ملایر در چنبره اُجرت‌دوزی؛ نبرد خیاطان برای تولد برند پوشاک ایرانی
در کارگاه‌های کوچک و خانه‌های ساده ازندریان ملایر، هزاران خیاط با دستانی آشنا به ظرافت پارچه، میراثی نیم‌قرنی را زنده نگه داشته‌اند. اما سایه سنگین نظام اُجرت‌دوزی و فقدان حمایت‌های مؤثر، هنوز اجازه نداده است نام برند پوشاک ملایر آن‌چنان که باید در بازار ملی بدرخشد.
به گزارش دنیای برند، این هنرصنعت ریشه‌دار، چنان در بافت جامعه تنیده که نیمی از جمعیت بیش از دوازده‌هزار نفری ازندریان را در بر می‌گیرد و شهرت خیاطان این خطه زینت‌بخش ویترین‌های شلوغ خیابان‌های هفت‌تیر و لاله‌زار تهران است و گردش اقتصادی این حرفه، مستقیم و غیرمستقیم، زندگی بیش از ۲۰ هزار نفر را تأمین می‌کند.
بیشتر استادکاران این حرفه، در فضاهای کوچک خانگی یا کارگاه‌های محلی به صورت خانوادگی مشغول به کارند، با این حال سایه نظام «اجرت‌دوزی» بر سرشان سنگینی می‌کند؛ همان عاملی که موجب می‌شود سود اصلی به جیب دلالان برود و تنها قناعتی اندک عاید خالقان این آثار شود.
دانش خیاطی در ازندریان و دیگر نقاط ملایر نه در کلاس‌های آکادمیک، که در سینه‌به‌سینه تجربه منتقل شده است، امروز اما، استادکاران ماهری در رشته‌های برش و دوخت، دانش و مهارت خود را همچون گنجی به ارث برده‌اند که مشتاقانه آماده انتقال آن به نسل جدید هستند.
محرومیت از پوشش بیمه و دسترسی نداشتن به تسهیلات بانکی، چونان زنجیری پای خیاطان را بسته است، در این میان نام ملایر در کنار فرش و مبلمان منبت، با هنر دست هزاران هنرمند که بر پارچه نقش می‌زنند و یکی از کانون‌های تأثیرگذار صنعت پوشاک ایران را شکل می‌دهند، عجین شده است، با این وجود، این صنعت پرظرفیت با وجود ظرفیت‌های فراوان، با موانع و چالش‌هایی دست و پنجه نرم می‌کند که آینده آن را تحت تأثیر قرار داده است.
در همین رابطه گفت‌گویی تفصیلی با «سلمان چهاردولی» رییس اتحادیه خیاطان ملایر، از زوایای پنهان این صنعت، ظرفیت‌های بکر، مشکلات و چشم‌انداز پیش روی این هنرصنعت داشتیم که در پی می‌خوانید:
از آمارهای رسمی و غیررسمی صنعت پوشاک ملایر بگویید؟
چهاردولی: هنوز آمار دقیقی به دلیل فعالیت بخشی از نیروها در بخش غیررسمی نداریم، چون بخشی از فعالان این حوزه بدون پروانه کسب فعالیت می‌کنند و گروهی هم به‌صورت مزدی‌دوزی و سری‌دوزی مشغول به کار هستند.
اما طبق برآوردهای بنده و همکارانم، بیش از ۱۷ هزار خیاط در شهرستان ملایر فعالیت دارند و با توجه به توزیع جغرافیایی این نیروها، در ازندریان به‌تنهایی بین سه تا چهار هزار نفر مشغول به کار هستند و در اسلامشهر آق‌گل حدود یک‌هزار نفر و بقیه هم در مناطق مختلف این شهرستان پراکنده‌اند.
طبق آمار واحدهای رسمی فعال، حدود یک‌هزار پروانه کسب در این زمینه صادر شده که از این تعداد، ۸۰۰ واحد تولیدی در تولید انواع پوشاک فعالیت دارند، این واحدها طیف گسترده‌ای از محصولات پوشاک را تولید می‌کنند که شامل لباس بچه‌گانه، زنانه، مردانه، سیسمونی نوزاد، کاپشن و لباس جین است و این تنوع تولید، نشان از توانایی بالای این صنعت در پاسخگویی به سلیقه‌ها و نیازهای مختلف بازار دارد.
صنعت پوشاک ملایر با چه چالش‌هایی مواجه است؟
چهاردولی: این حجم از نیروی کار و واحدهای تولیدی، موقعیتی ممتاز برای ملایر در نقشه صنعت پوشاک کشور ایجاد کرده است، با این حال، به نظر می‌رسد این صنعت با چالش‌هایی همچون فعالیت بخش غیررسمی، نبود برندسازی قدرتمند، مشکلات تأمین مواد اولیه و نوسانات بازار دست به گریبان است.
ظرفیت بیش از ۱۷ هزار نفری خیاطان ملایر، موتور محرکه‌ای قدرتمند برای اقتصاد منطقه محسوب می‌شود که با برنامه‌ریزی دقیق، رفع موانع و سرمایه‌گذاری در حوزه برندسازی و بازاریابی می‌تواند نه تنها سهم خود را در بازار داخلی تثبیت کند، بلکه به عرصه صادرات نیز قدم بگذارد، آینده صنعت پوشاک ملایر در گرو توجه به این ظرفیت خاموش و تبدیل تهدیدها به فرصت است.
این در حالیست که شهرستان ملایر با دارا بودن ظرفیت‌های منحصربه‌فرد در صنعت پوشاک، سهمی قابل توجه از بازار کشور را به خود اختصاص داده و بر اساس اعلام فعالان این صنعت، حدود ۳۰ درصد از مانتوهای کشور در کارگاه‌های خیاطی ملایر و ازندریان تولید می‌شود.
شواهد میدانی نشان می‌دهد بازارهای هفت‌تیر و تهران به عنوان کانون‌های اصلی پخش، نقش حیاتی در توزیع محصولات تولیدی ملایر در سطح کشور ایفا می‌کنند و این صنعت نه تنها برای هزاران خانوار ملایری ایجاد اشتغال کرده، بلکه جایگاه این شهرستان را به عنوان یکی از قطب‌های اصلی صنعت پوشاک ایران تثبیت کرده است.
با وجود سهم بالای تولید، فرسودگی شدید تجهیزات چالش مهم این هنرصنعت است و بخش عمده‌ای از ماشین‌آلات و چرخهای خیاطی در کارگاه‌های ملایر بین ۴۰ تا ۵۰ سال قدمت دارند و این سطح از تکنولوژی در مقابل صنعت پویا و به سرعت در حال تحول پوشاک جهانی، توان رقابت را از تولیدکنندگان گرفته است.
برای اطلاع از جدیدترین تحولات برندها، همراه ما باشید
تلگرام | اینستاگرام | لینکدین
کیفیت پایین پارچه از دیگر چالش‌هاست و پارچه به عنوان ماده اولیه اصلی، تأثیر مستقیمی بر کیفیت محصول نهایی دارد، با این وجود، تولیدکنندگان از کیفیت نامناسب پارچه‌های داخلی گلایه دارند و معتقدند صنعت نساجی کشور ظرفیت بیشتری برای ارائه محصول باکیفیت‌تر دارد.
تولیدکنندگان این صنعت همواره درگیر مشکلات مالی و سرمایه در گردش هستند، از آنجا که فرآیند تولید پوشاک، از خرید پارچه تا طراحی، برش، دوخت، بسته‌بندی و فروش، چرخهای طولانی و پرهزینه است، هرگونه کاهش کیفیت یا افزایش ناگهانی قیمت‌ها در این زنجیره، تولیدکننده را متضرر می‌کند و موفقیت در این عرصه نیازمند سرمایه در گردش کلان برای تداوم خرید و تولید است که به گفته فعالان، اکثر واحدهای تولیدی با این چالش دست و پنجه نرم می‌کنند.
یکی از بزرگ‌ترین تهدیدهای پیش‌روی تولیدکنندگان داخلی، ورود بی‌رویه پوشاک قاچاق به بازار است که نه تنها بازار داخلی را اشباع کرده، بلکه به دلیل قیمت پایین‌تر، توان رقابت را از تولیدکنندگان داخلی گرفته است.
از نظر شما راهکار برون رفت از این مشکلات چیست؟
چهاردولی: فعالان صنعت پوشاک ملایر راه نجات را در «ارتقای کیفیت» و «راه‌اندازی برند» می‌دانند، اما کمبود سرمایه در گردش و حجم بالای پوشاک قاچاق، نفس‌های آنان را به شماره انداخته است.
صنعت پوشاک در شهرهایی همچون ملایر که پیشینه‌ای درخشان در تولید دارند، این روزها با چالش‌های متعددی دست و پنجه نرم می‌کند؛ چالش‌هایی که اگر به سرعت برای آن‌ها چاره‌اندیشی نشود، می‌تواند به خاموشی تدریجی این کوره‌های تولید و رونق‌آفرین بینجامد.
با توجه به اینکه پوشاک قاچاق با قیمت پایین و کیفیت بالا بازار را اشباع کرده و ما به دلیل نداشتن کارگاه‌های صنعتی مدرن، نبود کیفیت پارچه و مواردی از این دست، قدرت رقابت با این پوشاک را نداریم، راه حل ممنوعیت نیست، ارتقاء است.
حل این مشکل در ارتقای کیفیت تولید داخلی خلاصه می‌شود، باید تولیدکننده را توانمند کرد تا بتواند کالای باکیفیت تولید کند تا مردم به سمت پوشاک قاچاق نروند، ارتقای کیفیت، طراحی و نوآوری در صنعت پوشاک امری ضروری و اجتناب‌ناپذیر است که البته به حمایت نیاز دارد.
اما بحران قاچاق، تنها مشکل پیش روی تولیدکنندگان نیست، نبود سرمایه در گردش معضل بزرگ‌تری است که تولیدکننده را در یک چرخه معیوب و نابودکننده گرفتار کرده است، تولیدکننده به دلیل مشکل نقدینگی، برای اینکه تولیداتش به بازار فروش برسد، مجبور می‌شود با قیمتی کمتر از بهای تمام شده، آن را به دلالان و واسطه‌ها بفروشد، این واسطه‌ها از این فرصت استفاده می‌کنند و ضربه بزرگی به این صنعت می‌زنند.
این «خودزنی اقتصادی» به مرور سبب ضرر دهی مستمر تولیدکننده و در نهایت حذف او از بازار می‌شود، راه حل این مشکل، دسترسی آسان و به موقع به «تسهیلات سرمایه در گردش» است تا تولیدکننده بتواند بدون عجله برای فروش زیر قیمت، محصول خود را در بازار عرضه کند و از چرخه دلالی رها شود.
در میان این همه مشکل، یکی از راهکارهای بلندمدت برای نجات صنعت پوشاک، «راه‌اندازی برند» است، چراکه برند برای یک محصول، همچون یک شناسنامه و اصالت است و هر برند مشتری مخصوص به خود را پیدا می‌کند، حتی یک برند بازاری ساده هم با جذب مشتریان وفادار، فروش را حرفه‌ای‌تر و پایدار می‌کند و هر برند موفق از سطح پایین شروع می‌شود، رشد و با سابقه‌ای قابل رصد، اعتماد بازار را جذب می‌کند.
با این وجود، به رغم اهمیت این موضوع، وعده‌های حمایتی در این زمینه نیز محقق نشده است و شرکت شهرک‌های صنعتی سال گذشته به ما قول ثبت حداقل ۱۰ برند تولید پوشاک دادند، اما این وعده عملی نشد و با این حال، ما مصمم هستیم در این زمینه فعالیت کنیم.
آیا صنعت پوشاک ملایر قابلیت صادرات دارد؟
چهاردولی: در قلب استان همدان شهر ملایر با میراث غنی در تولید پوشاک، با وجود برخورداری از نیروی انسانی ماهر و پتانسیل تولید انبوه، در عرصه صادرات حضوری کمرنگ دارد و بررسی‌ها نشان می‌دهد این شهر با چالش‌های ساختاری متعددی دست و پنجه نرم می‌کند که مانع از بهره‌برداری از مزیت‌های راهبردی آن شده است.
در حال حاضر صادرات قابل توجهی از پوشاک ملایر به بازارهای خارجی انجام نمی‌شود، این در حالیست که این شهر از دو مزیت عمده نیروی انسانی بسیار ماهر و توانایی تولید در مقیاس انبوه، برای تبدیل شدن به یک قطب صادراتی برخوردار است و ما به طور قطع توانایی و ظرفیت صادرات را داریم و نیروی کار ما در خیاطی و دوخت، از کیفیت و ظرافت بالایی برخوردار است.
در عین حال نیروی انسانی ماهر؛ مزیتی است که به حاشیه رانده می‌شود، وضعیت نیروی انسانی ماهر، هم نقطه قوت و هم نقطه ضعف بزرگ این صنعت است، مهارت خیاط ایرانی، به ویژه در ظریف‌دوزی، در جهان شناخته‌شده است، همان‌طور که فرش ایرانی در دنیا حرف اول را می‌زند، خیاط ایرانی نیز از چنین جایگاهی برخوردار است و جالب اینجاست که تولیدکنندگان کشور ترکیه به‌طور خاص اصرار دارند تا خیاط‌های ایرانی را جذب کنند.
در کنار معضل دیرینه «فرار مغزها»، صنعت پوشاک ملایر این روزها با چالش جدیدی به نام «فرار دست‌ها» روبرو است و به دلیل دستمزدهای بالاتر و ساعات کاری پایین‌تر در کشورهای همسایه مانند ترکیه، بسیاری از خیاطان ماهر ترجیح می‌دهند برای تأمین معاش و زندگی بهتر، به خارج از کشور مهاجرت کنند و این امر باعث خروج سرمایه‌های انسانی ارزشمند از شهر می‌شود.
چرا تولیدکنندگان پوشاک ملایر نمی‌توانند در عرصه صادرات بدرخشند؟
چهاردولی: دو مانع اصلی نبود حمایت‌های لازم و هزینه‌های سنگین حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی سد راه ورود پوشاک ملایر به بازارهای جهانی است و تولیدکنندگان احساس می‌کنند که برای رقابت در عرصه بین‌المللی، از سوی نهادهای مربوطه حمایت کافی نمی‌شوند.
از طرفی هزینه‌های مربوط به اجاره غرفه، سفر و حمل نمونه محصولات برای حضور در نمایشگاه‌های معتبر خارجی، برای بسیاری از تولیدکنندگان محلی کمرشکن است و آنان را از معرفی محصولات خود به خریداران خارجی بازمی‌دارد.
این در حالیست که وضعیت معیشتی و کاری بسیاری از خیاطان در ملایر مطلوب ارزیابی نمی‌شود و بسیاری از خیاطان مجبورند سه شیفت کار کنند، اما تنها دستمزد یک شیفت را دریافت می‌کنند، بخشی از این فعالیت‌ها در کارگاه‌های زیرزمینی و غیررسمی انجام می‌شود.
به دلیل عدم وجود قراردادهای رسمی و ناظر کافی بر اجرای قوانین کار، حقوق این خیاطان به درستی پرداخت نمی‌شود و آنان از پوشش بیمه محروم هستند، این وضعیت ناعادلانه باید هرچه سریع‌تر ساماندهی شود، چراکه ادامه این روند نه تنها به نیروی انسانی آسیب می‌زند، بلکه در بلندمدت پایه‌های تولید را در شهر سست خواهد کرد و نمی‌توان روی صادرات برنامه‌ریزی کرد و بدون توجه به این موارد، رویای صادرات پوشاک ملایر همچنان در هاله‌ای از ابهام باقی خواهد ماند.
پیشنهاد شما برای ساماندهی صنعت پوشاک ملایر چیست؟
چهاردولی: در شرایطی که صنعت پوشاک ایران با چالش‌های متعددی از جمله پراکندگی واحدهای تولیدی، عدم بهره‌مندی از اقتصاد مقیاس و محدودیت در دسترسی به بازارهای جهانی روبروست، راهکار خروج از فضای سنتی و تجمیع خیاطان در شهرک‌های صنعتی تخصصی، به عنوان یک راهبرد کلیدی مطرح است.
خروج از فضای پراکنده و گذار از خانه به کارخانه راهکار مهم دیگر ساماندهی این صنعت است، یکی از راهکارهای اساسی برای ساماندهی و ارتقای صنعت پوشاک، ایجاد مجموعه‌های بزرگ صنعتی مشابه کارخانه‌هایی مانند «زاگرس‌پوش» است و در این مدل، واحدهای تولیدی از مزایایی چون تایم کاری مشخص، پوشش بیمه، حقوق منصفانه و محیط کاری استاندارد بهره‌مند می‌شوند.
باید از فضای سنتی و پراکنده خارج شویم. من برخلاف برخی سیاست‌ها که بر مشاوره خانگی تأکید دارند، معتقدم اگر می‌خواهیم به‌روز و حرفه‌ای باشیم، باید از خانه به کارخانه برویم و فضای خانه دیگر پاسخگوی نیازهای این صنعت نیست.
آیا اقدامی اساسی برای عملی شدن این پیشنهاد صورت گرفته است؟
چهاردولی: در این راستا پروژه شهرک صنفی صنعتی ملایر به عنوان یک اقدام عملی در دست اجراست و عملیات اجرایی این شهرک از سال گذشته آغاز شده است، با این حال، یک چالش اساسی در این مسیر وجود دارد و انتظار می‌رود دولت با ارائه تسهیلات ویژه، خیاطان را در خرید زمین و ساخت‌وساز حمایت کند، چراکه بسیاری از این فعالان گردش مالی پایین و قدرت خرید ضعیفی دارند و اگر حمایت مالی صورت نگیرد، ممکن است در زمان تحویل زمین‌ها این فرصت طلایی از دست برود.
از طرفی تجمیع و تمرکز واحدهای خیاطی در یک شهرک تخصصی، مزایای متعددی را به همراه دارد، توانایی رقابت در بازار، به عنوان شاه‌کلید موفقیت، به طور قابل توجهی افزایش می‌یابد و حضور متمرکز، هویت جمعی ایجاد کرده و امکان معرفی بهتر برند منطقه‌ای را فراهم می‌کند.
سهولت در دسترسی به بازار، تبلیغات و آموزش از مزایای دیگر ایجاد شهرک است و ارائه خدمات پشتیبانی به واحدهای متمرکز، بسیار ساده‌تر و کم‌هزینه‌تر است و از سوی دیگر موجب تسهیل صادرات می‌شود و ایجاد حجم تولید پایدار و استاندارد، شرط اولیه برای ورود به بازارهای بین‌المللی است.
هم اکنون این خلاء در ملایر به‌شدت احساس می‌شود و پر کردن آن می‌تواند یک انقلاب بزرگ در صنعت پوشاک این شهر رقم بزند.
و سخن آخر:
چهاردولی: در شرایط کنونی اقتصاد کشور، توسعه صنعت پوشاک با سرمایه‌گذاری بلندمدت و مدیریت هدفمند می‌تواند به منبعی پایدار برای ارزآوری و حمایت از اقتصاد ملی تبدیل شود و محقق شدن این چشم‌اندازها مستلزم ارتباط دانشگاه با صنعت پوشاک، جذب طراحان و مدیران متخصص از طریق همکاری با مراکز علمی، حمایت‌های همه‌جانبه، تمرکز بر نوسازی تجهیزات و اجرای برنامه‌های بازاریابی مؤثر، پایداری و ثبات در سیاست‌ها و ایجاد اطمینان برای سرمایه‌گذاران با تدوین نقشه راه مشخص است.
به نظر می‌رسد تحقق پروژه‌هایی مانند شهرک صنعتی پوشاک ملایر، در صورت همراهی با حمایت‌های مالی و فنی، می‌تواند نقشی تعیین‌کننده در تحول این صنعت و تبدیل آن به موتور محرک اقتصادی ایفا کند.
امروز صنعت پوشاک ملایر در یک دوراهی تاریخی قرار دارد، این صنعت با برخورداری از نیروی کار مجرب و سهم بالفعل بالا در بازار، از ظرفیت تبدیل شدن به یک قطب صادراتی نیز برخوردار است، با این حال، تحقق این امر نیازمند عزم ملی برای نوسازی ناوگان فرسوده تولید، بهبود کیفیت مواد اولیه، تسهیل در تأمین مالی و ساماندهی به بازار داخلی با مبارزه جدی با قاچاق است و بدون این اقدامات، این غول خفته صنعت پوشاک ایران ممکن است به تدریج توان رقابتی خود را از دست بدهد.
منبع: ایرنا
