مناظره‌های انتخاباتی از آمریکا و انگلیس تا ایران ۱۴۰۳
مناظرات انتخاباتی به رای‌دهندگان این امکان را می‌دهد که ببینند کاندیدا‌ها وقتی هنگام صحبت کردن، صرفا از روی متن آماده شده نمی‌خوانند، چه بیانی دارند؛ چه اینکه ارزیابی نحوه پاسخ آنها به سوالات چالش‌برانگیز بسیار مهم است. مناظره‌ها نشان می‌دهد که نامزد‌ها چقدر خوب می‌توانند بدون حضور مشاوران‌شان روی پای خود بایستند و فکر کنند، چگونه با فشار کنار می‌آیند و چه حقایقی در ذهن دارند.
مهم‌تر از همه، مناظرات، نامزد‌ها را در معرض نظارت عمومی قرار می‌دهند، آنها را مجبور می‌کنند تا برنامه‌های خود را توضیح دهند، از خود در برابر انتقاد مخالفان دفاع کنند و انگیزه انتخاب آنها را در ذهن مخاطبان ایجاد کنند. مناظره‌های بین نامزد‌ها به بخش مهمی از روند انتخابات در بسیاری از کشور‌ها تبدیل شده است و حداقل در ۷۸ کشور در سراسر جهان برگزار می‌شود. در ایالات متحده، مناظرات بین نامزد‌های مناصب دولتی به سال ۱۸۵۸ برمی‌گردد؛ زمانی که آبراهام لینکلن با رقیب خود در رقابت برای کسب ۷ کرسی سنا مناظره کرد.
اما اولین مناظره تلویزیونی ریاست‌جمهوری آمریکا سال ۱۹۶۰ بین جان اف کندی و ریچارد نیکسون برگزار شد. مناظره‌ای بسیار معروف که مبدا بسیاری از بررسی‌ها در علوم ارتباطات جمعی قرار گرفت. هرچند مناظره بعدی تا ۱۶ سال دیگر به دلیل عدم تمایل روسای جمهور مستقر به شرکت در آن برگزار نشد، تا اینکه جرالد فورد در سال ۱۹۷۶ در مناظره با جیمی کارتر شرکت کرد. در دو انتخابات ریاست‌جمهوری بعدی هم مناظره‌ها با مذاکره بین نامزد‌های اصلی ترتیب داده شد تا اینکه در سال ۱۹۸۷، کمیسیون ایالات متحده در مورد مناظرات ریاست‌جمهوری با هدف تبدیل این بحث‌ها به بخشی دائمی از روند انتخابات تاسیس شد.
این نهاد موجودیتی قانونی ندارد، بلکه یک شرکت غیرانتفاعی مستقل است که با تایید دو حزب سیاسی بزرگ در ایالات متحده تاسیس شده است و بودجه خود را از کمک‌کنندگان مختلف تامین می‌کند تا از مشخصات غیرحزبی خود محافظت کند. مناظره بین نامزد‌های اصلی ریاست‌جمهوری و معاونان ریاست‌جمهوری که هرکدام انتخاب کرده‌اند تا در صورت برگزیده شدن با آنها کار کند، حالا به یکی از سنت‌های دائمی انتخابات در آمریکا تبدیل شده است. کاندیدا‌ها در ایالات متحده طبق قانون ملزم به شرکت در مناظره نیستند، اما این رویه آنقدر ریشه‌دار است که از نظر سیاسی برای یک نامزد خودداری از شرکت در آن دشوار است.
دو مورد مشهور دیگر از مناظرات انتخابات ریاست‌جمهوری، یکی مربوط به فرانسه و دیگری ایران است. در فرانسه، انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۲۰۰۷ اولین انتخاباتی بود که یک زن در آن شرکت کرد. بیش از ۲۰ میلیون بیننده که تقریبا نیمی از جمعیت بزرگسال فرانسه را شامل می‌شود، پای این برنامه نشسته بودند. این مناظره آزمونی بود برای نیکولا سارکوزی که نیاز داشت رای‌دهندگان زن را در مقابل یک رقیب زن جذب کند و سگولن رویال که بی‌تجربه به‌نظر می‌رسید؛ لذا مناظره پرچالشی را با او رقم زد. این یک مناظره پرتنش بود که در آن کاندیدا‌ها صدایشان را بالا می‌بردند و به هم انگشت نشان می‌دادند و فضای گفتگو از فریاد‌های Calmez-vous «به معنای آرام باش» که از هر دوسو شنیده می‌شد، آکنده بود. رویال از این مناظره بد بیرون آمد و با وجود علاقه شدید مخاطبان آن زمان به این هیجان بالا، چنین بحث‌های پرجنب‌و جوشی در فرانسه نادر است. قوانین سختگیرانه و احترام نسبت به نامزد‌هایی که در آرزوی پست ریاست‌جمهوری هستند، بیشتر مشارکت‌کنندگان را به چهره‌هایی نسبتا سرد تبدیل می‌کند.
در ایران مناظرات انتخابات ریاست‌جمهوری در سال ۱۳۸۸ آغاز شد و بالاترین سطح تنش را در همان دوره تجربه کرد؛ طوری که به یکی از نمونه‌های کم‌تکرار در دنیا تبدیل شد. مشوق اصلی سازمان صداوسیما برای برگزاری این مناظرات، رئیس‌جمهور مستقر در آن زمان بود، اما عموما کسانی که به‌عنوان رئیس‌جمهور یک کشور در حال فعالیت هستند، از این نوع مناظرات طفره می‌روند. به‌طور کل در سرتاسر جهان، روسای جمهور مستقر یا احزاب حاکم ترجیح می‌دهند از مناظره اجتناب کنند، به‌ویژه زمانی که در نظرسنجی‌ها پیشتاز هستند و تصمیمات دشواری در مورد قالب‌ها، ناظران و اصول انتخاب نامزد‌های دعوت شده برای شرکت در آن وجود دارد. با این حال قوانین یا عرف‌های مسلط شدیدا در حال حرکت به سمت جاانداختن یا حتی اجباری کردن این سنت در سرتاسر دنیاست.
مناظرات انتخاباتی در باقی کشور‌های دنیا
در آرژانتین، قانونی در مورد مناظرات ریاست‌جمهوری توسط کنگره در سال ۲۰۱۶ تصویب شد که نامزد‌ها را ملزم می‌کند در دو بحث مرتبط به ریاست‌جمهوری تا قبل از انتخابات شرکت کنند. یکی ۲۰ روز قبل از رای‌گیری و دیگری ۷ روز قبل از انتخابات. کاندیدا‌هایی که از شرکت امتناع کنند، حق پخش رادیو و تلویزیون را از دست می‌دهند و غیبت آنها با صندلی خالی روی صفحه تلویزیون برجسته می‌شود. در بریتانیا، لایحه مناظره رهبران عمومی انتخابات، تشکیل یک کمیسیون مستقل را برای ترتیب دادن یک‌سری مناظرات اجباری بین رهبران احزاب سیاسی قبل از انتخابات عمومی پیشنهاد کرد. این لایحه در سال ۲۰۱۷ و بار دیگر در سال ۲۰۱۹ ارائه شد. برخی از نمایندگان مجلس فکر می‌کردند که بحث‌های اجباری باعث افزایش پاسخگویی و شفافیت می‌شود، درحالی‌که برخی دیگر استدلال می‌کردند که احتمالا سطحی و بی‌اهمیت است. این لایحه در هر دو مورد از جذابیت کافی برای حرکت رو به جلو برخوردار نبود. اولین مناظره ریاست‌جمهوری آفریقای جنوبی در سال ۱۹۹۴ بین نلسون ماندلا و FW de Klerk برگزار شد، اما این به یک ویژگی استاندارد تبدیل نشده است.
اما غنا در بحث‌های رسانه‌ای مرتبط با انتخابات ریاست‌جمهوری در آفریقا پیشرو بوده است. از سال ۲۰۰۰ مناظرات ریاست‌جمهوری توسط موسسه امور اقتصادی که توسط یک اندیشکده مستقل سیاست عمومی سازماندهی شده برگزار می‌شود. این موسسه ادعا می‌کند «کسانی که می‌خواهند حکومت کنند، باید خود را در معرض سوالات تحقیقی مردم قرار دهند تا اطمینان حاصل کنند که نگرانی‌های آنها را درک می‌کنند و ظرفیت رسیدگی به آنها را دارند.» شرکت در این مناظرات اجباری نیست، اما برخی می‌گویند که امتناع نامزد حزب حاکم از شرکت در اولین مناظره در سال ۲۰۰۰ به قیمت باختن انتخابات تمام شد. در سال ۲۰۰۸، غنا رویکرد جدیدی به نام «برخورد‌های عصرانه» را به برنامه‌های رسانه‌ای انتخابات اضافه کرد که در آن نامزد‌ها به‌طور جداگانه ظاهر می‌شوند تا خط‌مشی‌های خود را ارائه دهند و به سوالات پاسخ دهند.
بحث‌های ریاست‌جمهوری در سال‌های اخیر در آفریقا شتاب بیشتری گرفته است. اولین مناظره‌های ریاست‌جمهوری کنیا در سال ۲۰۱۳ برگزار شد. هر هشت نامزد ریاست‌جمهوری در یک‌سری مناظره جفتی شرکت کردند و طبق گزارش‌ها، میلیون‌ها کنیایی این مناظره را تماشا کردند یا شنیدند که از ۴۲ ایستگاه رادیویی و تلویزیونی محلی و همچنین یوتیوب پخش شد. گزارش شده که این مناظره با قرار دادن هشت نامزد رقیب در حال دست دادن، مخالفت محترمانه و تعهد به عدم تحریک خشونت در معرض دید رای‌دهندگان، به ترویج صلح کمک کرد.
زامبیا مناظرات زنده تلویزیونی را در سال ۲۰۱۶ معرفی کرد. اولین مناظره ریاست‌جمهوری اوگاندا در سال ۲۰۱۶ منجر به درخواست‌هایی برای اصلاح قانون شد تا این مفهوم را به‌عنوان بخشی از وظایف کمیسیون مستقل انتخابات تثبیت کند. سومالی اولین مناظره تلویزیونی ریاست‌جمهوری خود را در سال ۲۰۱۷ برگزار کرد، اگرچه بسیاری از ۲۳ نامزد در برنامه حضور نداشتند. اولین مناظره تلویزیونی ریاست‌جمهوری در ماداگاسکار در سال ۲۰۱۸ با حضور دو نامزد نهایی در دور دوم انتخابات ریاست‌جمهوری برگزار شد.
اولین مناظره تلویزیونی ریاست‌جمهوری تونس در سال ۲۰۱۹ برگزار شد و ۲۶ نامزد ریاست‌جمهوری در سه گروه با هم روبه‌رو شدند. این فرمت تعامل مستقیم نامزد‌ها را محدود می‌کرد تا این رویداد کمتر متضاد باشد و برخی از آن انتقاد کردند، درحالی‌که دیگران احساس کردند که به ایجاد بحث بیشتر درباره سیاست‌ها کمک کرد تا به شناخت شخصیت‌ها.
اولین مناظره ریاست‌جمهوری سنگال نیز در سال ۲۰۱۹ برگزار شد، اگرچه رئیس‌جمهور فعلی از شرکت در آن خودداری کرد. نیجریه هم یک مناظره تلویزیونی مورد انتظار ریاست‌جمهوری در سال ۲۰۱۹ برگزار کرد، اما مانند نامیبیا، هم رئیس فعلی و هم رقیب اصلی او در آن حضور نداشتند. یکی از روزنامه‌نگاران پیشنهاد کرد که کمیسیون ملی مستقل انتخابات نیجریه باید چنین بحث‌هایی را اجباری کرده و طفره‌جویان را رد صلاحیت کند. در نامیبیا، ائتلاف ACTION که متشکل از طیفی از فعالان، گروه‌های جامعه مدنی و سازمان‌های رسانه‌ای است، توصیه می‌کند که «نامزد‌های ریاست‌جمهوری باید در مناظره شرکت کنند تا رای‌دهندگان، نامزد‌ها و برنامه‌های آنها را بشناسند.» به این ترتیب نامیبیا می‌تواند اولین کشوری در آفریقا باشد که مناظره‌های ریاست‌جمهوری را اجباری می‌کند.
منبع: جام جم
