شنیدن ملودی‌های مهندسی شده کامبیز روشن روان در «وزیر مختار»
۱۴:۰۵ – ۰۵ مرداد ۱۴۰۳
کارکرد تیتراژ چیزی شبیه به جلد کتاب است که طراحش تلاش میکند با انتخاب عناصر، فرمها و چینشها با کمک گرافیک و موسیقی مخاطب یک اثر را در جریان موضوع قرار دهد. شرایطی که گاهی بسیار نکتهسنج، اندیشمندانه و حسابشده پیش روی مخاطبان قرار میگیرد و گاهی هم به قدری سردستانه و از روی ادای یک تکلیف اجباری ساخته میشود که بیننده را از اساس از یک اثر تصویری دور میکند.
آنچه بهانهای شد تا بار دیگر رجعتی به کلیدواژه «تیتراژ» داشته باشیم، مروری بر ماندگارترین و خاطرهسازترین موسیقیهای مربوط به برخی برنامهها و آثار سینمایی و تلویزیونی است که برای بسیاری از مخاطبان دربرگیرنده خاطرات تلخ و شیرینی است و رجوع دوباره به آنها برای ما در هر شرایطی میتواند یک دنیا خاطره به همراه داشته باشد. خاطرهبازی پس از آغاز و انتشار در نوروز ۱۴۰۰ و استقبال مخاطبان از آن، ما را بر آن داشت در قالب یک خاطرهبازی هفتگی در روزهای جمعه هر هفته، روح و ذهنمان را به آن بسپاریم و از معبر آن به سالهایی که حالمان بهتر از این روزهای پردردسر بود، برویم.
به سراغ موسیقی تیتراژ سریال تلویزیونی «وزیر مختار» به آهنگسازی کامبیز روشن روان رفتیم. موسیقی که به لطف حضور یکی از مهمترین و جریان سازترین آهنگسازان کشورمان توانست به یکی از خاطرهانگیزترین و ماندگارترین تیتراژهای سریالهای تلویزیونی سیما در اوایل دهه هفتاد تبدیل شود و خود را به عنوان یک موسیقی تراز در حوزه تیتراژها معرفی کند.
مجموعه تلویزیونی «وزیر مختار» به کارگردانی سعید نیکپور کارگردان سریالهای «امیرکبیر» و «شاه شکار» در سال ۱۳۷۰ تولید شد و همچون سایر آثار این کارگردان و بازیگر با سابقه تئاتر و تلویزیون توانست مورد استقبال مخاطبان قرار گیرد. مجموعهای تاریخی با محوریت زندگی الکساندر گریبایدوف سفیر روسیه در ایران که تلاش کرد به این بهانه، بخشهایی از تاریخ پر فراز و نشیب کشورمان را پیش روی مخاطبان قرار دهد.
براساس آن چه در توضیح محتوای این سریال آمده است، یکی از مهمترین تحولات سیاست خارجی ایران با روسیه، بعد از دوره دوم جنگهای ایران و روس و امضای عهدنامه ترکمانچای در زمان سلطنت فتحعلی شاه و دوره دوم صدارت عبدالله خان امین الدوله، سفر گریبایدوف به عنوان سفیر روسیه به ایران و قتل وی در تهران است. در این مجال گریبایدوف برای اجرای مقررات مربوط به عهدنامه ترکمانچای و حل اختلافات مرزی به ایران آمد، ولی به علت سوءرفتار و اهانت به مقدسات اسلامی ایرانیان و به دلیل این که خواستار استرداد زنان گرجی و ارمنی که مدتها در ایران اقامت داشتند و مسلمان شده و به ازدواج مردان ایرانی درآمده بودند، شده بود با تحریک علمای مذهبی به اتفاق همراهانش توسط مردم به قتل رسید. البته عواقب این حادثه به علت درگیری که بین روسیه و عثمانی وجود داشت، گریبانگیر ایران نشد و نیکلای اول تزار روس با عذرخواهی شاه ایران و پیشکش الماس شاه نشان توسط هیات اعزامی دولت ایران قانع شد.
ایرج راد، اکبر عبدی، افسر اسدی، هادی مرزبان، ژاله علو، سروش خلیلی، فخرالدین صدیق شریف، علی رامز، جهانگیر صمیمی فرد، شاپور بخشایی، معصومه اسکندری، فریبا متخصص از جمله هنرمندانی بودند که در این سریال نقش آفرینی میکردند.
اما از امتیازات و نقدهای فنی و کارشناسی این سریال تلویزیونی که بگذریم، این موسیقی تیتراژ سریال «وزیر مختار» به آهنگسازی کامبیز روشن روان بود که نشان داد یک هنرمند دغدغهمند و آشنا به فرهنگ و تاریخ سرزمین خود تا چه حد متعهد به ارائه یک محصول ارزشمند و فرهنگ ساز است. محصولی برآمده از آنچه «موسیقی خوب» مینامیم و میتواند در برگیرنده ابعاد بسیار ارزشمندی برای آشنا شدن گوش شنیداری عامه مردم با موسیقیهایی باشد که امروزه در کمتر سریال و فیلمی آنها را میشنویم.
موسیقی که دروازهای برای ورود به گونههای ارزشمندی از موسیقی است و استمرار شنیدن آنها میتواند به منزله برگه ورودی برای مطالعه و انگیزه بیشتر شناخت مفاهیم فرهنگی و پرهیز از ملودیها و موسیقیهای مخربی شود که نه تنها جنبه سرگرمی ندارند که قطعا دربرگیرنده آسیبهای فراوانی هستند که اثرات آن را امروزه در جامعه خودمان میبینیم. این همان رسالتی بود که کامبیز روشن روان و هم نسلانش تلاش کردند تا به بهترین شکل ممکن در دورانی که سبد شنیداری خانوار ایرانی از انواع و اقسام موسیقیهای بیربط پرنشده بود، در اختیار گوشهای مخاطبانشان قرار دهند تا به واسطه جذابیتهای یک سریال تلویزیونی که آن هم دربرگیرنده فرهنگ سازیهایی بود، شنونده موسیقی خوب باشند.
موسیقی ملهم از تفکرات یک آهنگساز آکادمیک و متشخص که همچنان از او به عنوان یکی از بهترینها یاد میشود و نمیتوانیم تاثیرات زیاد او در عرصه آهنگسازی سینما و تلویزیون را نادیده بگیریم. موسیقیدانی برجسته، خوش اخلاق، آرام و بسیار موثر که چه در دوران ازدیاد فعالیتها و چه در این سالها همواره سرمنشا برکات فراوانی برای موسیقی، سینما و تلویزیون بوده است.
کامبیز روشن روان در سریال «وزیر مختار» کوشید تا طراح و اجرا کننده جلوهای از موسیقی باشد که در آن علاوه بر استفاده درست و به جا از سازبندی ارکسترهای کلاسیک با سازهای جهانی، طعم و رنگی از موسیقی ایرانی را هم به موسیقی متن و تیتراژ اثر اضافه کند. شرایطی که یکی از شاخصههای اصلی او در عرصه آهنگسازی است. مسیری خلاق، پویا و دارای حرفهای تازه که اگر همین حالا هم شنونده موسیقی سریال باشید متوجه نوجویی و خلاقیت آهنگسازی میشوید که توانسته این چنین دست به خلق یک نوای خاطره انگیز برای گوش شنونده از پس یک سریال تاریخی بزند.
گویی اگر این موسیقی و ملودی روشن روان نبود، پیام و محتوای مورد نظر کارگردان هم آن چنان که باید به مذاق تماشاگر خوش نمیآمد چرا که مفاهیم تاریخی و اجتماعی سریال آنقدر سخت و ثقیل بود که نتواند تمام و کمال بیننده را به سمت خود جلب کند. البته در این مسیر عواملی، چون نویسنده، کارگردان و بازیگران در کنار دیگر عناصر سریال کوشیدند در یک تعامل منظم و حساب شده با تمام انتقاداتی که میتواند در حوزه کارشناسی به اثر وارد شود، سریالی را پیش روی مخاطب قرار دهند که علاوه بر محتوای جذاب، موسیقی تیتراژش نیز شناسنامهای معتبر برای معرفی کار به حساب آید.
این آهنگساز در یکی از گفتوگوهایش درباره موضوع آهنگسازی و روشمندیاش در این عرصه توضیح داد: من معمولا وقتی که میخواهم یک اثر موسیقی را طراحی کنم، تحت تاثیر عوامل خاصی این کار را انجام میدهم؛ مثلا یادم هست که در سالهای دور وقتی که به نمایشگاه آثار نقاشی میرفتم و آثار را میدیدم، از تابلوهای نقاشی ایده میگرفتم و موسیقی میساختم. گاهی اوقات از طبیعت الهام گرفته و موسیقی میسازم. از آنچه که در طبیعت آن را احساس کرده و شنیدهام و گاهی نیز از اتفاقاتی که پیرامونم و جامعهام میافتد، الهام میگیرم یا از آنچه که در دنیا میگذرد، ملهم میشوم؛ بنابراین وقتی من تحت تاثیر موضوع خاصی قرار میگیرم، همان زمان آغاز طراحی یک اثر است و برای اینکه از نظر خودم بتوانم آن اثر را به بهترین شکل ممکن ارایه کنم، تمام جوانب و ساختار کلی آن را برای خودم طی چندین ماه در ذهن مرور میکنم و بعد از اینکه به نتیجه رسیدم شروع به ساخت موسیقی میکنم.
روشن روان در پاسخ به پرسشی مبنی بر حضور عنصر تلفیق در آثارش بیان کرد: من در هنرستان موسیقی ملی تحصیل کردم و در آنجا ۲ ساز تخصصی داشتم؛ یکی فلوت که ساز غربی است و دیگری سنتور که ساز ایرانی است. در نتیجه من از طریق سنتور با ردیفِ دستگاهی موسیقی ایران آشنا شدم و کامل ردیف را اجرا کردم و از طریق فلوت نیز تکنیکهای بسیار پیچیده و پیشرفته موسیقی غربی را شناختم. ضمن اینکه در کنار اینها با پیانو نیز به عنوان سازی که باید در هنرستان مینواختیم، آشنا بودم و تکنیکهایی را نیز در آنجا یاد گرفتم. در هنرستان تمبک هم میزدم و از اولین شاگردان مرحوم حسین تهرانی بودم. به هر حال در چند زمینهای که دنیای موسیقی را میسازد یعنی ریتم، موسیقی غرب و موسیقی ایرانی، مجموعهای از دانش موسیقی را به دست آوردم و وقتی که به دانشگاه رفتم آنها را در آنجا نیز ادامه دادم.
وی افزود: پیانو ساز تخصصی من شد. همه دانسته هایم از موسیقی را جمع کرده و در کار آهنگسازی بردم و از زمانی که یادم میآید و در اولین کارهایی که برای کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان ساختم سازهای ایرانی، سازِ کوبهای ایرانی و همین طور سازهای کلاسیک هم هستند و به گونهای کنار هم قرار گرفتهاند که هیچ لطمهای به دیگری نمیزنند. یعنی صدای ساز ایرانی به ساز غربی لطمه نمیزند و ساز غربی هم به ساز ایرانی لطمهای وارد نمیکند و همه در یک مجموعهای جمع شدهاند که حاصل آن یک موسیقی ویژه ایرانی است. از ابتدا من همین مسیر را پیش گرفتم و جلو آمدم. هر آنچه که من در تمام این سالها ساختم، رنگ و بوی موسیقی ایرانی در آن به طور کامل حضور دارد. یکی از ویژگیهای آثاری که میسازم این است که فاصلههای به اصطلاح ربع پرده موسیقی ایرانی را به طور کامل رعایت میکنم که خیلیها رعایت نمیکنند و حتی جرات نمیکنند به آن نزدیک شوند. به جرات میگویم که این هارمونی ویژه و خاص خودم است که پیچیدگیهای ویژهای دارد.
این آهنگساز در بخش دیگری از گفتوگوی خود تصریح کرد: من میتوانم هر گوشهای، هر آوازی و هر دستگاهی را که مربوط به موسیقی ایرانی است، هارمونیزه و با ارکستر اجرا کنم و هیچ مشکلی نداشته باشد حتی اگر نوازندههای آن نیز غیرایرانی باشند من در این خصوص هیچ مشکلی ندارم؛ بنابراین هر آنچه که تا امروز ساختم این ویژگی در آن بوده که موسیقی در وهله اول ایرانی صدا میدهد، بعد از آن از تمام تکنیکهای مورد نیاز آن اثر چه از موسیقی غربی و چه از موسیقی ایرانی با آزادی کامل استفاده میشود که نتیجه آن نیز تاکنون فوقالعاده خوب بوده است. به نظر من کسانی که موفق نمیشوند این هماهنگی را به درستی انجام دهند و نتیجه خوبی به دست نمیآورند، به این دلیل است که موسیقی ایرانی را به طور کامل فرا نگرفتهاند یا موسیقی کلاسیک را به خوبی نمیشناسند و تحصیلاتشان یا در زمینه موسیقی ایرانی یا در زمینه موسیقی کلاسیک غربی بوده است. تعداد کسانی که هر ۲ را به طور کامل فرا گرفته باشند، خیلی کم و انگشت شمار است. آهنگسازانی که به هر ۲ حوزه تسلط دارند، میتوانند در تلفیق آن هم موفق باشند. صرفِ کنار هم قرار گرفتن چند ساز ایرانی و چند ساز غربی، نمیتواند آن اثر را واجد چنین شرایطی کند.
به هر ترتیب موسیقی سریال «وزیر مختار» از جمله محصولات مهم مرتبط با موسیقی متن و تیتراژ سریالهایی است که در آن روزگار هنوز درگیر زد و بندهای اقتصادی برخی از تهیه کنندگان و خوانندگان موسیقی با برخی تهیه کنندگان سریالها نشده بود و تبدیل به ارائهای درست و ارزشمند از مولفههایی در موسیقی شد که بخشهایی از آن در سریالهای دهه شصت و هفتاد توسط هنرمندانی، چون کامبیز روشن روان و بسیاری از هم نسلانش به بهترین شکل ممکن رخ نمایی کرد.
منبع: مهر
