عدالت، مردمی و اسلامی بودن شاخصهای برتر دولت در اندیشه امام
۰۸:۵۳ – ۱۶ تیر ۱۴۰۳
چهاردهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران با مشارکت قریب به پنجاه درصد از واجدین شرایط روز گذشته برگزار شد و مسعود پزشکیان رئیس جمهور منتخب ایران شد. مسعود پزشکیان در خلال سخنرانیها و تبلیغات ریاست جمهوری بارها به این نکته مهم اشاره کرد که خود را وامدار اندیشههای تابناک حضرت امام خمینی بنیانگذار جمهوری اسلامی میداند و همچنین بارها با استناد به سخنان و کتابهای شهید مظلوم آیت الله بهشتی خود را پیرو اندیشه ناب انقلاب اسلامی معرفی کرده است.
امروز و با توجه به پیروزی ایشان در انتخابات ریاست جمهوری و با عنایت به نکات فوق الذکر، پسندیده است نیم نگاهی به شاخصههای دولت جمهوری اسلامی در اندیشههای امام خمینی بپردازیم.
با وجود اینکه انقلاب اسلامی در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ به پیروزی رسید و با نگاهی به صحیفه امام میتوان مشاهده کرد که حجم عمدهای از تبیین شاخصهای دولت جمهوری اسلامی که همان دولت اسلامی است، اما بنیانگذار جمهوری اسلامی از سالها پیش از آغاز نهضت اسلامی ملت ایران در ابتدای دهه چهل شمسی، در خلال سخنرانیها و مکتوبات خود به تبیین برخی از ابعاد و شاخصههای دولت مطلوب اسلام پرداخته اند.
حضرت امام که بنیان اندیشه سیاسی اش را توحید و خداباوری تشکیل میدهد، در خصوص مطلوبیت حکومت نه تنها به نوع و ماهیت آن توجه نموده است بلکه ماهیت حکومت مطلوب مورد نظر را بر اساس سه رکن اساسی عدل الهی حاکم بر جهان هستی، مسأله خلافت و جانشینی انسان در زمین و وحی (دین الهی) ترسیم نموده است. بر همین مبنا شاخصهای برتر حکومت مطلوب از دید بنیانگذار جمهوری اسلامی عبارتند از: عدالت، مردمی بودن و اسلامی بودن. بعلاوه ایشان به شاخصهایی، چون علم و آگاهی، اجتهادی بودن احکام حکومتی، ورع و تقوا، حسن تدبیر، انتقادپذیری، امانتداری و… نیز توجه نمود که میتوان آنها را دارای رتبه ثانوی دانست؛ بنابراین حضرت امام به نوعی به حکومت مطلوب توجه دارد که بر سه عنصر عدل، دین (وحی) و مردم (عقل) سامان یافته است و لذا میتوان آن را حکومت عدل، مردمی و قانونی (اسلامی) دانست. ایشان در این خصوص معتقدند نهاد حکومت آنقدر اهمیت دارد که نه تنها در اسلام حکومت وجود دارد بلکه اسلام چیزی جز حکومت نیست و احکام شرعی قوانینی است که یکی از شئون حکومت است. (امام خمینی، کتاب البیع، ج ۵، ص ۴۷۲).
با نگاهی به بیانات حضرت امام خمینی میتوان دریافت ایشان به نوع و محتوای حکومت توجه دارد که حکومت مطلوب، حکومت اسلامی و به عبارتی دیگر حکومت توحیدی است ولی میتواند زمینهها و ابعاد و خصوصیات مشترکی با حکومتهای مشروطه، جمهوری به مفهوم رایج، ملی، دموکراسی و… داشته باشد؛ هرچند به لحاظ ماهیت و محتوا تفاوتهای اساسی نیز با آنها دارد.
در بیان ویژگیها و شاخصههای دولت جمهوری اسلامی از دیدگاه حضرت امام میتوان عناصر مهمی که بنیانهای اساسی یک حکومت اسلام را در دو دسته تبیین کرد. دسته اول که اهمیت بیشتری دارد عبارتند از:
۱- عدالت؛
۲- اسلامی بودن یا ابتنا بر ضوابط و قوانین اسلام؛
۳- مردمی بودن یا ابتنا بر آرای عمومی.
دسته دیگر از شاخصها که نسبت به دسته اول، در درجه بعدی از اهمیت هستند و لذا شاید بتوان آنها را شرط کمال دولت مطلوب دانست. البته این بدان معنا نیست که حکومت و دولت اسلامی میتواند فاقد این ویژگیها باشد بلکه بدین معناست که نسبت به سه رکن اول که از ارکان اساسی یک حکومت و دولت مطلوب میباشند، دارای اهمیت کمتری هستند.
این شاخصها عبارتند از:
۱- علم و آگاهی؛
۲- اجتهادی بودن احکام و مقررات حکومتی یا بازبودن باب اجتهاد؛
۳- تقوا و ورع؛
۴- حسنِ تدبیر و مدیریت؛
۵- انتقادپذیری؛
۶- خدمتگزاری؛
۷- امانتداری؛
۸- ثبات سیاسی و….
یکی از مهمترین شاخصه و معیارهای دولت اسلامی این است که آن دولت بر مبنای عدل و قسط استقرار یابد، به گونهای که عدالت در تمامی تار و پود آن ریشه دوانیده و در سرتاسر وجود و ابعاد متعدد آن، چون عملکرد، اهداف، مسئولیتها، وظایف و کنشهای دولت و کارگزاران آن متجلی گردد. در دیدگاه بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران تحقق عدالت نه تنها وظیفه حکومت و بزرگترین مقصد اسلام که بنیان و اساس یک حکومت و دولت مطلوب است. امام در این خصوص میفرمایند: ما که میگوئیم حکومت اسلامی، میگوئیم حکومت عدالت، ما میگوئیم یک حاکمی باید باشد که به بیت المال مسلمین خیانت نکند، دستش را دراز نکند بیت المال مسلمین را بردارد، ما این یک مطلب را میگوئیم. این یک مطلب مطبوعی است که در هر جامعه بشری که گفته بشود، برای هر کس گفته بشود، از ما میپذیرند. ” (صحیفه امام، ج ۳، ص: ۵۰۹)
عنوان بعدی که امام خمینی در مورد دولت تراز اسلامی به کار میبرد حکومت اسلامی است و منظورشان از اسلامی بودن حکومت نیز این است که بر موازین و قوانین الهی و دینی اسلام بنا شده باشد. همچنین از دیدگاه ایشان، حکومت و دولت اسلامی به معنای این است که حکومت از درون اسلام به وجود میآید، زیرا اسلام دارای سیستم و نظام خاص اجتماعی، سیاسی و فرهنگی است: “اسلام… دارای سیستم و نظام خاص اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی بوده است که برای تمامی ابعاد و شئون زندگی فردی و اجتماعی قوانین خاصی وضع کرده است و جز آن را برای سعادت جامعه نمیپذیرد. ” (صحیفه امام، ج ۵، ص: ۳۸۹).
اما در سومین شاخص مهم دولت اسلامی، مردمی بودن مطرح است مردمی بودن در اصل به معنای این است که حکومت و دولت به لحاظ شکل گیری و ایجاد بر آرا و نظر و خواست مردم ابتناء یافته باشد و لذا دارای مشروعیت و مقبولیت مردمی باشد. «مردم» جایگاه والایی در منظر و اندیشه حضرت امام دارند.
حضرت امام در این خصوص در مقاطع مختلف سخنان مهمی را در خصوص جایگاه مردم ایراد کرده اند.
«انقلابهایی که در دنیا میشود، به یکی از این دو ابرقدرت متکی است ولی انقلاب مردم ما، انقلابی است متکی به خود مردم» (صحیفه امام، ج ۱۹، ص ۵۴)
جمعیت یا ملتی اگر بخواهد موفق باشند. علاوه بر این که برای خدا باید کار کنند و از دیگران چشمداشتی نداشته باشند باید با مردم باشند. بدون مردم نمیشود کار کرد و موفقیت حاصل نمیشود» (صحیفه امام، ج ۱۶، ص ۴۹۱.)
«دائماً در نظرتان باشد که ما یک بنده خدایی هستیم که این مردم ما را به این محل رساندند ما برای آنها باید خدمت بکنیم.» (صحیفه امام، ج ۱۲، ص ۴۵۶)
«مردم را بپذیرید برای خودتان، بروید توی مردم، جدا نشوید از مردم، آنوقت این طور بود که مردم را نمیپذیرفتند، جدا بودند از مردم.» (صحیفه امام، ج ۱۲، ص ۴۵۶)
«پیروزی را برای ما و شما اینها به دست آوردند و اینها ولینعمت ما هستند و ما باید این معنا را در قلبمان احساس کنیم که با این ولی نعمتهای خودتان رفتاری بکنیم که خدا از آن رفتار راضی باشد.» (صحیفه امام، ج ۱۸، ص ۲۷۹)
«جدیت بکنیم که با مردم رفتارتان خوب باشد.» (صحیفه امام، ج ۸، ص ۲۳۴)
اینها بندگان خدا هستند، با اینها رفتارمان خوب باشد»، «مردم دِین خودشان را به جمهوری اسلامی تاکنون ادا کردند، به تکلیف خودشان، مردم، عمل کردند، اشکال در ماست، باید ما جواب مردم را بدهیم.» (صحیفه امام، ج ۱۵، ص ۱۲۰۱۲۱.)
امید که دولت چهاردهم جمهوری اسلامی ایران به ریاست دکتر مسعود پزشکیان بتواند هرچه بیشتر تعالیم روح بخش حضرت امام خمینی رهبر کبیر انقلاب اسلامی و بنیانگذار جمهوری اسلامی را نصب العین خود قرار داده تا خدمتگذاران شایستهای برای ملت شریف ایران باشند.
منبع: مهر
