تلاش‌های اوپک‌پلاس در پایداری بازار؛ موفقیت ۸ ساله
شروع سال ۲۰۲۵ نشان‌دهنده دستاوردی مهم در تاریخ صنعت نفت جهان بود، زیرا هشت سال پیش، در ژانویه ۲۰۱۷ سند بیانیه همکاری که بین اوپک و ۱۰ کشور تولیدکننده نفت غیر عضو اوپک امضا شد، به اجرا درآمد.
بیانیه همکاری از شرایطی که بین سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۶ در بازار نفت رخ داد، سرچشمه گرفته است، زمانی که بازار جهانی نفت با یکی از شدیدترین فروپاشی‌های تاریخی روبه‌رو شد. این وضع پیامدهای منفی برای اقتصاد جهانی داشت. کشورهای شرکت‌کننده که در آینده اوپک‌پلاس را تشکیل خواهند داد، تشخیص دادند که تنها راه مقابله با چالشی با این سطح، دست دادن و همکاری با یکدیگر است. بذر این تمایل به همکاری در تصمیم‌گیری کنفرانس صدوهفتادم اوپک در تاریخ ۲۸ سپتامبر ۲۰۱۶ تشکیل شد؛ این بذر به تصمیم کنفرانس صدوهفتادویکم اوپک در تاریخ ۳۰ نوامبر ۲۰۱۶ تبدیل شد و در نهایت به بیانیه همکاری تاریخی در تاریخ ۱۰ دسامبر ۲۰۱۶ به‌وجود آمد.
در ابتدا، بیانیه همکاری برای مدت ۶ ماه اثرگذار بود، اما تعهدات اختیاری تولید آن بارها تمدید و به ابزاری ضروری برای مقابله با چالش‌های بازار و پاسخگویی به تحولاتی که بر صنعت نفت تأثیرگذار بود، تبدیل شد. این تلاش‌ها نه‌تنها سبب ایجاد نتایج تاریخی شد، بلکه نشان‌دهنده علاقه‌مندی زیاد بین کشورهای شرکت‌کننده برای همکاری بیشتر در طیف گسترده‌ای بود که شامل مبادله دانش در مورد دیدگاه‌های بلندمدت نفت و انرژی؛ نوآوری فنی به‌منظور افزایش کارایی و همکاری برای بهبود اعتبار مسائل زیست‌محیطی در صنعت نفت، در میان سایر حوزه‌ها می‌شود.
تمایل به همکاری بیشتر و گسترده‌تر با عنوان منشور همکاری که از سوی کشورهای شرکت‌کننده در ششمین نشست وزرای اوپک و غیر اوپک که در تاریخ ۲ ژوئیه ۲۰۱۹ امضا شد، به تحقق پیوست. باید توجه داشت که این یک تعهد در سطوح بالا برای تسهیل گفت‌وگو بین کشورهای شرکت‌کننده است که هدف آن، ترویج پایداری در بازار نفت و همکاری در فناوری و دیگر حوزه‌ها برای بهره‌مندی تولیدکنندگان نفت، مصرف‌کنندگان، سرمایه‌گذاران و اقتصاد جهان است. در همین حال این یک راه برای ادامه استفاده بلندمدت از نفت به‌عنوان یک مؤلفه کلیدی در ترکیب جهانی انرژی و تلاشی است برای ایجاد بهبود اعتبارات زیست محیطی و کارایی استفاده از نفت با تکیه بر راهبرد مشخص و فناوری برای پیشرفت صنعت جهانی نفت جهانی.
این منشور، اصول شفافیت، عدالت و منصفانه بودن را ترویج می‌دهد، همچنین در هسته مرکزی آن مفهوم چندجانبه‌گرایی قرار دارد. این مفهوم نشان‌دهنده تفکر و ایده اوپک برای ترویج و شرکت در گفت‌وگوی گسترده با تمام بازیگران اصلی در صنعت انرژی ازجمله تولیدکنندگان نفت، مصرف‌کنندگان، سرمایه‌گذاران، تحلیلگران و دیگران است. این منشور یک اتاق گفت‌وگو میان کشورهای شرکت‌کننده و ذی‌نفعان بازار ارائه می‌دهد.
چالش‌های سال‌های ۲۰۲۴-۲۰۱۷
چالش‌هایی که بازار نفت در هشت سال اخیر با آنها مواجه شده است، متفاوت و گاهی بی‌سابقه بوده است. این موارد شامل عواملی همچون رکود شدید بازار نفت بین سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۶، توسعه نوآوری‌ها و اختلال در فناوری، بحران‌های جغرافیای سیاسی که به درگیری در برخی مناطق منجر شد، همه‌گیری بیماری کووید-۱۹ و تأثیرات بعدی آن بر بازار، عدم اطمینان کلان اقتصادی، بسته‌های محرک دولتی با سطوح بی‌سابقه و ده‌ها عامل و مسئله دیگر می‌شوند. هنگامی که به بزرگی این تغییرات می‌نگریم متوجه می‌شویم برخی از آنها امکان دارد تنها یک بار در هر قرن رخ دهد، بدین طریق می‌توانیم وسعت چالش‌های پیش روی بازار نفت را به‌خوبی درک کنیم. توافق هماهنگی تولید در بیانیه همکاری نقشی حیاتی در کمک به صنعت نفت ایفا کرد و نه‌تنها باعث شد صنعت جهانی نفت از این تلاطم‌ها جان سالم به در ببرد، بلکه سبب شد به رشد خود ادامه دهد. یکی از واضح‌ترین نشانه‌های این موضوع، نحوه واکنش بیانیه همکاری به اختلال‌های شدید بازار ناشی از اوج همه‌گیری کووید-۱۹ در سال ۲۰۲۰ بود. در این دوران خاص، اصول تئوریک عرضه و تقاضا در بازار با یکدیگر هماهنگ نبودند. تقاضای جهانی نفت به‌شدت کاهش یافت، بعضی شرکت‌ها ورشکسته شدند و احتمال از دست دادن شغل‌های بسیار وجود داشت.
در نمودارهای زیر نشان داده می‌شود که چگونه ریسک بازار نفت پس از بیانیه همکاری تغییر کرده است:
شکل ۱- ارزیابی ریسک بازار نفت بین سال‌های ۲۰۱۶-۲۰۰۷ و قبل از بیانیه همکاری
شکل ۲- ارزیابی ریسک بازار نفت بین سال‌های ۲۰۲۴-۲۰۱۷ پس از بیانیه همکاری
وقتی این نمودارها را با یکدیگر مقایسه کنیم، مشاهده می‌کنیم انحراف معیار (یا نوسان) در بازار نفت پس از اجرای بیانیه همکاری کاهش یافته است. این نشان می‌دهد که بیانیه همکاری به کاهش نسبی ریسک بازار نفت از سال ۲۰۱۷ به بعد کمک کرده است. کاهش انحراف معیار نشان می‌دهد واریانس کاهش یافته که بیان‌کننده کاهش ریسک بازار است.
در شکل دوم، کاهش ریسک به‌وضوح نشان داده شده است. منحنی نارنجی شکسته نمایانگر ریسک بازار قبل از بیانیه همکاری است، در حالی که منحنی آبی پیوسته نمایانگر ارزیابی ریسک بازار پس از بیانیه همکاری است. انتقال از منحنی نارنجی به منحنی آبی کاهش واریانس را نشان می‌دهد که نشان‌دهنده کاهش ریسک بازار است.
مذاکرات میان تولیدکنندگان بزرگ در نهایت به سه نشست «فوق‌العاده»، دو نشست وزیران اوپک و غیراوپک و یک نشست از گروه جی۲۰ در سال ۲۰۲۰ با ریاست عربستان سعودی منتهی شد. در دهمین نشست فوق‌العاده وزیران اوپک و غیراوپک در ۱۲ آوریل ۲۰۲۰، اوپک‌پلاس بزرگ‌ترین و عمیق‌ترین تعدیل تولید در تاریخ خود را تصویب کرد که تا ۳۰ آوریل ۲۰۲۲ اعتبار داشت. شفافیت و اطمینانی که این تصمیم به بازار داد، نقش کلیدی در بقای صنعت نفت ایفا کرد.
اوپک‌پلاس از طریق تعدیل‌های داوطلبانه تولید که با هدف کمک به ثبات بازار انجام شد، نقش حیاتی در متعادل‌سازی بازار جهانی نفت داشت. در طول پنج سال بعد، توافق هماهنگی تولید اعضای بیانیه همکاری، تعدیل‌های تولید را براساس تحلیل‌های دقیق از بازار نفت اصلاح کرد. باید در اینجا به این نکته اشاره کنم که نشست وزیران اعضای بیانیه همکاری توسط کمیته نظارت مشترک وزیران (JMMC) پشتیبانی می‌شود که وظیفه نظارت بر تعدیل‌های داوطلبانه تولید، ارزیابی شرایط بازار و ارائه پیشنهادها به نشست وزیران اعضای بیانیه همکاری را بر عهده دارد. جلسات منظم کمیته نظارت مشترک وزیران به این مجموعه انعطاف‌پذیری و چابکی بخشیده است. بیانیه‌های مطبوعاتی نشست‌های وزیران اوپک و غیراوپک (ONOM) معمولاً به کمیته نظارت مشترک وزیران این اختیار را می‌دهند که جلسات اضافی برگزار کنند یا در صورت لزوم، هر زمان که لازم باشد، درخواست برگزاری نشست وزیران اوپک و غیراوپک را برای بررسی تحولات بازار ارائه دهند.
اوپک و اوپک‌پلاس نقش مهمی را در این زمینه ایفا می‌کنند، با توجه به اهمیت کشورهای عضو به‌عنوان تولیدکنندگان پیشرو، این اعتبار و نفوذ به آنها کمک کرده است تا اختلالات بازار ناشی از تنش‌های سیاسی در جهان را که ممکن است بر عرضه نفت تأثیر بگذارند تا حد زیادی مدیریت کنند.
نگاه به آینده: ۲۰۲۵
طیف گسترده‌ای از عدم قطعیت‌ها وجود دارد که بازار در سال ۲۰۲۵ با آنها مواجه خواهد شد. در حوزه ژئوپلیتیک، بازگشت دونالد ترامپ به ریاست جمهوری ایالات متحده چند مسئله بالقوه را مطرح می‌کند. همان‌طور که صندوق بین‌المللی پول (IMF) نیز هشدار داده است، تنش‌های تجاری می‌توانند سرمایه‌گذاری را کاهش داده و مشکلاتی برای زنجیره‌های عرضه در سراسر جهان ایجاد کنند. علاوه بر این، تعهد دولت ترامپ به حمایت از رشد تولید صنعت نفت و گاز ایالات متحده، پیامدهایی برای رشد عرضه خارج از توافق هماهنگی تولید بیانیه همکاری خواهد داشت.
بر اساس گزارش ماهانه بازار نفت (MOMR) اوپک در ژانویه، پیش‌بینی می‌شود رشد اقتصادی جهانی در سال ۲۰۲۵ به مقدار ۳.۱ درصد افزایش یابد. این نگاه مثبت با توجه به عادی شدن روند تورم برآورد شده و تعدیل‌های متناظر در سیاست‌های پولی اقتصادهای بزرگ تقویت می‌شود. پیش‌بینی می‌شود تقاضای جهانی نفت به میزان ۱.۴ میلیون بشکه در روز رشد کند. عرضه مایعات برای سایر تولیدکنندگان غیر عضو نیز پیش‌بینی می‌شود به میزان ۱.۱ میلیون بشکه در روز افزایش یابد.
هر آنچه ممکن است در سال ۲۰۲۵ رخ دهد، توافق مبنی بر هماهنگی تولید اعضای بیانیه همکاری است که می‌تواند خود را به‌عنوان ابزاری ضروری و برای تعدیل نوسانات بازار اثبات کند. همان‌طور که کشورهای عضو اوپک‌پلاس بارها تأکید کرده‌اند، آنها در تعهد خود برای دستیابی و حفظ یک بازار نفت پایدار و ارائه خط و مشی و شفافیت بلندمدت به بازار، ثابت‌قدم هستند. این رویکرد مطابق با روش پیش‌گیرانه، پیش‌دستانه و پیش‌اقدامی است.
با توجه به عدم قطعیت‌های بالقوه در بازار نفت در سال ۲۰۲۵، اوپک‌پلاس نقش برجسته‌تری در تثبیت بازار ایفا خواهد کرد. به همین دلیل، اوپک‌پلاس باید در رویکرد خود انعطاف‌پذیر باشد. با این حال آنچه مسلم است اینکه با وجود فشار تحریم‌ها بر برخی از اعضا، وجود و تداوم همکاری میان کشورهای عضو اوپک و اوپک‌پلاس در سال ۲۰۲۵ برای حفظ ثبات نسبی در بازار نفت حیاتی است.
ذکر این نکته مهم است که روایت‌ها تأثیر قابل‌توجهی بر صنعت انرژی دارند. مطمئنم که دبیرخانه اوپک، با همان دقتی که در طول فرآیند بیانیه همکاری به کار برده است، از طریق استراتژی ارتباطات مستمر خود، به‌طور فعالانه از تمام ابزارهای لازم برای تعامل با رسانه‌ها استفاده خواهد کرد. چنین تعاملی، اثربخشی بیانیه همکاری را در تلاش‌هایش برای تثبیت بازار حتی بیشتر نیز خواهد کرد.
در اینجا می‌خواهم عدم قطعیت‌های بازار نفت را به شرح زیر طبقه‌بندی کنم:
- ریسک‌های ناشی از سیاستگذاری جهانی مانند تعرفه‌های ایالات متحده.
- عرضه خارج از کشورهای عضو اوپک.
- نقش روایت‌ها.
- سیاست‌های پولی و مالی فدرال رزرو (FED)، بانک مرکزی اروپا (ECB) و بانک ژاپن (BOJ).
- تغییرات احتمالی تقاضای جهانی.
- تشدید تنش‌های ژئوپلیتیکی.
دستاورد قابل‌توجه
جهان در هشت سال گذشته شاهد تغییرات چشمگیر و رویدادهای تاریخی بوده است. این تحولات پیامدهای عمده‌ای برای بازار نفت داشته‌اند. کشورهای عضو بیانیه همکاری شایسته تحسین فراوانی هستند که توانسته‌اند این چالش‌های متعدد را با مهارت مدیریت کنند. بدون شک، این فرمول موفقیت که با تجربه به‌دست آمده است، در سال‌های آینده نیز ادامه خواهد یافت.
عدم قطعیت‌های بسیاری برای بازار نفت در سال ۲۰۲۵ وجود دارد، ازجمله تعامل سیاست‌های انرژی ایالات متحده، تغییرات ژئوپلیتیکی جهانی و اعمال سیاست‌های پولی. اوپک و اوپک‌پلاس در سال ۲۰۲۵ نیز همچنان بازیگران اصلی و حیاتی بازار نفت خواهند بود. در حالی که چالش‌هایی مانند نوسانات تقاضا و مسیرهای آینده پیش روی جهان انرژی به هدایت دقیق نیاز دارند، تلاش‌های اوپک‌پلاس برای حفظ ثبات بازار ضروری خواهد بود.
افشین جوان
کارشناس بازار انرژی
منبع: شانا