سرمایه‌گذاری، ضرورتی انکارناپذیر در عصر تحولات انرژی
واقعیت این است که گذار انرژی جهانی به سمت کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی، دیگر یک گزینه نیست، بلکه یک اجبار راهبردی شده است. آمارهای معتبر نشان می‌دهد در طول دهه گذشته، سهم سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر از ۳۳ درصد به بیش از ۶۵ درصد افزایش یافته، در حالی که جذابیت سرمایه‌گذاری در پروژه‌های نفتی به‌طور محسوسی کاهش یافته است. این تحولات ساختاری، شرکت‌های بین‌المللی نفتی را مجبور کرده استراتژی‌های خود را بازنگری کنند و سبد سرمایه‌گذاری خود را به سمت انرژی‌های پاک سوق دهند.
در این میان صنعت نفت و گاز ایران با مشکلات مضاعفی روبه‌رو است. از یک سو، تحریم‌های بین‌المللی دسترسی به فناوری‌های روز و سرمایه‌گذاری خارجی را محدود کرده و از سوی دیگر، سیاست‌گذاری‌های داخلی نتوانسته است پاسخگوی نیازهای این صنعت در شرایط جدید باشد. بررسی عملکرد گذشته نشان می‌دهد که نوسانات در سیاست‌گذاری، تعارض منافع بین نهادهای تصمیم‌گیر و بوروکراسی پیچیده، مهم‌ترین موانع جذب سرمایه‌گذاری بوده‌اند.
با این حال تجربیات بین‌المللی ثابت کرده که حتی در شرایط سخت نیز می‌توان با اتخاذ راهبردهای هوشمندانه، صنعت نفت و گاز را به موتور محرکه اقتصاد تبدیل کرد. کشورهایی مانند عربستان سعودی با برنامه Vision ۲۰۳۰ یا روسیه با تنوع بخشیدن به بازارهای صادراتی، نمونه‌های موفقی از تطبیق با شرایط جدید هستند. ایران نیز می‌تواند با الهام از این تجربیات و با توجه به ویژگی‌های خاص خود، راهکارهای مناسبی را طراحی کند.
نخستین گام در این مسیر، بازنگری اساسی در مدل‌های قراردادی و ایجاد بسترهای حقوقی جذاب برای سرمایه‌گذاران است. تجربه نشان داده که مدل‌های مشارکتی با تضمین بازگشت سرمایه می‌تواند انگیزه لازم را برای شرکت‌های بین‌المللی ایجاد کند. از سوی دیگر، توسعه فناوری‌های کاهش انتشار کربن و افزایش بهره‌وری میدان‌ها، از ضرورت‌های غیرقابل‌انکار است.
در سطح کلان، تدوین سند راهبردی انرژی با افق ۲۰۵۰ می‌تواند چارچوب مناسبی برای هماهنگی بین بخش‌های مختلف ایجاد کند. تشکیل شورای عالی انرژی با اختیارات گسترده و مشارکت همه ذی‌نفعان اصلی نیز می‌تواند از پراکندگی در تصمیم‌گیری‌ها جلوگیری کند. در این میان نقش دیپلماسی انرژی فعال را نباید دست‌کم گرفت. گسترش همکاری با سازمان‌های بین‌المللی و تشکیل اتحادهای راهبردی با تولیدکنندگان عمده می‌تواند فضای جدیدی برای فعالیت صنعت نفت و گاز ایران ایجاد کند.
آنچه در شرایط فعلی بیش از هر چیز اهمیت دارد، سرعت عمل در تصمیم‌گیری و اجراست. برگزاری اجلاس‌های تخصصی با حضور کارشناسان بین‌المللی، ایجاد مرکز پایش تحولات انرژی جهانی و اجرای پروژه‌های پایلوت با مشارکت بخش خصوصی ازجمله اقدام‌های فوری است که می‌تواند زمینه تحول را فراهم کند.
در نهایت با وجود ویژگی‌های منحصربه‌فرد ایران در حوزه‌های مختلف، در بسیاری از مسائل با کشورهای صادرکننده نفت و گاز مانند عربستان، امارات، کویت، عراق، قطر و روسیه اشتراکاتی داریم. این کشورها در مواجهه با تهدیدهای مشابه، اقدام‌های مؤثری انجام داده‌اند که می‌تواند برای ایران نیز مفید باشد. بنابراین استفاده از تجربیات بین‌المللی، گسترش تعاملات با مراکز تحقیقاتی و مطالعاتی جهانی و مانیتورینگ دقیق تحولات حوزه سرمایه‌گذاری جهانی، برای تدوین سیاست‌های مؤثر در صنعت نفت و گاز ایران ضروری است.
در نهایت باید پذیرفت که صنعت نفت و گاز ایران در آستانه تحولی تاریخی قرار دارد. تصمیم‌های امروز ما نه‌تنها بر عملکرد کنونی این صنعت، بلکه بر جایگاه ایران در نظام انرژی آینده جهان تأثیر خواهد گذاشت. با بهره‌گیری از خرد جمعی، نوآوری و عزم ملی، می‌توان این چالش‌ها را به فرصتی برای توسعه پایدار تبدیل کرد. آینده صنعت نفت و گاز ایران در گرو اقدامات هوشمندانه امروز ماست.
محمدصادق جوکار
رئیس مؤسسه مطالعات بین‌المللی انرژی
منبع: شانا
