در رثای «محمد احمد الراشد»،اندیشمند عراقی حامی مقاومت فلسطین

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، «محمد احمد الراشد»، متولد  ۱۹۳۸ میلادی در بغداد، یکی از چهره‌های برجسته و تأثیرگذار در عرصه دعوت (یعنی فراخوانی مردم به اسلام و تبلیغ ایدئولوژی اسلامی) و اندیشه اسلامی معاصر بود. راشد را به عنوان یکی از رهبران برجسته اخوان المسلمین در عراق می‌شناسند که نقش مؤثری در شکل‌دهی اندیشه اسلامی معاصر ایفا کرده است.

«محمد احمد الراشد»، در واقع یک نام مستعار بود. این انتخاب به دلیل شرایط امنیتی حاکم بر عراق و برخی کشورهای دیگر صورت گرفت. نام واقعی او «عبد المنعم صالح العلی العزی» است. «شیخ عبد المنعم» به دلیل فشارهای ناشی از حکومت بعث و تعقیب و گریزهای مداوم، مجبور شد هویت خود را پنهان کند و با نام مستعار به فعالیت‌های دینی، علمی و ادبی بپردازد.

این شیوه در آن زمان بسیار رایج بود. بسیاری از اندیشمندان و نویسندگان برای حفظ جان و آزادی خود به انتخاب نام مستعار روی آوردند. شیخ راشد در سال ۱۹۷۱ به دلیل ناامنی وضع موجود وطنش را به مقصد کویت و امارات ترک کرد اما در امارات دستگیر و شکنجه شد؛ تجربه‌ای دردناک که در آن زمان بسیاری از همفکرانش متحمل شده بودند.

این شکنجه‌ها به دلیل فعالیت‌های شیخ راشد در حوزه اسلامی و نفوذ گسترده اندیشه‌های او در میان نسل جوان اماراتی بود تا به مرور او را به عنوان رهبری فکری و معنوی در این کشور بشناسند. نفوذ فکری محمد احمد الراشد و فعالیت‌های گسترده وی باعث شد تا برخی از دولت‌های منطقه به ویژه کشورهای خلیج فارس، او را تهدیدی برای امنیت ملی خود تلقی کنند.

عمدتا این شکنجه‌ها به دستور افسران امنیتی بازنشسته مصری انجام می‌شد که با هدف تضعیف نفوذ اندیشه‌های اسلامی و سرکوب اسلام‌گرایان به کشورهای حاشیه خلیج فارس دعوت شده بودند. در آن دوره، بسیاری از کشورهای حاشیه خلیج فارس برای تأمین امنیت خود، از افسران امنیتی سابق مصر دعوت می‌کردند. این افسران، با انتقال تجربیات و دیدگاه‌های منفی خود درباره اسلام‌گرایان به نیروهای امنیتی کشورهای نوظهور خلیج فارس، فضایی از بدبینی و دشمنی را نسبت به آن‌ها در منطقه ایجاد می‌کردند.

این فضاسازی، نسل جدیدی از نیروهای امنیتی را تربیت کرد که با نگاهی خصمانه به اسلام‌گرایان می‌نگریستند.

محمد احمد الراشد در طول زندگی خود، تلاش‌های بسیاری برای اصلاح اختلافات میان گروه‌های مختلف اسلامی و ترویج اندیشه‌های اعتدالی انجام داد. وی همواره به دنبال ایجاد وحدت و همدلی در میان مسلمانان بود و از افراطی‌گری و خشونت پرهیز می‌کرد. با این حال، تلاش‌های او در بسیاری از موارد به نتیجه نمی‌رسید، اما میراث فکری و معنوی او، همچنان الهام‌بخش بسیاری از مسلمانان در سراسر جهان است.

 

متون ساده و روان در آثار شیخ راشد

شیخ راشد آثار متعددی در زمینه‌های مختلف فکری و دینی تألیف کرد که بسیاری از آن‌ها به زبان‌های فارسی، روسی، چینی انگلیسی و فرانسوی ترجمه شده است. او همچنین در کنفرانس‌ها و نشست‌های مختلف علمی شرکت کرده و مقالات متعددی را در مجله «المجتمع» به چاپ رسانده. اوج این فعالیت‌ها با تأسیس «مجلس شوری اهل السنه والجماعه» در عراق همراه بود. هدف از تأسیس این مجلس، ایجاد وحدت و همدلی در میان مسلمانان سنی در دوران پرآشوب تغییرات سیاسی عراق بود.

او پس از اشغال عراق توسط آمریکا در سال ۲۰۰۳، با انتشار آثاری چون «صحوه العراق»، «عوده الفجر»، و «رؤى تخطیطیه» به تحلیل وضعیت کنونی کشورش پرداخت. وی در این آثار از جهاد و احیای ارزش‌های اسلامی سخن گفته و راهکارهایی برای بهبود اوضاع عراق و بازگشت آرامش و امنیت به این کشور ارائه کرده است.

آثار منتشر شده «محمد احمد الراشد»، گنجینه‌ای غنی از اندیشه‌های دینی، اجتماعی و ادبی بوده که تأثیری عمیق بر نسل‌های متمادی از فعالان اسلامی، به ویژه جریان اخوان المسلمین، گذاشته است. کتاب‌های او از جمله «المنطلق»، «العوائق»، «الرقائق» و «احیاء فقه الدعوه»، به عنوان منابع اصلی آموزشی و معرفتی در این جریان شناخته می‌شوند که نسل‌های مختلفی را تربیت کرده‌است.

این آثار که تحت تأثیر مکتب ادبی «الرافعی» نگاشته شده‌اند، با زبانی شیوا و ادبیاتی غنی، مفاهیم عمیق اسلامی را به مخاطب منتقل می‌کنند. مکتب ادبی «الرافعی» با تلفیق دیدگاه‌های فلسفی و اسلامی در نوشته‌های خود، سبک ادبی منحصر به فردی را ایجاد کرده بود و توانست تأثیر بسزایی بر نسل‌های بعدی نویسندگان اسلامی بگذارد.

یکی از ویژگی‌های بارز شیخ راشد، ادب و تواضعی بود که در ارتباط با مخاطبان خود از آن بهره می‌برد. او در کتاب‌هایش آدرس الکترونیکی شخصی خود را درج می‌کرد و به خوانندگان اجازه می‌داد تا با او ارتباط برقرار کنند.

شیخ راشد دارای دیدگاهی عمیق نسبت به مسائل اسلامی بود. او توانایی بیان پیچیده‌ترین مفاهیم را به زبانی ساده و روان داشت و تا آخرین لحظات زندگی، درباره مسائل روز جهان اسلام، به ویژه مسئله فلسطین و مقاومت و موضوعاتی مانند طوفان الاقصی و حماس صحبت می‌کرد. او با وجود کهنسالی، از وقایع جاری آگاه بود و تحلیل‌های روشنی از آن‌ها ارائه می‌داد.

 

تأکید بر خلاقیت و اصلاح شیوه‌های سنتی تبلیغ اسلام

شیخ راشد معتقد به بازبینی و اصلاح شیوه‌های سنتی تبلیغ اسلام بود. به عقیده ایشان، برای ایجاد یک جنبش پویا و موثر در ترویج اندیشه‌های اسلامی به مبلغان متعهد و آگاه نیاز است که با تکیه بر تجربیات گذشته بتوانند روش‌های تبلیغی مؤثرتری را طراحی و اجرا و با ساده‌سازی مفاهیم پیچیده دینی و تطبیق آنها با نیازهای جامعه، اندیشه‌های اسلامی را تبلیغ کنند.

به باور شیخ راشد، در دنیای امروز، جنگ نرم و روش‌های مسالمت‌آمیز، ابزارهای مؤثری برای مقابله با ظلم و ستم هستند. با این حال، ایشان بر این مسئله نیز تاکید داشت که در صورت ضرورت، جهاد و مبارزه با استعمارگری امری واجب است.

محمد احمد الراشد معتقد بود مبلغان ایدئولوژی اسلامی باید از تکرار مکررات و پیروی کورکورانه پرهیز کنند و به سمت تفکر انتقادی، پژوهشگری و نوآوری حرکت کنند. او بر این باور بود که توسعه ایدئولوژی اسلامی از طریق پنج محور اصلی «اعتقادات صحیح»، «فقه معتدل»، «الگوی اجتهاد»، «خلاقیت» و «برنامه‌ریزی» امکان‌پذیر است و به‌طور ویژه بر اهمیت «خلاقیت» در پیشبرد اهداف اسلامی تأکید ویژه‌ای داشت.

به اعتقاد شیخ راشد، خلاقیت می‌تواند مفاهیم دینی را از حالت خشک و سنتی خارج کرده و به شیوه‌های جذاب و مؤثری به مخاطب ارائه داده شود. برای مثال، یک روایت تاریخی می‌تواند به یک شعر، نقاشی، مجسمه، نمایش یا فیلم تبدیل شود و به این ترتیب عمق و تأثیرگذاری بیشتری پیدا کند.

به نظر او، خلاقیت یک فرایند پویا و پیوسته است که با شکل‌گیری ایده‌های اولیه شروع می‌شود و در نهایت به برنامه‌های عملی قابل اجرا ختم می‌گردد. شیخ راشد همچنین بر اهمیت مطالعه تاریخ به عنوان ابزاری برای تقویت ایمان و شناخت بهتر گذشته تأکید می‌کرد. به عقیده او، تاریخ معاصر به دلیل نزدیکی به زمان حال، می‌تواند درک بهتری از وقایع به ما بدهد.

شیخ راشد با نگرشی نوآورانه و استراتژیک، ابعاد تازه‌ای را به عرصه‌ی تبلیغ اندیشه‌های اسلامی افزود که پیش از آن در مباحث فقهی کمتر مورد توجه قرار گرفته بود. یکی از این ابعاد نوین، تأکید بر اهمیت زیبایی‌شناسی در تربیت دینی است.

ایشان بر این باور بود که پرورش «حس زیبایی‌خواهی» در مبلغان دین، می‌تواند به خلق آثار هنری ارزشمندی منجر شود که مفاهیم دینی را به شیوه‌ای جذاب و تأثیرگذار به مخاطب منتقل کند. شیخ راشد همچنین بر نقش محوری هنر در تبلیغ دین تأکید فراوان داشتند. شیخ راشد نشان داد که چگونه می‌توان با تلفیق اصول علمی و آموزه‌های دینی، برنامه‌های تبلیغی مؤثرتری را طراحی و اجرا کرد.

به‌طور کلی شیخ راشد همواره بر ضرورت بازگشت به منابع اصلی اسلام و پرهیز از بدعت تاکید می‌کرد. شیخ راشد با تلفیق آموزه‌های اسلامی با علوم مختلف، به‌ویژه علوم انسانی، به ارائه دیدگاهی جامع و همه جانبه از اسلام و ابعاد مختلف زندگی فردی و اجتماعی انسان می‌پرداخت.

 

حماس و مقاومت فلسطین از نگاه شیخ راشد

شیخ راشد اعتقاد راسخ به آزادی داشت و استبداد را در هر شکل و شمایلی محکوم می‌کرد. او در نوشته‌های اخیر خود، بر اهمیت استواری در مسیر تبلیغ ایدئولوژی اسلامی، تقویت تربیت جهادی و مقابله با بدعت‌ها تاکید کرده بود.

محمد احمد الراشد از طریق قلم خود، از مبارزات ملت عراق علیه استعمار آمریکا حمایت کرد. او که به حمایت از مسئله فلسطین و مقاومت اسلامی شناخته می‌شود، در مورد عملیات طوفان الاقصی که در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ آغاز شد، در مجله «المجتمع» کویت در تاریخ ۲ نوامبر ۲۰۲۳ نوشت: «اقدامات حماس با آگاهی و دقت انجام شد و هیچ گونه شتاب‌زدگی یا تصمیم‌گیری احساسی و بی‌پروا در آن نبود. این حرکات با عقلانیت، محاسبات دقیق، و برنامه‌ریزی مهندسی همراه شده و یک نقشه راه مطمئن را دنبال کرد. تصمیمات این جنبش به صورت جمعی  اتخاذ شده و تحت تأثیر هیچ رهبری فردی نبوده است.»

شیخ راشد همچنین به واقع‌گرایی و میانه‌روی در حرکت حماس اشاره کرد که سبب پایداری و سلامت بیشتر این جنبش شده است. وی معتقد است که حماس توانسته الگویی در جهاد ارائه کند که منطق و برنامه‌ریزی دقیق را به نمایش بگذارد و ادعاهای کسانی را که هر گونه فعالیت جهادی را به‌عنوان بی‌احتیاطی قلمداد می‌کردند، رد کند.

او همچنین تاکید کرد که حماس به عنوان حرکتی پاک و خالی از ماجراجویی، تعصب و شتاب‌زدگی افراطی به پا خاست، در حالی که دیگر سازمان‌ها مانند داعش، القاعده و حتی برخی گروه‌های افغان و چچنی به تعصب و شتاب‌زدگی افراطی مبتلا هستند، بنابراین تفاوت زیادی میان آنها و حماس وجود دارد.

محمد احمد الراشد که از بیماری رنج می‌برد در ۲۷ اوت ۲۰۲۴ در کوالالامپور مالزی فوت کرد. جنبش مقاومت اسلامی حماس در پیامی رسمی، درگذشت این اندیشمند دینی را تسلیت گفت. در این بیانیه مطبوعاتی آمده که ارتباط شیخ راشد با رهبران جنبش حماس تا آخرین روزهای حیات ایشان ادامه داشت.

بسیاری از رهبران حماس با آثار شیخ راشد که در سراسر جهان منتشر شده، پرورش یافته‌اند. شیخ راشد به رهبران حماس افتخار می‌کرد و آنان را رهبرانی آگاه و الگویی برای تمام جنبش‌های اسلامی و جهادی می‌دانست و معتقد بود که آن‌ها مایه افتخار، نماد، الگو، منبع درخشش و امید قطعی جهان اسلام هستند.

نویسنده: علی نوریان، کارشناس مسائل بین الملل

پایان