اثر، انسانزدایی را به چالش کشیدن و بازگرداندن چهره انسانی به قربانیان جنگ است. این جدال، خود به بخشی از داستان فیلم بدل شد و نشان داد که حتی روایت کودکان نیز از فشارهای سیاسی در امان نیست.
«روحت را در دست بگیر و قدم بزن» | بازسازی یک زندگی، افشای یک الگو
مستند «روحت را در دست بگیر و راه برو» ساخته سپیده فارسی که در بخش مستقل ACID در جشنواره کن به نمایش درآمد، با استفاده از آرشیوها، تصاویر خبری و نامهنگاریها، زندگی یک زن جوان فلسطینی را بازسازی میکند که قرار بود بهزودی ازدواج کند اما به دست سربازان اسرائیلی به شهادت رسید.این فیلم، فراتر از روایت فردی، به الگوهای رفتاری نظامی اشاره میکند که به نابودی زیرساختهای زندگی و امکان بقا منجر شده است. سازندگان اثر تأکید کردهاند که این مستند پژواک بهایی است که روزنامهنگاران و غیرنظامیان فلسطینی در جریان حملات پرداختهاند؛ بهایی که اغلب در آمارها گم میشود.
جشنوارهها، جوایز و میدان منازعه روایتها
حضور این آثار در جشنوارههای بینالمللی ـ از ونیز و تورنتو گرفته تا رویدادهای مستقل ـ نشان داد که غزه به یکی از محورهای اصلی سینمای معاصر بدل شده است. در اختتامیه جشنواره ونیز، فیلمهایی با موضوع غزه جوایز مهمی دریافت کردند و سخنان همدردی برندگان، این پیام را منتقل کرد که تا تحقق عدالت، صداها خاموش نخواهند شد.
در مقابل، نمایش یا حتی اعلام نمایش برخی آثار با اعتراضها و فشارهایی مواجه شد؛ از جمله نسبتدادن «جانبداری» به فیلمهایی که صرفاً تجربه زیسته فلسطینیان را روایت میکردند. این واکنشها، خود نشاندهنده شدت منازعه بر سر روایت غزه در عرصه جهانی است.
«سرزمین دیگری نیست» | وقتی مستند، مرز سانسور را شکست
مستند «سرزمین دیگری نیست» یکی از جنجالیترین و درعینحال تأثیرگذارترین آثار سینمایی مرتبط با فلسطین در دو سال اخیر بوده است؛ اثری که با تمرکز بر واقعیت اشغال، آوارگی و خشونت ساختاری علیه فلسطینیان ساخته شد و با وجود تحسین گسترده منتقدان، با موانع جدی در مسیر پخش و نمایش مواجه شد. این اثر به کارگردانی یووال آبراهام، باسل عدرا، حمدان بلال و ریچل زر، به دلیل روایت بیپرده خشونت رژیم صهیونیستی علیه ساکنان فلسطینی روستای مسافر یطا با تحسین جهانی مواجه شده است.این فیلم که در نود و هفتمین دوره جوایز اسکار برنده جایزه اسکار بهترین فیلم مستند شد، بهروشنی نشان داد که روایت فلسطینی حتی در قالب مستندِ واقعیتمحور نیز تا چه اندازه «سیاسی» تلقی میشود. واکنشها به «سرزمین دیگری نیست» ـ از تحسین تا حذف و تعلیق نمایش ـ آن را به نمادی از نبرد بر سر حق روایت تبدیل کرد؛ نبردی که خودِ فیلم، یکی از مصادیق عینی آن است.
«فلسطین ۳۶» | سینما بهمثابه حافظه تاریخی
فیلم «فلسطین ۳۶» با رویکردی تاریخی، یکی از نخستین تلاشهای سینمایی برای بازخوانی ریشههای اشغال و مقاومت فلسطینیان را به نمایش میگذارد و نشان میدهد که آنچه در دو سال گذشته در غزه گذشت، امتداد تاریخی دههها سرکوب و خشونت است. این اثر با بازسازی یکی از مقاطع کلیدی تاریخ فلسطین، پیوند میان گذشته و اکنون را برقرار میکند و یادآور میشود که جنگ امروز، رویدادی ناگهانی یا منفصل نیست. فرش قرمز فیلم «فلسطین ۳۶» ساخته کارگردان فلسطینی، آن ماری جاسر، در جشنواره بینالمللی فیلم تورنتو (تیف) به صحنه اعتراض علیه خشونت، مرگ و ویرانی حاصل از جنگ اسرائیل در غزه بدل شد و نقش مهمی در تکمیل پازل روایی این موج سینمایی داشت. این اثر بهعنوان نماینده فلسطین در نود و هشتمین دوره از جوایز اسکار، ۲۰۲۶، در لیست کوتاه آکادمی از آثار بینالمللی (غیرانگلیسی زبان) قرار گرفته است.نزدیک به دو سال پس از آغاز جنگ اسرائیل علیه غزه، تاکنون بیش از هفتاد هزار فلسطینی در نوار غزه به شهادت رسیدهاند و شمار مجروحان از ۱۷۱ هزار نفر فراتر رفته است. با وجود آغاز آتشبس از دهم اکتبر ۲۰۲۵، اسرائیل به حملات روزانه خود به غزه ادامه داده و به گفته مقامات غزه، نزدیک به ۸۰۰ حمله انجام داده و نزدیک به ۴۰۰ نفر را کشته است.در چنین شرایطی، آثار سینمایی شکلگرفته درباره غزه نهتنها اسناد هنری، بلکه گواهی تاریخیاند. این فیلمها، در برابر حذف، سانسور و عادیسازی خشونت ایستادهاند و نشان دادهاند که سینما میتواند فراتر از سرگرمی، به حافظه، شهادت و صدا بدل شود؛ صدای مردمی که زیر آوار، همچنان روایت میکنند.
یوروویژن و بایکوت اسرائیل
در حالیکه اتحادیه پخش برنامههای اروپایی، نهاد برگزارکننده مسابقات یوروویژن، از اخراج اسرائیل به دلیل جنگ علیه غزه خودداری کرد، اما چندین کشور از حضور در این رقابتها به دلیل نسلکشی رژیم صهیونیستی انصراف دادند.ایسلند، اسپانیا، اسلوونی، هلند و ایرلند پنج کشوری هستند که تاکنون عدم حضور خود در این رویداد که قرار است در وین برگزار شود، را اعلام کردهاند. این کشورهای اروپایی همچنین از پخش یوروویژن نیز خودداری خواهند نمود.
منبع: فارس