دادگاه صلح؛ گامی تازه در مسیر عدالت

به گزارش خبرگزاری ایمنا، در سال‌های اخیر، دادگاه صلح به عنوان یکی از نهادهای نوظهور در ساختار قضایی ایران معرفی شده است تا به حل و فصل دعاوی ساده و کم‌ هزینه کمک کند و هدف اصلی از تأسیس این دادگاه، کاهش بار پرونده‌ای دستگاه قضایی و تسریع در روند رسیدگی به اختلافات حقوقی و کیفری سبک بوده است و این نهاد با ساختاری رسمی‌تر نسبت به شورای حل اختلاف، بخشی از وظایف آن را بر عهده گرفته است و تلاش دارد با نظم و دقت بیشتر، عدالت را در سطح محلی و قابل دسترس اجرا کند.

بر اساس ماده ۱۶ قانون شوراهای حل اختلاف و اصلاحات سال ۱۴۰۰، دادگاه صلح به صورت مستقل از شوراهای حل اختلاف تشکیل شده و از سال ۱۴۰۱ به طور آزمایشی در بعضی استان‌ها فعالیت خود را آغاز کرده است؛ این دادگاه‌ها با هدف سازمان‌دهی بهتر پرونده‌های کم‌اهمیت، کاهش زمان صدور حکم و ایجاد شفافیت بیشتر در روند دادرسی طراحی شده‌ است و ساختار قانونی آن‌ها به گونه‌ای است که صلاحیت رسیدگی به دعاوی حقوقی، کیفری سبک و امور غیرترافعی را شامل می‌شود.

صلاحیت‌های دادگاه صلح محدود، اما مؤثر است و این دادگاه‌ها به دعاوی مالی با ارزش زیر یک میلیارد ریال، اختلافات خانوادگی مانند مهریه و نفقه، پرونده‌های تصرف عدوانی، جرائم غیرعمد با مجازات‌های سبک، اختلافات ملکی و صنفی و دعاوی مربوط به چک و سفته رسیدگی می‌کنند و در مواردی که طرفین تمایل به سازش داشته باشند، پرونده ابتدا به شورای حل اختلاف ارجاع می‌شود و در صورت حاصل نشدن توافق، قاضی دادگاه صلح رأی نهایی را صادر می‌کند.

تفاوت‌های دادگاه صلح با شورای حل اختلاف و دادگاه‌های عمومی قابل توجه است و شورای حل اختلاف بیشتر نقش میانجی‌گر دارد و اعضای آن به طور معمول افراد محلی فاقد صلاحیت قضایی هستند و در مقابل، دادگاه صلح با حضور قاضی رسمی برگزار می‌شود و توانایی صدور حکم دارد، همچنین برخلاف دادگاه‌های عمومی که به دعاوی پیچیده و مهم رسیدگی می‌کنند، دادگاه صلح تنها به اختلافات ساده و کم‌هزینه می‌پردازد و فرایند دادرسی در آن سریع‌تر و مقرون‌به‌صرفه‌تر است.

هدف دادگاه صلح، کمک به حل اختلافات با سریع‌ترین و ساده‌ترین شیوه ممکن است / تفاوت دادگاه صلح با شورای حل اختلاف چیست؟

سید محمد هادی حسینی مرام، حقوق‌دان و پژوهشگر حوزه حقوق خصوصی با بیان اینکه دادگاه صلح یک نهاد تازه در نظام قضایی است که بر اساس قانون شوراهای حل اختلاف مصوب ۱۴۰۲ تأسیس شده و هدف آن کمک به حل اختلافات افراد در سریع‌ترین و ساده‌ترین شکل ممکن است، به خبرنگار ایمنا می‌گوید: این دادگاه تلاش می‌کند بدون طولانی شدن مراحل قضایی، طرفین اختلاف را به توافق برساند یا در صورت نیاز حکم قانونی صادر کند و ایجاد چنین نهادی باعث می‌شود عدالت سریع‌تر اجرا شود و افراد از صرف هزینه و وقت زیاد بی‌نیاز باشند.

وی با بیان اینکه برخلاف شوراهای حل اختلاف که پیش‌تر فعالیت داشتند، دادگاه صلح بر اساس ماده ۱۴ قانون شوراهای حل اختلاف، علاوه‌بر تلاش برای سازش، صلاحیت صدور رأی قضایی را نیز دارد، می‌افزاید: این موضوع باعث شده است که دادگاه صلح بتواند هم نقش میانجی و هم نقش قاضی را داشته باشد، بنابراین پرونده‌هایی که به این دادگاه ارجاع داده می‌شود، سریع‌تر و کامل‌تر رسیدگی خواهند شد.

حقوق‌دان و پژوهشگر حوزه حقوق خصوصی با بیان اینکه قانون مشخص کرده است که پیش از رسیدگی دادگاه صلح، پرونده‌ها باید ابتدا به شورای حل اختلاف فرستاده شود تا احتمال سازش بررسی شود (ماده ۱۲ قانون شوراهای حل اختلاف)، تصریح می‌کند: اگر طرفین نتوانند به توافق برسند یا یکی از آن‌ها نخواهد که موضوع با سازش حل شود، پرونده به دادگاه صلح می‌رود و این روند باعث می‌شود بیشتر اختلافات در همان مرحله اول با کمترین هزینه و زمان حل شود.

چه افرادی در دادگاه صلح حضور دارند و این دادگاه به کدام دعاوی رسیدگی می‌کند؟

حسینی مرام با بیان اینکه دادگاه صلح از ترکیب یک قاضی و چند عضو مورد اعتماد مردم تشکیل و این موضوعی است که در ماده ۱۳ قانون شوراهای حل اختلاف پیش‌بینی شده است، ادامه می‌دهد: حضور این اعضا باعث می‌شود پرونده‌ها هم از نگاه قانونی و هم از نگاه اجتماعی بررسی شود و به همین دلیل، رأی‌های صادره در دادگاه صلح به طور معمول دقیق و عملی است و امکان اجرای آن‌ها بالاتر است.

وی با بیان اینکه دادگاه صلح تنها به بعضی دعاوی از جمله دعاوی مالی تا سقف مشخص، تخلیه ملک و بعضی جرایم سبک رسیدگی می‌کند که این موارد در ماده ۱۶ قانون شوراهای حل اختلاف ذکر شده است، می‌گوید: این محدودیت باعث شده این دادگاه بیشتر روی پرونده‌هایی تمرکز کند که امکان حل سریع و بدون پیچیدگی دارند و به این ترتیب فشار بر دستگاه قضایی کمتر می‌شود و افراد سریع‌تر به نتیجه می‌رسند.

حقوق‌دان و پژوهشگر حوزه حقوق خصوصی با بیان اینکه مزیت مهم دادگاه صلح این است که هزینه و زمان دادرسی را کاهش می‌دهد، اضافه می‌کند: حتی اگر هزینه‌ها برابر دادگاه‌های عمومی باشد، کاهش زمان رسیدگی و فرصت سازش باعث می‌شود طرفین اختلاف در نهایت فشار مالی و روحی کمتری تحمل کنند و این ویژگی دادگاه صلح را برای افراد جذاب‌تر می‌کند و مطابق اصول عدالت دسترسی‌پذیر است.

دادگاه صلح چه فوایدی دارد ؟ / روند رسیدگی پرونده در دادگاه صلح

پریا آراسته، حقوق‌دان، کارشناس حقوقی و پژوهشگر حوزه حقوق با بیان اینکه دادگاه‌های صلح نقش مهمی در تسهیل دسترسی شهروندان به عدالت ایفا می‌کند، به خبرنگار ایمنا می‌گوید: این دادگاه‌ها بیشتر به دعاوی مالی با سقف مشخص، اختلافات خانوادگی مانند مهریه و نفقه و بعضی دعاوی کیفری با مجازات‌های سبک رسیدگی می‌کند و چنین تمرکزی موجب شده است تا دادگاه‌های صلح به بستری مناسب برای حل و فصل سریع و کم هزینه اختلافات روزمره تبدیل شود.

وی با بیان اینکه صلاحیت‌های دادگاه صلح به‌گونه‌ای تعریف شده‌ است که بار پرونده‌ای دادگاه‌های عمومی را کاهش دهد، می‌افزاید: دعاوی مربوط به مطالبه اجرت‌المثل، حصر وراثت، اصلاح اسناد هویتی و خسارات ناشی از تصادفات جزئی از جمله مواردی است که در این دادگاه‌ها بررسی می‌شود، همچنین رسیدگی به جرایم سبک مانند ضرب و جرح ساده در این نهادها انجام می‌گیرد و از ازدحام در دادگاه‌های کیفری جلوگیری می‌کند.

حقوق‌دان، کارشناس حقوقی و پژوهشگر حوزه حقوق با بیان اینکه روند رسیدگی در دادگاه‌های صلح نیز با هدف تسهیل و تسریع دادرسی طراحی شده است، تصریح می‌کند: نخستین مرحله، ثبت دادخواست توسط خواهان یا شاکی است که با ارائه مدارک و مستندات، خواسته خود را مطرح می‌کند و این مرحله، نقطه آغاز تعامل رسمی با دادگاه و ورود پرونده به چرخه قضایی محسوب می‌شود.

نحوه برگزاری جلسات رسیدگی در دادگاه‌های صلح / کاهش تنش و حفظ روابط اجتماعی از فواید این دادگاه است

آراسته ادامه می‌دهد: پس از ثبت دادخواست، دادگاه به بررسی اولیه پرونده می‌پردازد تا از کامل بودن مدارک و صحت اطلاعات اطمینان حاصل کند و در صورت تأیید، تاریخ جلسه رسیدگی تعیین می‌شود که این مرحله نقش مهمی در جلوگیری از اطاله دادرسی و آماده‌سازی طرفین برای حضور مؤثر در جلسه دارد.

وی با بیان اینکه جلسات رسیدگی در دادگاه صلح به طور معمول با حضور طرفین دعوا و بررسی مستندات برگزار می‌شود، می‌گوید: دادگاه با استماع اظهارات و ارزیابی شواهد، تلاش می‌کند به شکلی منصفانه و سریع به اختلافات رسیدگی کند و این جلسات اغلب با رویکردی مصالحه‌جویانه همراه است که به کاهش تنش و حفظ روابط اجتماعی کمک می‌کند.

حقوق‌دان، کارشناس حقوقی و پژوهشگر حوزه حقوق با اشاره به اینکه دادگاه پس از بررسی کامل موضوع و شنیدن دفاعیات، حکم نهایی خود را صادر می‌کند، اضافه می‌کند: این حکم می‌تواند شامل الزام به پرداخت، اصلاح سند یا تعیین خسارت باشد و صدور حکم در دادگاه صلح نه‌تنها پایان رسمی دعوا است، بلکه نمادی از تحقق عدالت در سطح محلی و قابل‌دسترس برای عموم مردم به‌شمار می‌رود.

روند رسیدگی در دادگاه صلح با ثبت دادخواست آغاز می‌شود و پس از تلاش برای سازش از طریق شورای حل اختلاف، اگر توافق حاصل نشود، پرونده به قاضی دادگاه صلح ارجاع داده می‌شود، قاضی با بررسی مدارک و شواهد موجود، رأی نهایی را صادر می‌کند و این فرایند نه‌تنها زمان دادرسی را کاهش می‌دهد، بلکه هزینه‌های طرفین را نیز به حداقل می‌رساند و امکان حل اختلافات در کوتاه‌ترین زمان ممکن را فراهم می‌آورد.

در بیشتر موارد، آرای صادره از دادگاه صلح قطعی هستند و قابلیت تجدیدنظر ندارند، اما با این حال، در بعضی دعاوی خاص مانند پرونده‌های مالی با خواسته بیش از ۵۰ میلیون تومان یا موارد مربوط به دیه و ارش، امکان اعتراض به رأی وجود دارد و این اعتراض‌ها به دادگاه تجدیدنظر استان ارسال می‌شود تا مورد بررسی مجدد قرار گیرد و این ساز و کار نظارتی، تضمینی برای رعایت عدالت و اصلاح احتمالی اشتباهات قضایی فراهم می‌کند.

دسترسی به شعب دادگاه صلح از طریق سامانه‌های آنلاین مانند درگاه ملی خدمات قضایی و دفاتر خدمات الکترونیک قضایی امکان‌پذیر است و کاربران می‌توانند اطلاعات مربوط به شعب، ساعات کاری و شماره تماس را به‌صورت الکترونیکی دریافت و دادخواست خود را ثبت یا پیگیری کنند و این خدمات دیجیتال نقش مهمی در افزایش رضایت عمومی، کاهش مراجعات حضوری و تسهیل دسترسی به عدالت ایفا می‌کنند.

به طور کلی، دادگاه صلح با تمرکز بر دعاوی ساده و کم‌هزینه، نقش مؤثری در کاهش بار کاری دادگاه‌های عمومی، تسریع در روند دادرسی، صرفه‌جویی در منابع و حفظ روابط اجتماعی ایفا می‌کند و تلاش برای سازش، کاهش تنش‌ها و ارائه راهکارهای عملی برای حل اختلافات، این نهاد را به یکی از مؤثرترین ابزارهای حل‌وفصل دعاوی در نظام حقوقی تبدیل کرده است.