افزایش قدرت طریقت ها در ترکیه و اعمال نظر در عرصه های مختلف

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، طریقت های دینی و عرفانی در ساختار سیاسی و اجتماعی ترکیه از قدرت و نفوذ بالایی برخوردارند و این موضوع، گهگاه موجب تنش های تازه می شود. جدیداً یک بار دیگر، جامعه و فضای رسانه ای و فرهنگی ترکیه، شاهد تنش و درگیری جدیدی بود که طریقت مشهور به «جماعت اسماعیل آقا»، آن را رقم زده است.

این طریقت، به پخش یک مجموعه تلویزیونی به نام «غنچه های سرخ» (Kızıl Goncalar) از شبکه FOX TV واکنش تندی نشان داده است.

با آن که شبکه تلویزیونی مزبور متعلق به بخش خصوصی است، اما مانند همه رسانه های دیگر، مکلف به لحاظ کردن قوانین و دستورهای شورای عالی رسانه هاست. یعنی همان شورای نیمه دولتی است که همه احزاب پارلمان ترکیه در آن نماینده دارند و بر کار رسانه ها نظارت می کند. جماعت اسماعیل آقا با انتشار یک بیانیه، از این شورا خواسته هر چه زودتر مانع از ادامه سریال شود.

چرا طریقت اسماعیل آقا به غنچه های سرخ معترض شد؟

بسیاری از طریقت ها و جماعات دینی در ترکیه، صاحب تشکیلات و سازماندهی های عظیم مالی، اجتماعی، آموزشی و صنفی هستند و به خاطر برخورداری از منبع لایزال اعانات و کمک های مردمی، سال به سال ثروتمندتر می شوند.

اما در این میان، برخی جماعات دینی، به خاطر موهبت نزدیکی فکری و سیاسی به حزب عدالت و توسعه و تیم اردوغان، در انواع مناقصه های بزرگ مالی برنده می شوند و سرمایه های کلانی به دست می آورند. در نتیجه بخش عظیمی از بودجه خود را صرف احداث خوابگاه های دانشجویی، مراکز خرید، درمانگاه ها و مراکز خدماتی می کنند که غالباً به اعضا و هواداران خود آنها سرویس می دهد و بدین ترتیب، طریقت یا جماعت در ترکیه، عملاً صاحب ساختار و نهادی است که به دولت بی شباهت نیست.

سریال غنچه های سرخ نیز در داستان خود به این ماجرا پرداخته و از شیخ و استادی حرف می زند که ده ها موسسه، نهاد مالی و فرهنگی و واحدهای متعدد صنفی در اختیار دارد و صدها مرید، اوامر او را به جا می آورند.

با آن که فقط یک قسمت از این سریال بر روی آنتن تلویزوین رفته، اما همان یک قسمت کافی بود تا جماعت اسماعیل آقا به تندی اعتراض کند و نیش و کنایه های سریال را به خود بگیرد.

این سریال داستان یک روانشناس سکولار دارای گرایش سیاسی آتاترکی را روایت می کند که شاهد گلایه های یکی از مراجعین خود به نام مریم است. مریم در فضای خانوادگی فرقه و طریقت بزرگ شده، پدر به دستور مراد و مرشد خود، مانع از مدرسه رفتن دخترش مریم شده و یکی از برادران او نیز به دستور همان مرشد دینی، با تنبیه فیزیکی سختی روبرو می شود.

در این میان، روزنامه ینی شفق از بلندگوهای تبلیغاتی اخوانی های طرفدار اردوغان نیز آتش بیار معرکه شد و ادعا کرد که فیلمنامه، به دست یکی از اعضای فراری باند کودتاگر فتح الله گولن نوشته شده است.

 جامعه اسماعیل آقا در شبکه های اجتماعی بیانیه ای صادر کرده و نوشته است: «به نظر می رسد برخی نشریات و تولیدات، با هدف قرار دادن نام الله متعال، کتاب مقدس ما قرآن کریم، و حمله به مفاهیم دینی- عرفانی، نهادهای معنوی ما، هتک حرمت دین و مومنان ما در حال نشر باطل هستند. حمله به طریقت های دینی و عرفانی ما و تحقیر مفاهیمی همچون شیخ، حاجی و استاد در رسانه‌ ها غیرقابل قبول است و پخش این آثار باید هر چه سریع تر متوقف شود».

آیا فقط پای یک سریال داستانی در میان است؟

دستور اکید ابوبکر شاهین از مقامات حزب عدالت و توسعه و رئیس شورای نظارت بر رسانه ها برای توقف سریع و آغاز تحقیق و بازجویی درباره محتوای فیلمنامه سریال غنچه های سرخ، یک رویکرد و رفتار استثنائی است که نشان دهنده تبعیت کامل دولت و حزب عدالت و توسعه از طریقت اسماعیل آقا است. طریقتی که چند ماه پیش، مرشد اعظم آن شیخ محمود افندی درگذشت و اردوغان در مراسم تشییع جنازه، گوشه ای از تابوت را بر دوش گرفت و ارادت خود را به او نشان داد.

جماعت اسماعیل آقا در حال حاضر مهمترین و متنفذترین طریقت ترکیه است که با میلیون ها عضو و هوادار، چندین نهاد بزرگ آموزشی، مالی، خدماتی و فرهنگی در اختیار دارد و در انتخابات ریاست جمهوری و پارلمانی در سال جاری، با تمام قدرت از اردوغان و حزب عدالت و توسعه حمایت کرد.

به گفته برخی از تحلیلگران ترکیه، پس از کودتای نافرجام سال ۲۰۱۶ که جامعه دینی و طریقت موسوم به «خدمت» به رهبری فتح الله گولن آن را اجرا کرده بود، طریقت های دینی و عرفانی در ترکیه، به عنوان تهدیدهای امنیتی، مورد توجه قرار گرفتند. اما حزب عدالت و توسعه، با وجود همه هشدارهای سیاسی و امنیتی، روابط نزدیک خود با جماعت اسماعیل آقا را بسط داد و به نوعی می توان گفت، این طریقت قدرتمند، حالا جای جنبش خدمت یا سازمان گسترده گولن را گرفته است.

البته این فقط ارتباط جماعت اسماعیل آقا با حزب حاکم ترکیه نیست که اهمیت دارد. بلکه در سوی دیگر فضای دوقطبی شده سیاسی – اجتماعی ترکیه، خصومت و ستیز کمالیست ها با جریانات دینی، موضوع بسیار مهمی است.

سکولارهای کمالیست ترکیه، فارغ از این که برخی جماعات دینی به اقدامات مثبت اجتماعی و تربیتی مشغول هستند، تمام گروه های دینی را با یک چوب رانده و آنان را مصداق ارتجاع، عقب ماندگی و خشونت معرفی می کنند. در نتیجه این جدال همیشگی، از سویی تشدید کننده فضای دوقطبی در ترکیه است و از دیگر سو، بخشی از کارزار انتخاباتی احزاب.

ترکیه در فروردین ماه آتی، انتخابات شهرداری ها را برگزار می کند و در فضاهای رقابتی احزاب ترکیه، طریقت ها همواره از کنشگران قدرتمند و مهم به شمار می آیند. در نتیجه در شرایط کنونی، دعوایی که بین کمالیست ها و جماعت دینی اسماعیل آقا در گرفته، حزب عدالت و توسعه ناچار است برخی مصالح حزبی خود را در نظر بگیرد و به منظور کسب رای محافظه کاران، به توقف پخش سریال غنچه های سرخ رضایت دهد.

شواهد نشان می دهد که طریقت ها و جماعات دینی، از کنشگران مهم و متنفذ فضای سیاسی و اجتماعی ترکیه هستند و توان و ظرفیت آنان، در خدمت حزب عدالت و توسعه قرار گرفته و اثرگذاری آنان در مبارزات حزبی، پابرجا خواهد بود.

پایان