مغز استخوان چیست و اهدای آن چه اهمیتی دارد؟

مغز استخوان یکی از اجزای حیاتی بدن انسان است که نقش اساسی در سلامت کلی ما ایفا می‌کند. در اینجا حقایق جالبی وجود دارد که اهمیت مغز استخوان و تأثیر آن بر سلامت ما را نشان می‌دهد.

مغز استخوان چیست؟

مغز استخوان بافت نرم و اسفنجی شکلی است که داخل استخوان‌ها یافت می‌شود. وظیفه آن تولید سلول‌های بنیادی خون است که تمامی سلول‌های خونی ضروری را تشکیل می‌دهد؛ از جمله گلبول‌های قرمز خون که حامل اکسیژن هستند، گلبول‌‌های سفید خون که با عفونت مبارزه می‌کنند و پلاکت‌ها که به لخته شدن کمک می‌کنند.

انواع مغز استخوان

شاید تعجب کنید از اینکه بدانید دو نوع مغز استخوان وجود دارد: قرمز و زرد.

مغز استخوان قرمز

این نوع مغز استخوان حاوی سلول‌های بنیادی خون است که می‌توانند به گلبول‌های قرمز و سفید یا پلاکت تبدیل شوند.

مغز استخوان زرد

مغز استخوان زرد که بیشتر از چربی ساخته شده حاوی سلول‌های بنیادی است که می‌توانند به غضروف، چربی یا سلول‌های استخوانی تبدیل شوند. همچنین می‌تواند در شرایط خاصی مانند از دست دادن شدید خون یا تب به مغز استخوان قرمز تبدیل شود.

عملکردهای حیاتی

مغز استخوان در روز حدود ۵۰۰ میلیارد سلول خونی تولید می‌کند که برای حفظ سلامت و عملکرد بدن بسیار مهم است.

همچنین حدود ۵ درصد از کل توده بدن در بزرگسالان سالم را تشکیل می‌دهد.

مغز استخوان کجا قرار دارد؟

مغز استخوان عمدتاً در مهره‌ها، باسن، استخوان سینه، دنده‌ها و جمجمه و همچنین در انتهای استخوان‌های بلند در دست‌ها و پاها قرار دارد.

بیماری‌ها و اختلالات مغز استخوان

لوسمی

نوعی سرطان که در آن مغز استخوان گلبول‌های سفید غیرطبیعی تولید می‌کند.

لنفوم

سرطان سیستم لنفاوی که در آن لنفوسیت‌ها به طور غیرقابل کنترلی رشد می‌کنند.

مولتیپل میلوما

«میلوم متعدد» سرطانی است که در سلول‌های پلاسما شکل می‌گیرد. سلول‌های پلاسمای سالم با ساختن آنتی بادی‌هایی که میکروب‌ها را شناسایی و به آنها حمله می‌کنند به شما کمک می‌کنند تا با عفونت‌‌‌ها مبارزه کنید.

سندرم‌ میلودیسپلاستیک

زمانی رخ می‌دهد که سلول‌های خون‌ساز در مغز استخوان غیر‌طبیعی می‌شوند.

کم‌خونی آپلاستیک

آنمی آپلاستیک (آپلازی) وضعیتی است که در آن مغز استخوان تولید گلبول‌های قرمز کافی را متوقف می‌کند.

سلول‌های بنیادی

سلول‌های بنیادی مغز استخوان برای تولید انواع مختلف سلول‌های خونی حیاتی هستند. هنگامی که مشکلی در این سلول‌های بنیادی وجود داشته باشد می‌تواند منجر به مشکلات جدی سلامتی، از جمله بیماری‌های ذکر شده در بالا شود.

پیوند مغز استخوان

این روش که به عنوان پیوند سلول‌های بنیادی نیز شناخته می‌شود، مغز استخوان آسیب‌دیده یا تخریب‌شده را با مغز استخوان سالم جایگزین می‌کند. این کار اغلب برای درمان بیماری‌های شدید، مانند برخی سرطان‌ها یا اختلالات مغز استخوان ضروری است.

پیوند مغز استخوان به تطابق دقیق اهداکنندگان و بیماران بر اساس نوع بافت آنتی ژن لکوسیت انسانی (HLA) نیاز دارد.

عوارض و خطرات

با آنکه پیوند مغز استخوان می‌تواند نجات‌دهنده باشد، اما با خطراتی مانند عفونت، ترومبوسیتوپنی (پلاکت کم)، کم خونی (گلبول های قرمز پایین)، زجر تنفسی و آسیب احتمالی اندام همراه است.

میزان بروز این خطرات در افراد مختلف متفاوت است.

اهدای مغز استخوان

اهدای مغز استخوان یک روش بی‌خطر است و در تئوری می‌توان چندین بار این کار را انجام داد زیرا بدن قادر است مغز استخوان از دست رفته را بازسازی کند.

فرآیند اهدا برای اکثر افراد دردناک نیست، به طوری که ۷۰ درصد از اهداها از طریق یک روش غیر‌جراحی به نام آفرزیس سلول‌های بنیادی خون انجام می‌شود.

روش کلاسیک که بیشتر تهاجمی است، شامل استخراج مغز استخوان از استخوان‌های لگن تحت بیهوشی عمومی است.

چه افرادی نمی‌توانند اهداکننده باشند؟

افراد مبتلا به درد مزمن گردن، کمر، لگن یا ستون فقرات نمی‌توانند اهدا‌کننده مغز استخوان باشند. افراد مبتلا به اختلالات خودایمنی و افراد ۶۰ ساله و بالاتر نیز از انجام این کار منع می‌شوند.

اهمیت اهدای مغز استخوان

بسیاری از بیماران، به ویژه آنهایی که مبتلا به بیماری‌هایی مانند لوسمی یا سندرم میلودیسپلاستیک هستند، برای بقا به این پیوند حیاتی تکیه می‌کنند.

با این حال، یافتن تطابق مورد نظر چالش برانگیز است، به طوری که تنها ۳۰٪ از بیماران یک اهداکننده سازگار در خانواده خود دارند. این امر بر اهمیت اهدای مغز استخوان، که اقدامی ایمن و نجات‌بخش است، تأکید می‌کند.