سامانه کاشف؛ گام بلند وزارت نفت در مبارزه با قاچاق سوخت

سامانه کاشف با شناسایی ۶۹ هزار تخلف ناوگان دیزلی محتمل به قاچاق سوخت، از سوی شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی رونمایی و راه‌اندازی شد. با توجه به سهم بالای ناوگان حمل‌ونقل بار و مسافر در مصرف روزانه بالغ بر ۶۰ میلیون لیتر نفت‌گاز، این سامانه در مرحله نخست، بر اساس بانک‌های اطلاعاتی متعدد و تقاطع‌گیری کلان‌داده‌ها، اقدام به شناسایی شیوه‌های تخلف و انحراف فرآورده می‌کند. کمیته‌ای به‌منظور صحت‌سنجی و تعیین نحوه برخورد با مصادیق تخلف تشکیل شده است و مصادیق تخلف با جدیت و در اسرع وقت صحت‌سنجی می‌شوند و بر اساس مستندات ارائه‌شده، برای برخورد قانونی به دستگاه قضا و سازمان تعزیرات منعکس می‌شوند.

مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران، در حاشیه هشتادوهشتمین نشست کارگروه پیشگیری و مقابله با قاچاق فرآورده‌های نفتی، ضمن قدردانی از تلاش‌های کارکنان اداره پیشگیری و مقابله با قاچاق فرآورده‌های نفتی، بیان کرد که با تلاش این بخش و همکاری دیگر نهادهای ذی‌ربط، اکنون خروجی داده‌محور و دقیقی از قاچاق سوخت در دسترس است.

با توسعه دستیابی به اطلاعات، امکانات و تجهیزات لازم، تسری سامانه کاشف به دیگر بخش‌های مصرف‌کننده سوخت اعم از صنعت و معدن، کشاورزی، نیروگاهی، اصناف، پروژه‌ها و… در دستور کار قرار دارد. این سامانه مبتنی بر اطلاعات تحلیل‌شده، هوش مصنوعی، انحراف‌های احتمالی خارج از الگوها و فرآیندهای تخصیص سهمیه سوخت را شناسایی و احصا می‌کند و اقدام‌های اصلاحی و متعاقباً برخورد قانونی با متخلفان را در دستور کار دستگاه‌های ذی‌ربط قرار می‌دهد.  

مطابق با قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز و آیین‌نامه اجرایی ابلاغی هیئت وزیران در سال ۱۳۹۳، همه سازمان‌های متولی مکلف‌اند عملکرد واقعی مصرف‌کنندگان را به شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی اعلام کنند تا این شرکت نیز بر اساس عملکرد، سهمیه سوخت مورد نیاز را تخصیص دهد. با اقدام‌های حاصل از سامانه کاشف، به نظر می‌رسد دستگاه‌های متولی باید اقدام‌های مضاعفی در نظارت‌های سیستمی خود انجام دهند و هرگونه آسیب‌های منجر به قاچاق سوخت را احصا کرده و اقدام‌های اصلاحی و پیشگیرانه را در دستور کار خود قرار دهند. شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی در مسیر پیشگیری و مقابله، گام‌های بلندی برداشته و برای صیانت از سرمایه‌های ملی، با همکاری ضابطان و نهادهای نظارتی، کنترل‌های پس از عرضه سوخت را نیز در دستور کار خود قرار داده است.  

مصرف‌کنندگانی که در حلقه پایانی دریافت سوخت قرار دارند، می‌توانند یکی از منشأ‌های اصلی انحراف و قاچاق سوخت باشند، بنابراین احصای عملکرد و فعالیت آنها از اهمیت بسزایی برخوردار است. از این رو افزون بر متولیان بخش حمل‌ونقل، سایر متولیان نیز باید تمهیدات نظارتی و کنترلی خود را به‌کار گرفته و در تخصیص سوخت واقعی متناسب با تولید خدمات و کالا اهتمام ویژه داشته باشند. آمارهای ارائه‌شده درباره انحراف و قاچاق سوخت، تاکنون از مبانی معتبر و قابل استنادی برخوردار نبوده‌اند. اما وزارت نفت با ایجاد سامانه کاشف در پی رصد و کشف واقعی قاچاق سوخت در بخش‌های مختلف مصرف تحت نظارت خود است. به گفته رئیس کارگروه پیشگیری و مقابله با قاچاق، اکنون با نتایج حاصل از پایش ۹ ‌ماهه رفتار ناوگان بخش حمل‌ونقل، می‌توان گفت آمار قاچاق سوخت چه مقدار بوده است.  

با پروژه‌هایی نظیر سامانه کاشف، طرح سیستم پایش فیزیکی کریدور خطوط انتقال نفت با استفاده از فیبر نوری، طرح پایش لحظه‌ای و مدیریت هوشمند زنجیره تأمین فرآورده‌های نفتی و سایر طرح‌ها و تفاهم‌نامه‌های از این قبیل، وزارت نفت عزم خود را جزم کرده است تا مبتنی بر سامانه‌ها و به‌روزرسانی تجهیزات صنعتی و تحلیل‌های سیستمی، با هرگونه انحراف و قاچاق سوخت برخورد کند. بهره‌گیری از سامانه‌های هوشمند و تجهیزات روزآمد صنعتی در زنجیره تأمین، نگهداشت، توزیع و عرضه سوخت و سامانه کاشف در حلقه پایانی رصد رفتار مصرف‌کنندگان، راهبردی ضروری در مسیر شفافیت حلقه‌های متعدد فرآورده‌های نفتی است. این رویکرد را باید به فال نیک گرفت و راهبرد سیستمی طراحی‌شده را یکی از عزم‌های اساسی دولت در برخورد با قاچاق سوخت و رفع ناترازی انرژی ارزیابی کرد.  

با اقدام‌های اساسی ذکرشده که در دستور کار وزارت نفت قرار دارد، مهار هرگونه انحراف و قاچاق سوخت در شبکه رسمی توزیع فرآورده‌های نفتی شکل می‌گیرد. پس از تثبیت و نهایی شدن این اقدام‌های سیستمی و تجهیز صنعتی به ابزارهای پایشی، در صورتی که قاچاق سوخت همچنان تداوم داشته باشد، ضرورت دارد منشأ شکل‌گیری آن از سایر منابع تأمین غیررسمی و مافیای این پدیده شوم جویا شده و برای اقدام‌هایی فراتر از مسئولیت‌های متولیان دولتی، چاره‌اندیشی عاجل کرد.

پویا نعمت‌الهی