تخریب گنبد امام حسین (ع) بر سر زوار؛ حادثهای که در تاریخ مسکوت ماند
۰۷:۳۷ – ۲۷ تیر ۱۴۰۳
بارگاه مطهر امام حسین (ع) که به دست مختار بن ابوعبید ثقفی بنا نهاده شد، بارها و در سالهای متمادی با حملات تخریبی افراد و گروههای مختلف مواجه شده است. خلفای عباسی از جمله منصور، هارون و متوکل هر یک در دورههای مختلف به تخریب بارگاه اقدام کردهاند. مهمترین و معروفترین تخریب به دستور متوکل صورت گرفت. وهابیان در سال ۱۲۱۶ هجری قمری نیز به بارگاه حمله کرده و به آن آسیب جدی وارد ساختند و آخرین تخریب، با حمله بعثیها در زمان صدام و در جریان انتفاضه شعبانیه مردم عراق روی داد.
تارنمای آستان حسینی طی سلسله مقالاتی به تاریخچه حرم مطهر امام حسین (ع) و رخدادهایی که پس از شهادت آن امام همام تا دوران عباسی برای آن روی داده، پرداخته است.
در زمان منتصر، خلیفه عباسی که پس از کشتن پدرش به خلافت رسید، شیعیان در آزادی بیشتری زندگی میکردند و مراقد مقدسه در نجف و کربلا به شکوفایی رسید. سید عبدالجواد الکلیدار در این باره میگوید: «در مدت کوتاه حکومت المنتصر که ۶ ماه به طول انجامید، وی خطاهای پدرش را جبران کرد و خدمات بزرگی برای اهل بیت (ع) و شیعیان انجام داد و همچنین توجه ویژه به قبور مطهر امام حسین (ع) و حضرت علی (ع) داشت و اجازه نداد که قبور ائمه و آل ابیطالب مورد تعرض واقع شود.» (تاریخ کربلا، ص۱۴۶)
این حکومت ۶ ماهه یک دوره استثنایی برای شیعیان در عهد دیکتاتوری عباسی بود که همواره از سیاست تروریسم علیه شیعیان استفاده میکردند. شیعیان در دوران حکومت منتصر نفس راحتی کشیدند و قبور ائمه برای زوار بیش از پیش شناخته شد و مردم از هر نقطه به زیارت ائمه مشرف میشدند. (اعیان الشیعه، ج۴، ص۳۵۰)
بنای بارگاه امام حسین (ع) که در زمان منتصر ساخته شده بود تا سال ۲۷۳ هجری پابرجا بود تا اینکه در زمان خلافت موفق پسر متوکل، در روز نهم ذیحجه و همزمان با روز عرفه، که زوار زیادی در حرم جمع شده بودند، گنبد حرم به طور ناگهانی بر سر زوار فرو ریخت. دلیل سقوط گنبد به طور دقیق مشخص نشده است که حادثه طبیعی بوده یا دستهایی پشت پرده این اتفاق بودهاند؟ اما نشانههایی وجود دارد که نشان میدهد سقوط گنبد بر سر زائران برنامهریزی شده بود.
به دلیل وقوع این حادثه ناگهانی و عجیب، اهمیت تاریخی حرم امام حسین (ع) افزایش یافت؛ چرا که از این حادثه میتوان میزان خشم پنهان عباسیان و عدم آرامش آنها با وجود جلال و عظمت قبر امام حسین (ع) و مقدس بودن آن نزد مسلمانان را دریافت. موفق نیز از این جهت شبیه پدرش بود و از ارتکاب چنین جنایاتی ابا نداشت به همین دلیل تاریخ بر این حادثه سرپوش گذاشته و به جزئیات آن نپرداخته است. (تاریخ کربلا، ص۱۹۳)
در برخی روایات به وضوح بیان شده است که فرو ریختن گنبد به دستور موفق عباسی بوده چرا که سیاست عباسیان در دشمنی با اهل بیت (ع) در همه زمانها بهجز دورههای کوتاهی، یکسان بوده است آنها شیعیان را به قتل میرساندند و جاسوسهایی بین مردم بهویژه در میان علویان قرار میدادند. اما سکوت نسبت به این حادثه به دلیل فضای رعب و وحشتی بود که در دوران موفق عباسی بر جامعه حکمفرما بود.
موفق در زمان جنگ با علی بن محمد، رهبر قیام زنگیان، اشیاء نفیسی که در داخل حرم امام حسین (ع) بود را برای کمک به جنگ خود غارت کرد و مردم وحشیگری او را در شکنجه اسرای این جنگ مشاهده میکردند. (دکتر فیصل السامر، ثوره الزنج، ص۱۲۳) لذا طبیعی است که حادثه فرو ریختن گنبد با سکوت و کتمان مواجه شود.
الکلیدار در این باره میگوید: «شاید بسیاری از مسائل همچنان تا ابد مجهول بماند، زیرا در آن شرایط که افکار عمومی با اوضاع سیاسی خاصی احاطه شده بود امکان آشکار کردن آن وجود نداشت. به همین دلیل امروز چیزی از آن نمیدانیم که آیا فرو ریختن گنبد حرم امام حسین (ع) حادثهای طبیعی بوده یا سیاستی در آن دخیل بوده است؟ یا اینکه سلطه حاکم در آن دست داشته است؟ چنانکه نظایر این واقعه را در عهد منصور، رشید و متوکل به صورت علنی شاهد بودهایم. اما تخریب حرم در این دوره، با آن کیفیت پیچیده و هولناکتر از قبل رخ داد، زیرا همزمان با فرو ریختن گنبد، قبر مطهر امام حسین (ع) نیز تخریب شد و مردم بیگناهی که به زیارت آن حضرت مشرف شده بودند، به قتل رسیدند. این مسئله محقق را در پذیرش اینکه این حادثه امری طبیعی بوده است، دچار شک و تردید میکند. زیرا فرضیه اول که این حادثه طبیعی بوده، به دلیل وجود برخی خللها در اصل مطلب ثابت نمیشود چرا که بنای حرم در آن زمان تازه ساخته شده بود و در روزی که تخریب شد بیش از ۲۵ سال از عمر آن نمیگذشت؛ لذا عاقلانه نیست که این بنای نوساز خودبخود و به این شکل ناگهانی و بدون هیچ علامت هشدار دهندهای بر سر زائران خراب شود …».
الکلیدار سپس روایتی از ابن حجاج را به عنوان شاهد ذکر کرده که نظر او را اثبات میکند. این روایت به تلاش داوود عباسی، پسرعموی اسماعیل بن عیسی عباسی برای تخریب قبر حضرت علی (ع) اشاره میکند که حاضران در آن جلسه از ترس سکوت کردند. وی میگوید: «اگر خبر بهدست آمده از اسماعیل بن عیسی عباسی درباره پسرعمویش داوود عباسی را در نظر بگیریم که او تلاش میکرد قبر امیرالمؤمنین (ع) را مخفیانه تخریب کند، حقیقت بر ما روشن میشود که حادثه فرو ریختن گنبد حرم امام حسین (ع) بر سر زائران در دوران موفق عباسی بر اساس سیره پدرانش رخ داده و این حادثه طبیعی نبوده و سلطه حاکم در برنامهریزی آن دست داشته است.»
قبر شریف امام حسین (ع) به مدت ۱۰ سال بدون گنبد مانده بود تا اینکه محمد بن زید، از نوادگان امام حسن مجتبی (ع) مشهور به داعی صغیر که پادشاه طبرستان بود، در سال ۲۸۳ هجری قمری گنبد بزرگی بر روی قبر امام حسین (ع) بنا کرد که دارای ۲ در بود و در اطراف گنبد، دو سقف وجود داشت. سپس دیوارهایی در اطراف حرم آن حضرت و خانههایی نیز برای شیعیان بنا کرد.
منبع: ایکنا
