تلاش دشوار ترکیه برای خروج از تحریم تسلیحاتی آمریکا
دولت اردوغان امیدوار است با یک فرمول جدید، راه را برای رفع کامل تحریم تسلیحاتی آمریکا هموار کند. اما گره گشایی از این پرونده قبل از انتخابات آمریکا، دشوار به نظر می‌رسد.
به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، این روزها ترکیه سخت در تلاش است تا به گروه بریکس بپیوندد. برخی از تحلیلگران سیاسی ترکیه بر این باورند که دولت اردوغان، صرفا به دنبال این است که با عضویت در بریکس، یک پیام سیاسی به آمریکا و اتحادیه اروپا بفرستد و به آنها اعلام کند: «اگر ترکیه را به جمع خودتان راه ندهید، به محور شرق، نزدیک‌تر خواهیم شد».
با این حال، تحلیلگران دیگری نیز می‌گویند: ترکیه همزمان با تلاش برای پیوستن به بریکس، پشت پرده مشغول رایزنی است تا مشکلات خود را با آمریکا نیز حل کند.
یکی از مهمترین اختلافات سیاسی بین ترکیه و آمریکا، این است که واشنگتن، سالهاست موضوع روابط دفاعی آنکارا – مسکو را به عنوان یک معضل جدی قلمداد می‌کند. قرار دادن نام ترکیه در فهرست کشورهای تحت تحریم آمریکا (CAATSA) و تحریم تسلیحاتی این عضو مهم ناتو، از آن دسته اقداماتی است که بر روابط ترکیه و آمریکا سایه انداخته است.
بر اساس محتوای متن موسوم به «قانون مقابله با دشمنان امریکا از طریق اعمال تحریم» CAATSA ترکیه به این متهم شده که با خرید تسلیحات از یک کشور «دشمن آمریکا» مرتکب خطا شده و باید تحریم شود. منظور آمریکا این است که ترکیه به خاطر خرید سامانه موشکی اس ۴۰۰ از روسیه، قدم در مسیری نهاده که برخلاف منافع آمریکا و ائتلاف ناتو است و درست با همین بهانه، نه تنها ترکیه از لیست خریداران جنگنده اف ۳۵ بیرون نهاده شد، بلکه تولید ۹۰۰ قطعه کوچک و بزرگ این جنگنده در شرکت‌های زیرمجموعه صنایع دفاعی ترکیه متوقف شد.
از آن روز تاکنون، ترکیه بارها تلاش کرده تا از ذیل تحریم تسلیحاتی آمریکا خارج شود. دولت اردوغان امیدوار است با یک فرمول جدید، راه را برای رفع کامل تحریم تسلیحاتی آمریکا هموار کند. اما گره گشایی از این پرونده قبل از انتخابات آمریکا، دشوار به نظر می‌رسد.
سدات ارگین از تحلیلگران ارشد روزنامه حریت چاپ آنکارا، درباره روابط ترکیه و آمریکا و تلاش هاکان فیدان وزیر امور خارجه کابینه اردوغان برای توافق با واشنگتن، یادداشت تحلیلی جالب توجهی نگاشته که بخشی از نکات مورد نظر او را با هم مرور می‌کنیم:
آیا هاکان فیدان فرمول طلایی دارد؟
سخنان هاکان فیدان وزیر امور خارجه ترکیه، نشان داد که هنوز هم در روابط آنکارا – واشنگتن، مشکلاتی وجود دارد و برای گذار از این مشکلات، باید یک مانع بزرگ برداشته شود. آن چه که هاکان فیدان، آن را مانع نامیده، دقیقا چیست؟ ماجرا از این قرار است که در سال ۲۰۱۹ میلادی، سه اتفاق مهم در روابط ترکیه و آمریکا روی داد که شرایط را برای همکاری‌های سیاسی – دفاعی، دشوار کرد:
اول این که ترکیه سامانه‌های پدافند هوایی اس-۴۰۰ را از روسیه خریداری کرد. گام دوم این بود که ایالات متحده آمریکا، خیلی قاطعانه و سریع، ترکیه را از برنامه تولید مشترک جت‌های جنگنده F-35 حذف کرد. گام سوم این بود که وضعیت بحرانی پیچیده‌ای به وجود آمد که پیامد سیاسی و حقوقی آن قرار گرفتن ترکیه در لیست تحریم‌های CAATSA بود.
این همان مانع بزرگی است که روابط آنکارا و واشنگتن را دچار بن بست و انجماد کرد. اما حالا اظهارات وزیر نشان می‌دهد که بین آنکارا و دولت آمریکا اتفاق نظر وجود دارد که این وضعیت بحرانی، باید پشت سر گذاشته شود.
وقتی که ترکیه موضوع اس ۴۰۰ را پیش کشید، خیلی‌ها باور نمی‌کردند که این مساله واقعیت داشته باشد. درست در ۱۲ ژوئیه ۲۰۱۹ میلادی، هواپیماهای ترابری غول‌پیکر روسیه بخش‌هایی از سامانه‌های اس-۴۰۰ را در پایگاه هوایی نظامی آنکارا پیاده کردند و آمریکا فهمید که مساله جدی است.
به عبارتی دیگر، با وجود تمام هشدارهای آمریکا و ناتو، ترکیه تصمیم خود را اجرایی کرد و آمریکا نیز در در ۱۷ جولای ۲۰۱۹ ترکیه را از برنامه تولید مشترک قطعات اف ۳۵ کنار نهاد و اعلام کرد که این جنگنده نسل پنجم، به ترکیه فروخته نخواهد شد. حتی ۵ فروند هواپیمای مزبور که حدود ۱.۴ میلیارد دلار هزینه پروژه و تولید آن پرداخت شده و خلبانان ترکیه در آمریکا آموزش لازم را دریافت کرده بودند، در آشیانه رها شد و به ترکیه تحویل داده نشدند.
تیم اردوغان امیدوار بود که در سایه روابط دوستانه اردوغان – ترامپ، مشکل حل شود. ولی چنین اتفاقی نیفتاد و دونالد ترامپ رییس جمهور وقت آمریکا نیز در ۱۴ دسامبر ۲۰۱۹ اعلام کرد که ترکیه در محدوده تحریم‌های CAATSA قرار گرفته است. این تحریم تسلیحاتی چنان تبعاتی داشت که حتی منجر به قطع روابط علمی و فنی بین «معاونت صنایع دفاعی ترکیه» و نهادهای تحقیقاتی آمریکا شد و مدیران ترکیه‌ای نیز تحت تحریم قرار گرفتند.
با حذف ترکیه از برنامه تولید و تحویل گرفتن جنگنده‌های اف ۳۵ آمریکایی، نیروی هوایی ما برای مدت طولانی از قابلیت استفاده از جت جنگنده «نسل پنجم» با ویژگی رادارگریز محروم شد. اما در چارچوب آخرین توافق صورت گرفته با ایالات متحده آمریکا، با نوسازی F-16های «نسل چهارم» در ترکیه و هواپیماهای جدید خریداری شده، نیروی هوایی ما در کوتاه مدت قادر به دستیابی به قابلیت‌های «نسل ۴.۵» خواهد بود. در همین حال، باید تا اواسط دهه ۲۰۳۰ منتظر بمانیم تا تولید جت جنگنده نسل پنجم ملی ترکیه به نام «قاآن» (KAAN) به طور کامل عملیاتی شود. همه اینها در حالی است که بر اساس اظهارات اخیر ژنرال دموستنس گریگوریادیس فرمانده نیروی هوایی یونان، آمریکا در سال ۲۰۲۸ اولین سری جنگنده اف ۳۵ را به یونان همسایه ترکیه تحویل خواهد داد. این احتمال وجود دارد که آتن با خرید اف ۳۵ نسل پنجم مزایایی را در موازنه قوا در دریای اژه به دست آورد که سبب تضعیف و ناراحتی آنکارا شود.
هاکان فیدان، هنوز هم می‌خواهد هر طوری شده، ترکیه را از ذیل تحریم تسلیحاتی قانون CAATSA آمریکا درآورد و اف ۳۵ به نیروی هوایی تحویل داده شود. او درباره قانون مزبور گفته است: «این قانون آمریکا الزام‌آور است. ولی شرایطِ سیاسی و جهانی زمانی که قانون وضع شده با شرایط امروز متفاوت است. در دیدارهایمان با اعضای سنا، سیاستمداران و مقامات امنیت ملی آمریکا، اعلام کردیم که چنین رویکردهایی به هیچ یک از طرفین کمک نمی‌کند و مشکلات مزمن به وجود می‌آورد. بنابراین ما به دنبال راه‌هایی برای حل این مشکل به روشی مثبت هستیم. فرمول‌ها، تحقیقات و پیشنهادات مختلفی از هر دو طرف در این زمینه وجود دارد. هدف ما خروج از CAATSA است».
سخنان فیدان، اظهارات خانم ویکتوریا نولاند معاون سیاسی وزیر امور خارجه آمریکا را به یادمان می‌آورد که در سفر به آنکارا گفته بود: «اگر مانع و مشکل اس ۴۰۰ پشت سر گذاشته شود، می‌توانیم دوباره در مورد جنگنده اف ۳۵صحبت کنیم».
سوال اینجاست: فرمول ترکیه برای عبور از این مانع چیست؟ آیا می‌توان در قوانین حقوقی ایالات متحده برای غلبه بر مانع کنگره در ازای تضمین‌های معینی مبنی بر عدم عملیاتی شدن اس-۴۰۰، راهی برای توافق یافت؟
پاسخ به پرسش بالا را می‌توان در سخنان سفیر روسیه جستجو کرد. همچنان فاتح جیلان، نماینده دائم سابق ترکیه در ناتو گفته است، این بخش از سخنان الکسی ارخوف سفیر روسیه در آنکارا که در تاریخ ۳ ژوئن ۲۰۲۰ از شبکه سی ان ان ترک پخش شد، مهم و راهگشا است.
او درباره سناریوی عدم استفاده ترکیه از اس ۴۰۰ گفته بود: «تعیین این که از این موشک استفاده شود یا نه، تصمیمی است که باید کاملاً با اراده آزاد کشور مالک گرفته شود. ترکیه از ما محصولی می‌خواست، ما هم این محصول را به ترکیه فروختیم. مالک فعلی این سامانه‌ها، کشور ترکیه است. فرض کنید من به شما یک وانت فروخته‌ام. این شما هستید که تعیین می‌کنید با این وانت می‌خواهید به ساحل بروید، سیب زمینی حمل کنید یا بر روی سقف آن یک مسلسل سوار کنید و به جنگ بروید یا نه، می‌خواهید وانت را در گاراژ خانه خودتان پارک کنید. اینها موضوعاتی هستند که فقط به اراده خود شما ربط دارد».
با توجه به سخنان هاکان فیدان و تاکید او بر ضرورت استفاده از فرمول مورد توافق طرفین، می‌توان گفت؛ شاهد اتفاقات جدیدی برای حل تنش بین آنکارا و واشنگتن هستیم. اما این یک روند زمان بر است و احتمالاً یکی از حساس‌ترین موضوعات بین آنکارا و واشنگتن پس از انتخابات ریاست جمهوری نوامبر آینده خواهدبود.
پایان
