امام موسی صدر؛ نماد وحدت و مقاومت/ راز بزرگی که ۴۷ ساله شد

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، ۴۷ سال قبل امام سید موسی صدر، رهبر وقت جنبش امل لبنان و روحانی مقاوم و برجسته امت اسلامی که نماد وحدت و مقاومت بود، سفر بی‌ بازگشت خود به لیبی را آغاز کرد؛ سفری که هرچند در مورد آن مطالب زیادی مطرح شده، اما همچنان پر از راز بزرگ سرنوشت نامعلوم ایشان است.

امام سید موسی صدر کیست؟

امام موسی صدر در سال ۱۹۲۸ میلادی در شهر مقدس قم دیده به جهان گشود. پدر ایشان مرحوم آیت‌الله سید صدرالدین صدر، جانشین مرحوم آیت‌الله شیخ عبدالکریم حائری مؤسس حوزه علمیه قم و از مراجع بزرگ زمان خود بود.

سید موسی صدر پس از اتمام سیکل اول و بخش مقدمات علوم حوزوی، در خرداد ۱۳۲۲ هجری شمسی رسما به حوزه علمیه قم پیوست، و طی مدتی کوتاه، ضمن بهره گیری از محضر حضرات آیات سید محمد باقر سلطانی طباطبایی، شیخ عبدالجواد جبل عاملی، امام خمینی(ره) و سید محمد محقق داماد، دروس دوره سطح را به پایان رسانید. وی از ابتدای بهار ۱۳۲۶ وارد مرحله درس خارج شد، و تا اواخر پاییز ۱۳۳۸، یعنی قریب ۱۳ سال تمام، از مدرسین بزرگ حوزه‌های علمیه قم و نجف کسب فیض کرد.

امام صدر در کنار تحصیلات حوزوی، دروس دبیرستان خود را به اتمام رساند، در سال ۱۳۲۹ به عنوان اولین دانشجوی روحانی در رشته «حقوق در اقتصاد» به دانشگاه تهران وارد شد و در سال ۱۳۳۲ از آن فارغ‌التحصیل شد.

مکتب امام موسی صدر برای حمایت از محرومان در لبنان

امام صدر در اواخر سال ۱۳۳۸ وصیت مرحوم آیت‌الله سید عبدالحسین شرف‌الدین ، رهبر متوفی شیعیان لبنان را لبیک گفته و به عنوان جانشین آن مرحوم، سرزمین مادری خود ایران را به سوی لبنان ترک کرد.

امام صدر در طول اقامت خود در لبنان شاهد رنج‌ها، مشکلات و سختی‌های مردم این کشور بود و به این ترتیب برای حمایت از مظلومان و محرومان وارد عرصه سیاسی و اجتماعی شد. ایشان به ضرورت آموزش توده‌های محروم در مورد واقعیت تلخ جامعه لبنان به عنوان مقدمه ضروری برای تغییر و انقلاب علیه شرایط موجود ایمان داشت، اما در عین حال مطمئن بود که روند آموزش یک شبه اتفاق نمی‌افتد و مسیری دشوار است.

امام موسی صدر یک برنامه تدریجی و مرحله‌ای برای آگاهی، آموزش و بسیج مردم لبنان اتخاذ کرد و معتقد بود که محرومیت مردم این کشور، ناشی از ماهیت نظام لبنان است که امتیازات فرقه‌ای را تداوم می‌بخشد و قدرت را در دست گروهی کوچک و نه بر اساس شایستگی، بلکه بر مبنای فرقه گرایی قرار می‌دهد.

ایشان بدون توجه به نژاد یا مذهب، روند اصلاح نظام لبنان را آغاز نموده و شعار لغو فرقه گرایی سیاسی را مطرح کرد و خواستار انجام اصلاحات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی شد. امام موسی صدر بر برقراری عدالت در مناطق محروم و برابری شهروندان در حقوق و وظایف تاکید داشت و خواستار حذف بی‌عدالتی و طبقاتی شدن و ساختن لبنان بر پایه‌های آزادی، کرامت، عدالت، شایستگی و فرصت‌های برابر شد.

رهبری برای همه مظلومان

امام سید موسی صدر با این رویکرد، از هویت شیعی خود فراتر رفت و به نماد عدالت در کل امت اسلامی تبدیل شد که اقشار مختلف مردم محروم لبنان برای نجات خود از تبعیض و محرومیت، به ایشان چشم دوختند. لبنانی‌ها از همه فرقه‌ها دور او جمع شدند و برای مبارزه با رنج و ساختن میهن دلخواه خود امید زیادی به وی بستند.

در سال ۱۹۷۴ میلادی جنبش محرومین در لبنان تاسیس شد و خطوط کلی پروژه سیاسی ملی امام موسی صدر آشکار گردید. امام سید موسی صدر فارغ از هویت مذهبی خود، در پی دفاع از همه مردم مظلوم لبنان بود و بنابراین جنبش او با واکنش مثبت، حمایت و پشتیبانی نخبگان سیاسی، فرهنگی و اجتماعی لبنان، از همه فرقه‌ها مواجه شد.

از همان آغاز، تلاش‌های سیاسی و حمایتی امام موسی صدر با اعلام تاسیس جنبش محرومین به اوج خود رسید که مهمترین رویداد سیاسی و مردمی در تاریخ معاصر لبنان محسوب می‌شود. از آنجایی که محرومیت دین یا فرقه ندارد و محرومین از همه فرقه‌ها هستند، امام موسی صدر جنبش محرومین را برای همه محرومان و مظلومان لبنان تشکیل داد و روشنفکران، متفکران و سیاستمداران از همه اقشار جامعه را به خود جذب کرد.

این روحانی برجسته جهان اسلام می‌گفت: «جنبش محرومین جنبشی است که حقوق محرومان را مطالبه می‌کند، ماهیت این جنبش آن است که هیچ فرد محروم یا منطقه محرومی در لبنان باقی نماند. این یک جنبش خودجوش، روشن، آسان و بدون ابهام است».

آموزه‌های اصیل امام موسی صدر در مقاومت ضد صهیونیسم

بعد از آنکه دولت لبنان در انجام وظیفه خود برای دفاع از خاک این کشور مقابل تجاوزات رژیم صهیونیستی کوتاهی کرد، امام سید موسی صدر، گردان‌های مقاومت لبنان (امل) را برای دفاع از میهن مقابل تجاوزات و جاه طلبی‌های صهیونیست‌ها تاسیس کرد.

امام سید موسی صدر اسرائیل را یک موجودیت اشغالگر می‌دانست که در بزرگترین عملیات استعماری در قلب جهان عرب کاشته شده است و تاکید می‌کرد «اسرائیل نه تنها دشمن لبنان و فلسطین، بلکه دشمن کل اعراب، مسلمانان، مسیحیان، کل بشریت و در واقع دشمن خداست».

کمتر کسی است که جمله معروف امام سید موسی صدر درباره رژیم صهیونیستی را نشنیده باشد؛ با این مضمون که «ما اسرائیل را شر مطلق می‌دانیم و هیچ کس در جهان بدتر از اسرائیل نیست. اگر اسرائیل و شیطان با هم بجنگند ما در کنار شیطان خواهیم ایستاد».

از این رو، آرمان بزرگ امام سید موسی صدر، مبارزه با رژیم صهیونیستی با هر سلاحی و ریشه کن کردن آن از دنیا بود.

تلاش‌های امام موسی صدر برای نجات لبنان از جنگ داخلی

در سال ۱۹۷۵ جنگ داخلی لبنان آغاز شد؛ جنگی که امام موسی صدر مدت‌ها نسبت به آن و پیامدهای ویرانگرش بر کشور هشدار داده بود. ایشان همواره این جنگ را رد می‌کرد و به دنبال راهی برای توقف آن بود. امام موسی صدر برای پایان دادن به چرخه خشونت و حفظ وحدت ملت لبنان؛ در مسجد الصفا در بیروت تحصن کرده و گفت «من روزه گرفتن و تحصن را انتخاب کردم تا به خشونت پایان دهم و در مورد زمین گذاشتن سلاح در داخل کشور حرف بزنم، وحدت ملتم را حفظ کنم و قدرت و توان کشور را مقابل دشمن افزایش دهم».

ایشان تاکید داشت که «خاموش کردن شعله‌های جنگ، یک وظیفه دینی، ملی و میهنی است و هر کسی که به کاهش تنش در کشور کمک کند و در دور نگه داشتن شبح جنگ از لبنان سهیم باشد، در واقع از خانه و حریم خودش محافظت کرده است».

راز بزرگ ناپدید شدن امام سید موسی صدر

با تجاوز رژیم صهیونیستی به لبنان در سال ۱۹۷۸ و تشدید اوضاع این کشور و رد قطعنامه ۴۲۵ شورای امنیت سازمان ملل توسط رژیم صهیونیستی که خواستار خروج نیروهای این رژیم از جنوب لبنان بود، امام موسی صدر تصمیم گرفت تحولات اوضاع عمومی لبنان و واقعیت تهدیداتی که این کشور در معرض آن قرار داشت را با سران کشورهای عربی که قدرت تصمیم گیری و تاثیر مستقیم برای حل این شرایط داشتند در میان بگذارد.

در همین راستا امام موسی صدر به سوریه، اردن، عربستان سعودی و الجزایر سفر کرد و خواستار برگزاری اجلاس ویژه اعراب برای پایان دادن به این وضعیت لبنان و نجات آن شد. امام صدر در الجزایر با مقامات این کشور گفتگو کرد و مقامات الجزایر به او توصیه کردند که با توجه به نفوذ رهبران لیبی بر اوضاع نظامی و سیاسی لبنان، به لیبی سفر کند.

در نهایت روز جمعه ۲۵ آگوست ۱۹۷۸ امام موسی صدر به همراه شیخ محمد یعقوب و عباس بدرالدین، خبرنگار لبنانی به لیبی سفر کرد و در فرودگاه بین المللی طرابلس مورد استقبال مقامات لیبی قرار گرفت. اما نکته قابل توجه اینجاست که رسانه‌های لیبی هیچ اشاره‌ای به ورود امام صدر به این کشور نکرده و هیچ خبری در مورد اقامت ایشان به عنوان مهمان رسمی منتشر نکردند.

وزارت خارجه لبنان در آن زمان گزارش داد که نزار فرحات، کاردار وقت این کشور در طرابلس تا زمانی که عباس بدرالدین خبرنگار همراه امام صدر، سه روز بعد از اقامتشان در لبنان با او تماس نگرفته بود، از حضور آنها در لیبی اطلاع نداشت.

همچنین از زمان ورود امام موسی صدر و همراهانش به لیبی بر خلاف روال معمول هیچ تماس تلفنی یا خبری به لبنان درباره شرایط آنها داده نشد و بعد از آنکه بازگشت امام موسی صدر و همراهانش از لیبی به تاخیر افتاد و تماس با آنها ممکن نبود، شورای عالی اسلامی شیعیان لبنان در ۶ سپتامبر ۱۹۷۸ از کاردار لیبی در لبنان خواست که توضیح بدهد، اما او به مدت ۴ روز در پاسخ دادن تعلل کرد.

بعد از آن، شورای عالی اسلامی شیعیان لبنان این موضوع را به سلیم الحص، نخست وزیر وقت این کشور اطلاع داد و بلافاصله کاردار لیبی احضار شد و او بعد از ظهر روز بعد پاسخ داد که امام صدر و همراهانش شامگاه ۳۱ آگوست ۱۹۷۸ لیبی را با پرواز ایتالیا به مقصد رم ترک کرده‌اند.

الیاس سرکیس، رئیس جمهور وقت لبنان که از این پاسخ نگران شده بود در ۱۲ سپتامبر ۱۹۷۸ تلاش کرد تا با دولت لیبی تماس بگیرد اما مقامات لیبی حاضر نشدند با او حرف بزنند. به دنبال آن خبر ناپدید شدن امام موسی صدر منتشر شد و رسانه‌های لبنانی در ۱۲ سپتامبر ۱۹۷۸ این خبر را در صفحات اول خود منتشر کردند و رسانه‌های بین‌المللی هم به این موضوع پرداختند.

دروغ پردازی دولت لیبی درباره سرنوشت امام صدر و همراهانش

در پی فشارهای بین‌المللی برای روشن کردن سرنوشت امام موسی صدر و همراهانش، دولت لیبی بیانیه‌ای صادر و اعلام کرد که لیبی به این موضوع توجه زیادی دارد و تلاش کامل خود را برای تعیین سرنوشت امام موسی صدر و نجات جان او و دو همراهش بسیج می‌کند.

دولت لیبی در این بیانیه خود هم مجدداً تاکید کرد که امام موسی صدر و همراهانش ساعت ۸:۱۵ شب ۳۱ آگوست ۱۹۷۸ طرابلس را به مقصد رم ترک کرده‌اند. اما مقامات ایتالیایی این خبر را تایید نکردند و برخی اطلاعات از وزارت کشور ایتالیا فاش کرد که نه امام موسی صدر و نه همراهانش هرگز به ایتالیا نرسیده‌اند.

در ۱۳ سپتامبر ۱۹۷۸ مقامات ایتالیایی تحقیقات جامعی را آغاز و ظرف دو هفته ثابت کردند که امام موسی صدر و دو همراه او، نه لیبی را ترک کرده‌اند و نه هرگز به ایتالیا رسیده‌اند. تحقیقات به این نتیجه رسید که:

-مسافران و خدمه پرواز ۸۸۱ ایتالیا که مقامات لیبی مدعی بودند امام موسی صدر و همراهانش با این پرواز به رم رفته‌اند، هرگز آنها را در هواپیما ندیده‌اند.

-پلیس فرودگاه و گمرک رم تایید کردند که امام موسی صدر و همراهانش هرگز به آنجا نرسیده‌اند.

-هتلی که اتاق‌ها به نام امام موسی صدر و همراهانش در رم رزرو شده بود میزبان دو نفر دیگر با کارت شناسایی جعلی بود.

-چمدان امام موسی صدر و همراهانش دستکاری شده و عکس گذرنامه او برداشته شده بود.

در ژوئن ۱۹۷۹ قاضی تحقیق و معاون دادستان عمومی ایتالیا به این نتیجه رسیدند که امام موسی صدر و دو همراهش در لیبی مانده‌اند و هرگز وارد خاک ایتالیا نشدند.

راز بزرگی که ۴۷ ساله شد

در ۱۳ سپتامبر ۱۹۷۸ دولت لبنان هیئتی ارشد را برای بررسی ناپدید شدن امام موسی صدر به لیبی اعزام کرد، اما لیبی از پذیرش این هیئت خودداری کرد و این هیئت به ایتالیا رفت. بعد از ۱۵ روز تحقیق در رم، هیئت لبنانی با مقامات ایتالیایی به این نتیجه رسیدند که امام موسی صدر و همراهانش هرگز لیبی را ترک نکرده و به رم نرسیده‌اند.

بعد از آن، لیبی در دوره‌های مختلف، اخبار جعلی و ضد و نقیضی درباره شهادت امام موسی صدر منتشر کرد، اما هیچ یک از این اخبار سندیت نداشته و تا به امروز سرنوشت ایشان و همراهانشان همچنان مبهم است.

پایان