تحلیلگر ترکیه ای: چشم ترکیه به بریکس اما گوشش به اروپاست

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، این روزها که دولتمردان ترکیه از هر فرصتی برای طرح عضویت این کشور در بریکس بهره می برند، تحلیل های فراوانی حول این موضع گیری ها و اظهارات مقامات ترکیه، از سوی تحلیل گران این حوزه در رسانه های گروهیو در فضای مجازی منتشر می شود.

“نجاتی دمیرجان”، کاندیدای دکترای مطالعات جهانی و دستیار پژوهشی مرکز مطالعات ترکیه در دانشگاه شانگهای و سردبیر فصلنامه ابتکار کمربند و جاده، با انتشار مقاله ای در صفحه اینترنتی Modern Policy با عنوان ” چشم ترکیه به بریکس اما گوشش به اتحادیه اروپا “(Türkiye’s Eyes on BRICS But Ear to EU) ابعاد مختلف این وضعیت را بررسی کرد.

وی در ابتدای مقاله خود با اشاره به اظهارات هاکان فیدان، وزیر امور خارجه ترکیه در یک برنامه تلویزیونی، مبنی بر اینکه اگر روند عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا تکمیل می شد، ترکیه با فرصت هایی مانند طرح عضویت در بریکس مواجه نمی شد، آن را نوعی رقصیدن ترکیه در هر دو سمت ارزیابی می کند و معتقد است که این امر برای سیاست خارجی ترکیه تصویری منفی به همراه خواهد داشت.

دمیرجان در ارزیابی اظهارات وزیر خارجه ترکیه آن را چیزی بیش از یک بیانیه بر می شمرد و بازتابی از بحث عمومی داخلی در ترکیه می داند و وعده اوزگور اوزل، رهبر حزب جمهوری خواه خلق (حزب اصلی اپوزیسیون در ترکیه) در عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا ظرف مدت ۱۰ سال را نیز در این راستا ارزیابی می کند.

دستیار پژوهشی مرکز مطالعات ترکیه در دانشگاه شانگهای، در چرایی شتاب ترکیه در اظهاراتش برای پیوستن به دو ساختار مورد اشاره اینگونه تحلیل می کند که متأسفانه این کشور، سازمان همکاری شانگهای و بریکس را به عنوان کارتی علیه غرب مورد استفاده قرار می دهد.

با نگاهی به عضویت ۷۵ ساله ترکیه در ناتو و تلاش۵۰ ساله آن برای عضویت در اتحادیه اروپا، ترکیه از نوعی درماندگی در ارتباط با اردوگاه غربی برخوردار است.

اصولاً ترکیه در ناتو به عنوان پسری شیطان دیده می شود و نامزدی آن نیز در اتحادیه اروپا تاکنون به رسمیت شناخته نشده است. با این وجود، ترکیه از سال ۱۹۴۵ یک سیاست خارجی مبتنی بر وسواس به غرب را در پیش گرفته و به همین دلیل، قدرت سیاسی کنونی در ترکیه ایده وسواس گونه ای را برای پیشبرد روابط خود با غرب با استفاده از کارت های سازمان همکاری شانگهای و بریکس برای نظارت بر واکنش ها مورد بهره برداری قرار می دهد.

وی معتقد است که متأسفانه این سیاست دولت نه تنها یک درماندگی است و به نحوی همسویی ترکیه با غرب را به عنوان یک ضرورت نشان می دهد، بلکه این سیاست تردیدهایی را در مورد اتحاد ترکیه با بلوک شرق ایجاد می کند.

نجاتی دمیرجان معتقد است که افکار عمومی ترکیه از دو استدلال اصلی علیه بریکس و سازمان همکاری شانگهایاستفاده می کند. اولین مورد این است که اگر ترکیه به بریکس و سازمان همکاری شانگهای بپیوندد، حکومت دموکراتیک را کنار گذاشته و به سمت یک مدل «خودکامه» حرکت می کند و بحث دوم این است که اقتصاد ترکیه با غرب ادغام شده و در تجارت خود با اقتصادهای آسیایی ضرر می کند.

وی در ادامه گزارش خود به صراحت به این امر تاکید می ورزد که دو استدلال اصلی علیه بریکس در افکار عمومی ترکیه وجود دارد که این دو استدلال، منعکس کننده واقعیت نیستند.

استدلال اول: اقتصاد ترکیه به غرب وابسته است و این کشور با کشورهای بریکس کسری تجاری دارد. طرفداران این استدلال معتقدند که کسری تجاری ترکیه با چین و روسیه زیاد است و بر اساس آمار اعلام شده در سال ۲۰۲۳، واردات ترکیه از روسیه حدود ۴۵.۵ میلیارد دلار و واردات ترکیه از چین در حدود ۴۵ میلیارد دلار بود. در مقابل در سال مورد بررسی، صادرات ترکیه به روسیه حدود ۱۰.۹ میلیارد دلار و صادرات به چین حدود ۳.۳ میلیارد دلار بوده است. بدین ترتیب ترکیه در سال ۲۰۲۳ حدود ۳۵ میلیارد دلار کسری تجاری با روسیه و ۴۲ میلیارد دلار کسری تجاری با چین داشت.

اما سبد تجاری دو مقوله فوق را باید از جنبه دیگری نیز بررسی کرد. بسیاری از محصولاتی که ترکیه از چین وارد می کند به عنوان کالای واسطه ای در حوزه صادرات ترکیه استفاده می شود و یا اصولاً شامل واردات ماشین آلات مورد استفاده در تولید می باشد.

به عنوان مثال، بر اساس داده های سال ۲۰۲۳، ماشین آلات ۴۶.۲ درصد از واردات ترکیه از چین را تشکیل می دهد. پس از آن واردات مواد شیمیایی با ۱۸.۳ درصد، آهن و فولاد با ۹.۵ درصد و سایر کالاهای مصرفی با ۷.۴ درصد قرار دارند.

به عبارت دیگر، بسیاری از محصولات وارداتی ترکیه از چین، زمینه تولیدات کالاهای صادراتی ترکیه را فراهم می آورد. علاوه بر این، تولید ارزان کالا در ترکیه با خرید ماشین آلات ارزانتر از چین تضمین می شود و این در حالی است که ترکیه این ماشین آلات را باید به قیمت دو یا پنج برابر از غرب خریداری کند.

سردبیر فصلنامه ابتکار کمربند و جاده معتقد است که در عین حال، میزان واردات انرژی ترکیه از روسیه در مقایسه با دیگر کالاها قابل مقایسه نیست و سبد وارداتی بازار این کشور از روسیه، تحت سلطه انرژی است.

به عنوان مثال، نزدیک به ۵۰ درصد از واردات گاز طبیعی، نفت و زغال سنگ ترکیه از روسیه تامین می شود. ترکیه ۸۴ درصد انرژی خود را از گاز طبیعی، نفت و زغال سنگ تامین می کند و از این انرژی در تولید کالاهای خود استفاده می کند.

علاوه بر این، ترکیه روابط تجاری دو جانبه عمیقی از انرژی هسته ای گرفته تا ساخت و ساز و گردشگری با روسیه دارد. اما آمارها نشان می دهد که در مقابل، بیشتر محصولاتی که ترکیه از غرب وارد می کند، کالاهای تمام شده است.

برای مثال، در سال گذشته میلادی، ۲۸ درصد از واردات ترکیه از اتحادیه اروپا، خودروی تولیدی کشورهای عضو این اتحادیه بود و پس از آن مواد شیمیایی، پوشاک، محصولات الکترونیکی، آهن و فولاد بوده است.

استدلال دوم : برخی معتقدند که بریکس متشکل از گروهی از کشورهای غیر دموکراتیک است و ترکیه با دست کشیدن از اتحادیه اروپا، از دموکراسی دست خواهد کشید.

نجاتی دمیرجان در ادامه می افزاید: هر زمان که موضوع عضویت ترکیه در سازمان همکاری شانگهای و بریکس در دستور کار مقامات ترکیه قرار می گیرد، بحث ها و اظهارات مختلف در افکار عمومی ترکیه آغاز می شود.

برخی از رسانه های ترکیه از یک سو دموکراسی غربی را جشن می گیرند و از سوی دیگر آسیا را به عنوان مرکز “رژیم های خودکامه” مورد تاکید قرار می دهند.

حتی اکثریت بزرگی معتقدند که کاهش قدرت اقتصادی ترکیه و کمبود سرمایه گذاری در این کشور نتیجه دور شدن ترکیه از دموکراسی است. اما این تصور، استدلالی است که رسانه های غربی به ترکیه تحمیل کرده اند.

به عنوان مثال، مجله تایم در سال ۲۰۱۳، اردوغان را به عنوان فردی سکولار، دموکرات و طرفدار غرب بر روی جلد خود با تیتر «راه اردوغان » به تصویر کشید. در سال ۲۰۱۸ که روابط ترکیه با غرب تیره شد، همین مجله ولادیمیر پوتین، رجب طیب اردوغان، ویکتور اوربان و رودریگو دوترته را روی جلد خود قرار داد و اردوغان را با تیتر” ظهور مرد قوی” در رده رهبران خودکامه قرار داد.

قیاس مشابهی با اردوغان در فارن افرز در سال ۲۰۱۹ با شی، پوتین، اردوغان، اوربان و دوترته تحت عنوان «اکنون خودکامگی» انجام پذیرفت. قیاس دیگری توسط مجله آتلانتیک در سال ۲۰۲۱ با عنوان “مردان بد برنده می شوند” صورت گرفت.

مورتون آبراموویتز، سفیر سابق ایالات متحده در آنکارا، می‌گفت که به لطف اردوغان، ترکیه دموکراتیک‌تر از همیشه بوده است. نکته مهم این است که این رسانه های غربی توسط روزنامه نگاران، دانشگاهیان و سیاست گذاران در ترکیه دنبال می شوند.

نجاتی دمیرجان در ادامه گزارش خود اینگونه اظهار می دارد که علاوه بر این، متأسفانه درک غرب از دموکراسی با واقعیت مطابقت ندارد. به عنوان مثال، گفتمان ها و احزاب راست افراطی در ایالات متحده علیه سیاه پوستان (جورج فلوید) و مهاجران و در اتحادیه اروپا، علیه مهاجران خاورمیانه روز به روز در حال افزایش است.

از سوی دیگر، متأسفانه کشورهای غربی نتوانسته اند هیچ تحریمی را علیه اسرائیل به خاطر جنگ جاری غزه اعمال کنند، چه رسد به توقف جنگ ناعادلانه علیه غیرنظامیان. با این وجود، کشورهای بریکس در کنار فلسطین ایستادند و برای صلح تلاش کردند. حتی مداخلات پلیس در تظاهرات فلسطینی ها در کشورهایی مانند آلمان، فرانسه و بریتانیا صورت گرفت.

نمونه دیگر تند بودن دخالت پلیس، در اعتراضات جلیقه زردها در انتقاد از افزایش سوخت در فرانسه است که حتی در ترکیه هم دیده نشد. به طور خلاصه، می توان دریافت که حقوق بشر و آزادی بیان در غرب که به عنوان کشورهای دموکراتیک نشان داده می شوند، خیلی جلوتر از ترکیه یا کشورهای بریکس نیستند.

نتیجه گیری

نجاتی دمیرجان، کاندیدای دکترای مطالعات جهانی و دستیار پژوهشی مرکز مطالعات ترکیه در دانشگاه شانگهای و سردبیر فصلنامه ابتکار کمربند و جاده اینگونه نتیجه گیری می کند که متأسفانه این استدلال که اقتصاد ترکیه به غرب وابسته است و از تجارت با کشورهای بریکس متحمل ضرر می شود، آنطور که به نظر می رسد نیست.

حتی اگر تراز تجاری ترکیه با روسیه و چین منفی هم باشد، آنها کالاهای واسطه ای، ماشین آلات و انرژی را برای تولید کالا و صادرات آنها برای ترکیه به سایر کشورها فراهم می کنند و بنابراین نقش مهمی در صادرات ترکیه به سایر کشورها ایفا می کنند.

دلیل زیر بنایی انتقاد غرب مبنی بر اینکه، ترکیه با پیوستن به بریکس یک کشور خود کامه خواهد شد، صرفاً تلاشی برای جلوگیری از توسعه همکاری ترکیه با اقتصادهای نوظهور آسیا به دلیل به بن بست رسیدنش در روابطش با غرب ارزیابی می شود.

این واقعیت که نشریات غربی در دوره‌ای که ترکیه روابط نزدیکی با غرب داشت، این کشور را دموکراتیک نشان می‌دادند و با دورشدن ترکیه از غرب، آن را یک کشور خودکامه و مستبد نشان می دهند، بیانگر نگرش ریاکارانه غرب است.

وی در نهایت در خصوص آینده پیوستن ترکیه به بریکس اینگونه ارزیابی می کند که متأسفانه تسلط رسانه های غربی بر افکار عمومی ترکیه و وسواس غرب گرایی در سیاست خارجی ترکیه باعث می شود که دولت در گام های رسیدن به بریکس بلاتکلیف شود.

در حالی که دولت چشم خود را به عضویت در بریکس دوخته است، اما نمی تواند گوش های خود را از شنیدن پیشنهادات اتحادیه اروپا ببندد. نظم جهانی جدیدی در حال ظهور است. ترکیه باید دست از جستجوی راه حل در نظم قدیم بردارد و گام های قاطع تری در نظم جدید بردارد.

گزارش : کاظم محمدی کارشناس مسائل اقتصادی

پایان