تیکا در آسیای مرکزی؛ پلی به سوی پیشرفت یا اهرمی برای قدرت؟

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، آژانس همکاری و هماهنگی ترکیه (تیکا) با فعالیت‌های گسترده خود در آسیای مرکزی، به‌ویژه در قرقیزستان، نقش مهمی در گسترش نفوذ نرم ترکیه در این منطقه ایفا می‌کند.

این اقدامات که در ظاهر با هدف کمک‌های توسعه‌ای و فرهنگی انجام می‌شود، در واقع ابزاری برای تحقق اهداف و منافع ملی ترکیه، از جمله تقویت روابط دوجانبه و افزایش نفوذ سیاسی و فرهنگی در منطقه است.

اهمیت آسیای مرکزی برای ترکیه

آسیای مرکزی به دلیل اشتراکات زبانی، فرهنگی و تاریخی با ترکیه و موقعیت ژئوپلیتیکی آن، از اولویت‌های سیاست خارجی ترکیه محسوب می‌شود. 

بر اساس اظهارات پروفسور «احمد اویسال»، کارشناس روابط بین‌الملل در دانشگاه استانبول، «آسیای مرکزی به‌ عنوان دروازه‌ای به منابع انرژی و بازارهای شرقی، برای ترکیه از منظر اقتصادی و سیاسی حیاتی است.»

ترکیه پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۱، اولین کشوری بود که استقلال این کشورها را به رسمیت شناخت و از طریق آژانس همکاری و هماهنگی ترکیه (تیکا) به‌عنوان بازوی نفوذ نرم ترکیه در دنیا، به دنبال تحکیم پیوندها و افزایش نفوذ خود در این منطقه بوده است.

پروژه‌های تیکا در آسیای مرکزی

تیکا در حوزه‌های آموزش، کشاورزی و بهداشت پروژه‌های متعددی را در کشورهای آسیای مرکزی اجرا کرده است. در ادامه به برخی از این پروژه‌ها اشاره می‌شود:

دانشگاه ماناس قرقیزستان-ترکیه (KTMU) در قرقیزستان: دانشگاه قرقیز-ترکی ماناس یک دانشگاه دولتی در بیشکک است که طبق توافقی که بین دولت‌های جمهوری ترکیه و جمهوری قرقیزستان در تاریخ ۳۰ سپتامبر ۱۹۹۵ در ازمیر به امضا رسید، تأسیس شد. هم اکنون در این دانشگاه و یک دبیرستان حرفه‌ای آن، بیش از ۴۰۰۰ دانشجوی کارشناسی و کاردانی در حال تحصیل هستند. تحصیل در این دانشگاه رایگان است و بورسیه تحصیلی توسط دولت ترکیه اعطا می‌شود. در سال ۲۰۲۱ تیکا تجهیزات کشاورزی پیشرفته‌ای به دانشکده کشاورزی این دانشگاه اهدا کرد تا آموزش تکنیک‌های نوین کشاورزی تقویت شود.

بیمارستان زنان و زایمان در تاجیکستان: این بیمارستان در سال ۲۰۱۸ توسط تیکا ساخته و مجهز شد و خدمات بهداشتی را برای بیش از ۱۰ هزار نفر در سال فراهم می‌کند.

مرکز آموزش کشاورزی در ترکمنستان: تیکا در سال ۲۰۲۰ این مرکز را تأسیس کرد و با ارائه تجهیزات و آموزش به افزایش تولید محصولات کشاورزی محلی کمک کرده است.

بیمارستان تخصصی چشم در ازبکستان: این مرکز در سال ۲۰۱۹ با حمایت تیکا افتتاح شد و به ارائه خدمات پیشرفته چشم‌پزشکی به ساکنان منطقه می‌پردازد.

تأثیر فعالیت‌های تیکا بر صادرات ترکیه به آسیای مرکزی

بر اساس داده‌های سازمان همکاری اقتصادی (ECO) و گزارش‌های رسمی دولت ترکیه، حجم صادرات ترکیه به کشورهای آسیای مرکزی در سال ۱۹۹۲ حدود ۴۰۰ میلیون دلار بوده است؛ این در حالی است که در سال ۲۰۲۳ صادرات ترکیه به ۱۲ برابر و رقم ۲/۵ میلیارد دلار افزایش پیدا کرده است.

به گفته دکتر «اوزگور اوزر»، تحلیل‌گر اقتصادی در آنکارا، “پروژه‌های تیکا با ایجاد زیرساخت‌های اقتصادی و اعتمادسازی، زمینه را برای ورود شرکت‌های ترکیه‌ای به بازارهای آسیای مرکزی فراهم کرده است.”

این رشد به‌ویژه در بخش‌های کشاورزی، تجهیزات صنعتی و مصالح ساختمانی مشهود است که مستقیماً با حوزه‌های فعالیت تیکا مرتبط هستند.

افزایش نفوذ سیاسی و فرهنگی

در کنار ایجاد نفوذ اقتصادی و توسعه بازاهای صادراتی ترکیه این فعالیت‌ها سبب افزایش نفوذ سیاسی ترکیه در کشورهای هدف نیز شده است. به‌ عنوان مثال در سال ۲۰۲۳، دولت قرقیزستان در چند موضوع بین‌المللی از مواضع ترکیه حمایت کرده است. 

کشورهای آسیای مرکزی در نشست‌های سازمان همکاری شانگهای هم از پیشنهادهای ترکیه در زمینه‌های اقتصادی و امنیتی پشتیبانی کردند که نشان ‌دهنده هم‌نظر‌ شدن دولت‌های هدف با آنکاراست. 

علاوه بر این، پروژه‌های آموزشی مثل دانشگاه ماناس و بورسیه‌ها، پیوندهای فرهنگی بین ترکیه و این کشورها را قوی‌تر کرده و نسلی از متخصصین را تربیت کرده که در آینده می‌توانند حامی منافع ترکیه باشند.

 

نتیجه‌گیری

فعالیت‌های تیکا در آسیای مرکزی از جمله پروژه‌های آموزشی، کشاورزی و بهداشتی نه تنها به توسعه این کشورها کمک کرده بلکه به تحقق اهداف ملی ترکیه از جمله افزایش صادرات و نفوذ سیاسی – فرهنگی منجر شده است. 

اهمیت استراتژیک منطقه آسیای مرکزی برای ترکیه همراه با اجرای پروژه‌های مشخص مانند بیمارستان‌ها و مراکز آموزشی نشان‌دهنده رویکردی هدفمند برای تقویت جایگاه ترکیه در این منطقه است. این اقدامات باعث بهبود صادرات، افزایش حمایت سیاسی و تقویت پیوندهای فرهنگی شده و ترکیه را به یک قدرت مهم در آسیای مرکزی تبدیل کرده است.

نویسنده: پوریا لوایی-کارشناس مسائل بین الملل

پایان