نفت ایران؛ از مسجدسلیمان تا افق‌های نوین اکتشاف
مدیر پیشین اکتشاف شرکت ملی نفت ایران، کشف نفت در سال ۱۹۰۸ در مسجدسلیمان را نقطه عطفی در تاریخ معاصر کشور دانست و با تأکید بر ظرفیت عظیم اکتشاف در ایران گفت: بهره‌گیری از فناوری‌های نوین و جذب سرمایه می‌تواند با افزایش ضریب بازیافت، زمینه‌ساز توسعه صنعت نفت و تبدیل ایران به قدرتی برتر در رقابت جهانی شود.
سید مهدی حسینی در گفت‌وگو با خبرنگار شانا به مناسبت سالروز اکتشاف نفت در ایران و خاورمیانه، با مرور تاریخچه اکتشاف و بهره‌برداری از نفت، نقش قدرت‌های خارجی، ملی شدن صنعت نفت، چالش‌های امروز و راهکارهای توسعه این صنعت راهبردی، استفاده از فناوری‌های نوین، جذب سرمایه و حمایت از ظرفیت‌های داخلی را راه موفقیت آینده صنعت نفت برشمرد و بر ظرفیت عظیم ذخایر نفت و گاز ایران تأکید کرد.
وی با اشاره به تاریخچه صنعت نفت ایران گفت: کشف نفت در سال ۱۹۰۸ میلادی در مسجدسلیمان، نقطه عطفی بود که ایران را به یک کشور نفت‌خیز تبدیل کرد، اما این اکتشاف در دوره‌ای رخ داد که کشور تحت فشار قدرت‌های خارجی، به‌ویژه روسیه در شمال و انگلستان در جنوب، قرار داشت. نفوذ دولت‌ها و شرکت‌های خارجی در آن زمان، ما را به یاد امتیازاتی می‌اندازد که به شرکت‌های خارجی واگذار می‌شد و منافع اندکی برای ایران به همراه داشت.
مدیر پیشین اکتشاف شرکت ملی نفت ایران (سال‌های ۱۳۷۲ تا ۱۳۷۶) افزود: امتیازات نفتی در آن دوره ویژگی‌های مشترکی داشتند، این امتیازات مناطق گسترده‌ای از کشور را در بر می‌گرفت، مدت‌زمان طولانی (بین ۴۰ تا ۷۰ سال) داشت و بیش از ۸۴ درصد منافع را به شرکت‌های خارجی اختصاص می‌داد، در حالی که ایران حداکثر ۱۶ درصد از عواید نفتی را دریافت می‌کرد.
ملی شدن صنعت نفت، مقاومت در برابر امتیازات خارجی
حسینی به فشارهای روسیه در دهه‌های ابتدایی قرن بیستم اشاره کرد و گفت: روس‌ها در سال ۱۹۲۶ خواستار امتیازی مشترک برای بهره‌برداری از منابع نفتی ایران بودند، اما این فشارها به نتیجه نرسید.
وی ملی شدن صنعت نفت را نتیجه مقاومت در برابر امتیازات خارجی دانست و اظهار کرد: فشارهای خارجی، به‌ویژه از سوی روسیه که جمهوری آذربایجان را اشغال کرده بود، به‌طور غیرمستقیم به ملی شدن صنعت نفت کمک کرد. در سال ۱۹۲۹، مجلس وقت با لغو کامل اعطای امتیازات به خارجی‌ها، زمینه‌ساز حرکتی شد که با تلاش‌های مرحوم مصدق و نمایندگان مجلس به ملی شدن صنعت نفت در سال ۱۳۲۹ منجر شد.
مدیر پیشین اکتشاف شرکت ملی نفت ایران با بیان اینکه این تصمیم مجلس که ابتدا در واکنش به درخواست روس‌ها برای دریافت امتیاز ۵۰ ساله شکل گرفت، به لغو کلی امتیازات و در نهایت به ملی شدن صنعت نفت انجامید، بیان کرد: این حرکت، صنعت نفت ایران را از سلطه شرکت‌های خارجی آزاد کرد و نقطه شروعی برای خودکفایی در این حوزه بود.
چالش‌های تاریخی و نقش مذاکره‌کنندگان
حسینی به مذاکرات دوره رضاشاه برای بازنگری در امتیازات نفتی اشاره کرد و گفت: در آن زمان تیم مذاکره‌کننده‌ای تلاش کردند، شرایط امتیازات را بهبود بخشند، اما با وجود این تلاش‌ها، امتیازات همچنان به نفع شرکت‌های خارجی بود و مناطق وسیعی از کشور را برای دهه‌ها تحت کنترل آنها قرار می‌داد.
وی با بیان اینکه اکتشاف نفت اگرچه ایران را به یک قدرت نفتی تبدیل کرد، اما به‌دلیل وابستگی اقتصاد به نفت و مدیریت ناکارآمد امتیازات، روزهای سختی را برای کشور رقم زد، افزود: با این حال کشف نفت در مسجدسلیمان نقطه‌ای برجسته در تاریخ ایران بود که اقتصاد کشور را برای دهه‌ها تحت تأثیر قرار داد.
مدیر پیشین اکتشاف شرکت ملی نفت ایران با اشاره به ذخایر نفتی ایران اظهار کرد: ایران با حدود ۶۰۰ میلیارد بشکه ذخایر نفتی، یکی از بزرگ‌ترین دارندگان منابع نفت در جهان است، اما ضریب بازیافت ما تنها ۲۵ درصد است، در حالی که عربستان به ۵۰ درصد و نروژ به حدود ۶۰ درصد رسیده است. افزایش ۱۰ درصدی ضریب بازیافت، معادل ۶۰ میلیارد بشکه نفت اضافی است که می‌تواند ثروتی عظیم برای توسعه اقتصاد، فرهنگ و آموزش کشور ایجاد کند.
تحریم‌ها و موانع سرمایه‌گذاری
حسینی استفاده از فناوری‌های مدرن را برای بهبود ضریب بازیافت ضروری دانست و گفت: ما در زمینه فناوری عقب هستیم. برای مثال در حالی که کشورهای دیگر حفاری افقی تا ۱۱ کیلومتر انجام می‌دهند، ما به ۳ کیلومتر محدود شده‌ایم. حفاری‌های هوشمند و چندجانبه می‌توانند بهره‌وری ما را به‌طور چشمگیری افزایش دهند.
وی بزرگ‌ترین مانع توسعه صنعت نفت را تحریم‌ها و گفت: تحریم‌ها جذب سرمایه خارجی و تأمین مالی ارزان‌قیمت را غیرممکن کرده است، در حالی که پروژه‌های نفتی ایران برای شرکت‌های بین‌المللی بسیار جذاب است، تحریم‌ها مانع حضور آنها می‌شود. در گذشته شرکت‌های نفتی آمریکایی و اروپایی برای همکاری با ایران به دولت‌های خود فشار می‌آوردند. اگر تحریم‌ها برداشته شود، این شرکت‌ها دوباره برای سرمایه‌گذاری در ایران صف خواهند کشید.
مدیر پیشین اکتشاف شرکت ملی نفت ایران همچنین به ضرورت حمایت از سرمایه‌گذاران داخلی اشاره کرد و پیشنهاد داد: دوره مذاکرات با شرکت‌های داخلی باید کوتاه‌تر شود و با ارائه امتیازات بیشتر، از ظرفیت‌های داخلی برای توسعه صنعت نفت استفاده کنیم. سرمایه‌گذاران داخلی ما ریسک‌پذیر نیستند و نیاز به حمایت بیشتری دارند.
رقابت منطقه‌ای و جایگاه ایران در اوپک
حسینی با اشاره به رقابت منطقه‌ای در صنعت نفت گفت: کشورهای همسایه مانند روسیه، قزاقستان، ترکمنستان، جمهوری آذربایجان و عراق در توسعه منابع نفت و گاز خود پیشرفت چشمگیری داشته‌اند. برای مثال قزاقستان و جمهوری آذربایجان با سرمایه‌گذاری و توسعه میدان‌های نفتی و اتصال به بازارهای اروپا از ما پیشی گرفته‌اند.
وی با تأکید بر ظرفیت عظیم اکتشاف در ایران، اظهار کرد: دوسوم مساحت کشور، حدود یک میلیون کیلومترمربع، دارای لایه‌های رسوبی با ظرفیت بالای نفت و گاز است، اما بخش زیادی از این مناطق هنوز اکتشاف نشده است. با رفع تحریم‌ها، می‌توانیم اکتشاف و توسعه را با مشارکت شرکت‌های ایرانی و خارجی پیش ببریم و از این ثروت ملی برای توسعه اقتصاد استفاده کنیم.
مدیر پیشین اکتشاف شرکت ملی نفت ایران خطاب به نسل جوان و متخصصان صنعت نفت گفت: آرزو دارم صنعت نفت ایران در سطح جهانی بدرخشد و نه‌تنها در تولید نفت، بلکه در ارائه خدمات فنی و مهندسی به یک برند جهانی تبدیل شود. جوانان باید با فناوری‌های روز آشنا شوند و دانشگاه‌ها، به‌ویژه دانشگاه صنعت نفت، ارتباط نزدیک‌تری با صنعت برقرار کنند. ما باید به جای اینکه عراق و قزاقستان از شرکت‌های آمریکایی و اروپایی خدمات بگیرند، خودمان ارائه‌دهنده این خدمات باشیم.
حسینی در پایان تأکید کرد: ایران با ذخایر عظیم خود می‌تواند در رقابت با روسیه، عربستان، عراق و امارات جایگاه شایسته‌ای کسب کند. جوانان ما باید این افق روشن را پیش چشم داشته باشند و برای تحقق آن تلاش کنند.
منبع: شانا
