دولت چهاردهم؛ چه عاقبتی در انتظار ناشران پخته‌خوار است؟
ارزیابی وضعیت نشر در ایران در قیاس با سال‌های پایانی دهه ۹۰ حکایت از بهبود نسبی اوضاع دارد، با این حال این بهبود تنها در وضعیت وخیمی است که نشر در آن سال‌ها به لحاظ اقتصادی بدان دچار بود، در آن سال‌ها افزایش نرخ ارز و به تبع آن افزایش قیمت کاغذ و… چنان عرصه را بر ناشران تنگ کرده بود که بسیاری از آنها عطای فعالیت را به لقای آن بخشیدند. در این میان فعالیت قاچاقچیان کتاب نیز صدمات جبران‌ناپذیری بر بدنه ضعیف و نحیف نشر زد تا جاییکه کشف بازار‌های زیرزمینی قاچاق کتاب تمامی معادلات اقتصادی نشر را بر هم زد.
حالا نیز با گذشت چند سال از پایان دهه ۹۰، اگرچه انتشار کتاب به مانند گذشته دیگر با آن مشقت‌های دسترسی به کاغذ و افزایش‌های چند برابری قیمت آن مواجه نیست و ثباتی هر چند نسبی به بازار کاغذ بازگشته است،، اما مسائل و آفت‌هایی وجود دارد که نفس نشر را به شماره انداخته است، تعطیلی‌های پی در پی کتابفروشی‌ها در سال‌های اخیر، رشد چشمگیر کتابسازان، تغییرات قابل توجه و خطرناک در آمار‌های نشر و… از آن جمله‌اند.
اما شاید جدی‌ترین خطر نشر در سال‌های اخیر را بتوان به پخته‌خواران نسبت داد. قصه کتابسازان و حضور آنها در جریان اصلی نشر که خود قصه‌ای پرغصه در قلب صنعت نشر است.
کتابسازان که با قلع و قمع قاچاقچیان کتاب در سال‌های پایانی کتاب رفته رفته در خیابان اصلی نشر ریشه دواندند، حالا با عنوان ناشر و با مجوز وزرات فرهنگ و ارشاد اسلامی آشکارا فعالیت غیرقانونی خود را قانونی جلوه می‌دهند، فرقی هم ندارد نام آنها را قاچاقچیان دیروز، کتابسازان یا پخته‌خواران امروز بنامیم، آنها کار خود را می‌کنند، کتاب‌های پرفروش بازار نشر و ترجمه‌های ناشران را برداشته و با اندکی پس و پیش کردن عبارات و جملات بنام مترجمانی خیالی و غیرواقعی منتشر می‌کنند، و به دلیل برخورداری از شبکه‌ای فراگیر، در نمایشگاه‌های همواره تخفیف شرکت کرده و از آنجایی که تخفیف خوبی هم می‌دهند مخاطبان پرو پا قرصی پیدا کرده‌اند.
روند قارچ‌گونه رشد کتابسازان یا پخته‌خواران در بازار نشر تا اندازه‌ای است که در نمایشگاه کتاب سی و چهارم که پس از چند سال شرایط سختی تحمیل شده از سوی کرونا به نشر برگزار شد، این پخته‌خواران بودند که مخاطبان اصلی نمایشگاه را به خود اختصاص داده بودند. فرقی هم نمی‌کرد، درصد تخفیف نمایشگاهی چقدر بود، آنها بین ۵۰ تا ۸۰ درصد تخفیف ارائه می‌کردند.
حضور این پخته‌خواران در صنعت نشر نه تنها فریاد ناشران بلکه فریاد خبرنگاران و اصحاب رسانه حوزه کتاب را نیز درآورد، تا جاییکه فهرستی از آنها توسط یکی از خبرنگاران برای نخستین‌بار منتشر شد، فهرستی که همه آنها را می‌شناختند و، اما به صورت رسمی منتشر نشده بود.
ورود مردان فرهنگی دولت سیزدهم به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تقریبا مصادف شد با حجم انتقادات و شکایت‌های ناشران از ناشران پخته‌خوار، ناشرانی که به دلیل اهمال وزارت ارشاد در صدور مجوز‌ها در دو دهه اخیر به وجود آمده و حالا ریسمانی بر گردن صعت نشر بودند.
بین وزارت ارشاد دولت سیزدهم و ناشران از همان ابتدا بر سر وجود چنین آسیبی در بدنه نشر توافق وجود داشت،، اما با وجود اینکه بار‌ها مدیران معاونت فرهنگی و اداره کتاب از تمهیداتی که برای بستن پای این ناشران پخته‌خوار در نشر اندیشیده شده بود، سخن می‌گفتند، اقدام عاجلی در این زمینه دیده نمی‌شد.
این تمهیدات شامل طرح پرونده‌ها در هیات رسیدگی به تخلفات ناشران و تمرکز بر نرم‌افزار محتوایی مشابهت یاب بود. البته معاون فرهنگی وزارت ارشاد دولت سیزدهم اعتقاد داشت که برخورد با ناشران پخته‌خوار که از مجوز‌های قانونی نیز بهره‌مند شده‌اند، کار یک شبه و آسانی نیست، بلکه یک فرایند است.
اما مهمترین اقدامی که در برخورد با ناشران پخته‌خوار از سوی وزارت ارشاد انجام شد، ممعانعت از ورود ۱۷ ناشر اصلی که در این بازار نقش ایفا می‌کردند به نمایشگاه کتاب تهران بود. آنهایی که سردسته اصلی قاچاق کتاب بودند و بعد‌ها برای مصون ماندن از مجازات‌های قانونی فعالیت خود را در قالب یک ناشر قانونی پنهان کردند، برای نخستین باز از بازار بزرگ نمایشگاه کتاب محروم شدند.
ناشرانی که چندین پروانه نشر به نام خود و نزدیکانشان به ثبت رسانده و به صورت شبکه تارعنکبوتی در این سیستم به انتشار کتاب‌ها پرفروش و عرضه با تخفیف آنها می‌پرداختند و البته مهمترین محل عرضه کتاب‌هایشان نیز در محیط مجازی کانال‌ها و پیج‌های آقای کتاب و خانم کتاب بود.
این اقدام وزارت ارشاد که با استقبال خوب ناشران اصلی بازار نشر مواجه شد، قرار بود بعد از نمایشگاه با اقداماتی، چون بسته شدن پنل ثبت کتاب برای دریافت مجوز، لغو مجوز نشر و … ادامه یابد و امیدی پس از دو سال در دل ناشران زنده کرده بود. اما با اتفاقی که برای بالگرد رئیس جمهور شهید کشورمان پیش آمد و حالا تغییر دولت، این امید تبدیل به یک نگرانی شده است، نگرانی از اینکه نکند دولت پیش رو، قصه کتاب‌سازی‌ها را جدی نگیرد و دوباره برای بازگشت به مدار مقابله چند سالی وقت صرف شود.
انتظار و دغدغه اهالی نشر این روزها، این است که در کنار رفع نواقص وزارت ارشاد در دوره مدیریت اسماعیلی، اقدامات مثبت از جمله اقدامی که در مقابله با ناشران پخته‌خوار با نمایشگاه کتاب تهران آغاز شد، ادامه یابد و اتفاقا نقاطی که در این راستا مغفول مانده نیز پیگیری شود. مخصوصا حالا که پس از دو سال قرار بود، اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران نیز وارد بازی شده و شکایات ناشران را برای پیگیری به وزرات ارشاد ارجاع دهد.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که فعالیت ناشران پخته‌خوار در سال‌های پس از کرونا افزایش قابل توجهی پیدا کرده و مسیر‌های تازه‌ای پیش رویشان گسترده شده است، از آن جمله عرضه و فروش کتاب‌ها در شهرستان‌ها در سوپرمارکت‌ها و داروخانه ها. همکاری با اسنپ و …
روند مبارزه با کتاب‌سازی و قاچاق کتاب به لحاظ برخورد‌های صنفی و قضایی در سال‌های اخیر با شتاب بیشتری ادامه یافته است،، اما این برخورد‌ها هیچ‌گاه منجر به از میان رفتن این پدیده منحوس نشده است. کارشناسان بر این باورند که قاچاق کتاب حالا و در پی برخورد‌های قضایی شکل قانونی به خود گرفته و در قابل کتاب‌سازی ادامه پیدا کرده است، سهولت در دریافت مجوز نشر از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی زمینه‌ای را فراهم کرده که برخی سودجویان با ورود به بازار نشر قانونی و تحت لوای مجوز نشر اقدام به انتشار کتاب‌های پرفروش ناشران کرده و با تخفیف‌های بسیار کتاب‌ها را عرضه می‌کنند. کتاب‌سازی حالا اصلی‌ترین پدیده و دغدغه صنعت نشر در ایران به شمار می‌رود که وزارت ارشاد دو دولت آتی باید تدبیری برای آن بیاندیشد.
اما این تدابیر باید شامل چه چیز‌هایی باشد؟
به باور ناشران، مهمترین اقدام باید بازنگری در مجوز‌های صادره نشر باشد، اقدامی که دو دولت اخیر حداقل در مقام عمل نسبت به آن وقعی ننهادند. اقدام دیگر استفاده از نرم‌افزار مشابهت‌یاب در بررسی‌های ممیزی و ورد به ممیزی محتوایی در این زمینه است. هم‌چنین مماشات با ناشران پخته‌خوار بهتر است جای خود را به برخورد جدی و قاطع با این ناشران که حالا نه‌تن‌ها نشر و مسئولان وزارت ارشاد آنها را می‌شناسند؛ بلکه بسیاری از مخاطبان نیز که فریب قیمت‌های پایین آنها را خورده و بعدا با ترجمه‌های عجیب و غریب و دستکاری شده مواجه شده‌اند نیز آنها را می‌شناسند، بدهد.
اقدام دیگر مورد انتظار هماهنگی در بدنه دولت و سایر ارکان نظام از قوه قضائیه گرفته تا سازمان‌ها و نهاد‌های دیگر برای مقابله با این آفت جدی نشر است، اینکونه نباشد که در وزارت ارشاد و قوه قضائیه برای رفع این مسئله تلاش شود،، اما ساختمان وزارتخانه‌ای دیگر در بدنه دولت میزبان نمایشگاهی از آثار این ناشران باشد، یا در مترو‌ها و مجتمع‌های تجاری، ترمینال‌ها و فرودگاه‌ها نمایشگاه این ناشران برپا شود.
در عین حال در تعامل با صنف باید ناشران را نیز فعال‌تر به میدان کشاند، امروز ناشران پس از چند سال پیگیری، دیگر چندان رغبتی به پیگیری ندارند و منفعلانه برخورد می‌کنند، تنها از تعامل خوب با صنف است که می‌توان ناشران را پای میز پیگیری کشاند.
باید دید که دولت پیش رو، چه تصمیمی درباره ناشران پخته‌خوار خواهد گرفت؟ آیا در برخورد با آنها محتاطانه گام برخواهد داشت یا اقدامات ضربتی را در دستور کار قرار می‌دهد؟
منبع: تسنیم
