روز مسجدسلیمان + ۵ خرداد و تاریخچه اولین چاه نفت خاورمیانه
مسجدسلیمان شهری است که باید با افتخار و دغدغه‌مندی به آن نگریست. این شهر اولین شمع چراغ صنعت نفت در خاورمیانه را روشن کرد. ۵ خرداد، تنها یادآور فوران نفت نیست؛ یادآور عدالت، توسعه، مسئولیت و لزوم بازنگری در مسیر توسعه کشور است.
به گزارش خبرگزاری ایمنا، مسجدسلیمان روایت زنده‌ای از طلای سیاه، رنج مردم جنوب، شکوه صنعت نفت و سرنوشتی است که می‌توانست درخشان‌تر باشد. در این مطلب از ۵ خرداد، روز مسجدسلیمان گرفته تا کشف اولین چاه نفت ایران را با هم مرور می‌کنیم.
چرا ۵ خرداد «روز مسجدسلیمان» نامیده شده است؟
۵ خرداد ۱۲۸۷ خورشیدی (۲۶ مه ۱۹۰۸ میلادی)، نقطه عطفی در تاریخ ایران است. در این روز، پس از ماه‌ها تلاش کمپانی انگلیسی، نخستین چاه نفت خاورمیانه در منطقه‌ای کوهستانی از جنوب ایران فوران کرد؛ جایی که بعدها مسجدسلیمان نام گرفت و در تقویم تاریخ ماندگار شد.
۵ خرداد هر سال به‌عنوان روز مسجدسلیمان، نمادی از آغاز دوران صنعتی شدن ایران و ورود به عصر نفت نام‌گذاری شده است.
مسجدسلیمان کجاست؟
مسجدسلیمان شهری در شمال شرقی استان خوزستان و در منطقه‌ای کوهستانی از رشته‌کوه زاگرس است. جمعیت آن حدود ۱۰۰ هزار نفر است، اما اهمیت این شهر نه در جمعیت، بلکه در تاریخ است.
مسجدسلیمان نخستین شهری بود که نفت در آن کشف و استخراج شد و به‌همین دلیل، مهد نفت ایران و مهد صنعت خاورمیانه به‌شمار می‌رود.
کشف نفت در مسجدسلیمان
چگونه ایران وارد عصر نفت شد؟
سال‌ها پیش از کشف نفت، ایران کشوری کشاورزی و کم‌درآمد بود. اما همه‌چیز با سفر یک جغرافیدان انگلیسی به نام «ویلیام ناکس دارسی» تغییر کرد. او در سال ۱۹۰۱ میلادی امتیاز استخراج نفت از تمام خاک ایران (به‌جز ۵ استان شمالی) را از مظفرالدین شاه قاجار گرفت.
دارسی پس از سرمایه‌گذاری هنگفت و همکاری با زمین‌شناسان و حفاران، سرانجام در ۵ خرداد ۱۲۸۷ موفق به کشف نفت در چاه شماره یک در منطقه‌ای به نام «چاه‌سرخ» در مسجدسلیمان شد. این چاه با صدای مهیب و فوران سیاه‌رنگ، نقطه آغاز صنعت نفت در خاورمیانه بود.
کشف اولین چاه نفت ایران در مسجدسلیمان؛ آغاز صنعتی شدن خاورمیانه
با کشف نفت، مسجدسلیمان به سرعت رشد کرد: نخستین خطوط لوله نفت ایران به آبادان کشیده شد، نخستین پالایشگاه نفت ایران تأسیس شد، انگلیسی‌ها ساختار شهری مدرن‌سازی‌شده‌ای برای خود ایجاد کردند (شهرک نفتی) و هزاران نیروی کار ایرانی از سراسر کشور به این شهر کوچ کردند، اما نکته تلخ ماجرا اینجاست که مردم بومی مسجدسلیمان، با اینکه روی گنج خوابیده بودند، کمترین سهم را از ثروت نفت داشتند.
اقتصاد مسجدسلیمان؛ زندگی در سایه نفت؛ نفت آمد، اما رفاه نه!
در مسجدسلیمان نفت فوران کرد، اما فقر، بیکاری و تبعیض طبقاتی هم ریشه دواند، در حالی که مدیران خارجی و کارکنان بلندپایه انگلیسی در ویلاهای اختصاصی با امکانات کامل زندگی می‌کردند، کارگران ایرانی در محله‌هایی ساده، با کمترین امکانات روزگار می‌گذراندند. از همان روزه تضاد طبقاتی در شهر شکل گرفت؛ مسجدسلیمان شهری دوپاره بود: یک‌سو ثروت و رفاه مدیران خارجی و در سوی دیگر مردمی رنج‌دیده و فراموش‌شده.
نقش مسجدسلیمان در تاریخ معاصر ایران
مسجدسلیمان فقط خاستگاه نفت نبود، بلکه در برهه‌هایی، نقش سیاسی و اجتماعی مهمی ایفا کرد:
جنبش ملی شدن صنعت نفت به رهبری دکتر محمد مصدق، ریشه در همین نفت جنوب و مسجدسلیمان داشت. بسیاری از کارگران و روشنفکران انقلابی، فعالیت خود را از همین شهر آغاز کردند. اعتصابات کارگری در مسجدسلیمان، از نخستین نمونه‌های اعتراض سازمان‌یافته در ایران بود.
مسجدسلیمان امروز؛ شهری با گذشته‌ای بزرگ و حال و آینده‌ای مبهم
امروز، پس از بیش از گذشت یک قرن از کشف نفت، مسجدسلیمان با مشکلات فراوانی دست و پنجه نرم می‌کند: بیکاری بخش زیادی از جوانان شهر، مهاجرت گسترده به شهرهای اطراف، زیرساخت‌های فرسوده، خدمات شهری ناکافی، کمبود صنایع غیرنفتی و وابستگی شدید بیانگر آن است که شهری که پایه‌گذار ثروت ملی ایران شد، خود جزو شهرهای محروم کشور باقی مانده است.
روز مسجدسلیمان؛ روز پایه‌گذاری اقتصاد مدرن نفت
۵ خرداد را باید بیش از یک مناسبت تقویمی دید؛ این روز یادآور مسئولیتی تاریخی است:
مسئولیتی برای بازسازی شهری که پایه‌گذار اقتصاد مدرن ایران بود، مسئولیتی برای حمایت از مردم فراموش‌شده‌ای که طلای سیاه زندگی‌شان را زیرورو کرد و یادآوری اینکه پیشرفت صنعتی، بدون توسعه انسانی و اجتماعی کامل نیست.
چگونه می‌توان مسجدسلیمان را احیا کرد؟
برای مسجدسلیمان، چند راهکار اساسی پیشنهاد می‌شود:
- سرمایه‌گذاری در صنایع جایگزین نفتی (گردشگری صنعتی، انرژی‌های نو)
- حمایت از کارآفرینی بومی و جوانان تحصیل‌کرده
- توسعه زیرساخت‌های شهری و بهداشت و آموزش
- راه‌اندازی موزه نفت خاورمیانه در چاه شماره ۱ برای جذب گردشگر
- تخصیص درصدی از درآمدهای نفتی به توسعه خود مسجدسلیمان