راه و رسم تربیت کودک مومن

حجت‌الاسلام نصیر عابدینی، روان‌شناس بالینی می‌گوید: نقطه شروع تربیت دینی کودک را می‌توان حتی تا زمان قبل از انعقاد نطفه که با مراقبت‌ها و خواندن یک‌سری دعا‌ها همراه است عقب برد. بی‌شک انتخاب همسر مناسب هم یکی از ملاک‌های اصلی بوده و خواندن نوای ملکوتی اذان و اقامه در گوش نوزاد و شیر دادن او با وضو ازدیگر مؤلفه‌های تربیت دینی کودک است. 

ضرورت آموزش و تمرین تکالیف دینی 

پسر پس از۱۵سال و دختر بعد از۹سال قمری به تکلیف می‌رسد، اما به گفته عابدینی، آموزش و تمرین تکالیف دینی را نمی‌توان تا سن بلوغ به تاخیر انداخت. انسان از کودکی بسته به ظرفیت پذیرش و زمینه مذهبی فراهم‌شده از سوی والدین، به نحو بانشاط و سرزنده‌ای باید با عبادات و تکالیف دینی آشنا شود تا در سن بلوغ به انجام آن رغبت داشته باشد. در غیر این صورت انجام اعمالی، چون خواندن نماز و گرفتن روزه در سن تکلیف برای نوجوان دشوار خواهد بود و چندان تقیدی به آن نخواهد داشت و با اندک بهانه‌ای ممکن است آن را ترک کند. این روان‌شناس می‌افزاید: خداشناسی و پذیرش اعمال دینی به‌صورت فطری در نهاد همه کودکان وجود دارد، اما درجه پذیرش آن بسته به شیوه تربیتی پدر و مادر متفاوت است و طبق برخی روایات با وجود آن‌که فرزند فطرت الهی دارد، اما والدین به‌عنوان یک عامل محیطی می‌توانند سبب تغییر عملکرد دینی و مذهبی فرزند شوند و صد درصد تاثیرگذار باشند.

انگیزه دینی کودک را بیدار کنید

«باید بکوشیم رغبت کودکان نسبت به انجام تکالیف عبادی را به انگیزه و خواست درونی آن‌ها تبدیل کنیم.» این جمله را دکتر عابدینی می‌گوید و معتقد است اگر این علاقه از درون و به اراده آن‌ها نباشد، تربیت دینی موثر نخواهد بود. والدین باید با بهره گیری از بُعد عاطفی و هیجانی کودک از ابتدا تصویری زیبا از خدا و تکالیف دینی برای او ترسیم کنند و با تشویق یا انتخاب همسالان تاثیرگذار مذهبی برای او، شور و انگیزه گرایش و عمل به تکالیف و مناسک عبادی و ارتباط با خدا را در کودک درونی کنند. بیدار کردن انگیزه دینی در کودکی باعث پایدار ماندن گرایش‌های مذهبی در بزرگسالی می‌شود. اغلب کسانی که در سنین بالاتر وظایف عبادی خود را به‌خوبی انجام نمی‌دهند، بی‌اعتقاد به مبانی دینی نیستند؛ بلکه قصور آن‌ها به‌دلیل نبود زمینه مناسب و آمادگی دینی لازم در سنین کودکی است و به‌دلیل این‌که امروزه ترویج آگاهی‌های مذهبی از طریق رسانه‌های عمومی زیاد شده، بر فرد واجب است که اعمال مذهبی خود را کامل کند و در غیر این صورت قصور از جانب او خواهد بود. 

از بعد هیجانی کودک کمک بگیرید!

اما چگونه فلسفه روزه‌گرفتن را به کودک آموزش دهیم؟ دکتر نصیر عابدینی می‌گوید: اگر بخواهیم کودک را با بحث شناختی روزه آشنا کنیم و در این راه هم موفق شویم باید از بعد هیجانی کودک بهره‌بگیریم. به‌طورمثال وقتی کودک در فضای مذهبی شادی قرار دارد ناخودآگاه هیجانات مثبت همچون نشاط و شادابی در او تقویت می‌شود و در این مواقع است که می‌توان کودک را به‌تدریج با فلسفه اعمال دینی مثل روزه‌گرفتن و نمازخواندن آشنا کرد و اگر یکی دو سال به همین سبک به کودک آموزش دهیم ذهن او مانند آهن‌ربا شده و عطش مذهبی‌اش تحریک می‌شود. نکته قابل توجه این‌که خانواده‌ها نباید تکالیف دینی را یکباره و طوطی‌وار به بچه القا کنند، چراکه همین امر تکالیف را سخت و مشقت‌آور کرده و به‌شدت از روحیه دین‌داری و دین‌باوری کودک می‌کاهد. 

چرا باید روزه بگیرم؟

اما در پاسخ به کودکی که می‌پرسد چرا روزه می‌گیریم چه باید بگوییم؟ حجت‌الاسلام عابدینی می‌گوید: می‌توانیم کودک را با مفهوم صبر و گرسنگی محرومان آشنا کنیم و بگوییم با روزه‌گرفتن بر ثواب اعمال ما افزوده و گناهان‌مان پاک می‌شود. برای تشویق کودک به شروع تمرین عملی روزه‌گرفتن، شور و شوق خود را به شروع ماه مبارک و اوقات افطار ابراز کرده و او را گاهی در وقت سحر بیدار کنیم. در کنار رمان‌های غیرمذهبی گاهی برای کودک کتب داستان دینی مرتبط بخریم و برای تقویت گرایش‌های مذهبی به‌خصوص در ماه مبارک او را به همراه خود به مجالس مذهبی، مساجد، مراسم نمازجماعت، مراسم تفسیر و ختم قرآن یا مهم‌تر آن‌که کودک را به همراه خود به مراسم افطار که اغلب از سوی اقوام برگزار می‌شود ببریم. فایده مهم شرکت در این مجالس آن است که کودک در این نوع مهمانی‌ها اغلب با همسالان روزه‌دار که از خویشاوندان هستند مجاورت پیدا کرده و بعد هیجانی و عاطفی او تحریک شده و گرایش او به تکالیف دینی بیشتر می‌شود. 

فلسفه روزه کله‌گنجشکی چیست؟ 

وقتی بچه به سن تمیز می‌رسد و آمادگی و توانایی روزه‌گرفتن پیدا می‌کند لازم است او را تشویق کنیم که گاهی به مقدار تواناییش ــ نصف روز یا بیشتر و یا کمتر ــ روزه بگیرد و اگر بی‌تاب شد وسط روز به او آب یا غذای مختصری بدهیم.  عابدینی می‌افزاید: هرچه توانایی کودک درتحمل گرسنگی وتشنگی بیشتر شود پس ازمدتی اراده‌اش تقویت شده و می‌تواند روزه را کامل بگیرد. به‌تدریج که تعداد روزه‌های کودک زیادترشد درآخرماه رمضان می‌توانیم گاهی برای تشویق به او هدیه بدهیم. این هدیه می‌تواند یک تحسین کلامی تاثیرگذار درجمع خانواده یا اقوام یا یک هدیه مادی باشد. البته نباید کودک را زیاد وابسته به مشوق‌های مادی کنیم، چراکه انگیزه مذهبی او ناپایدار خواهد ماند. 

منبع: جام جم