نقش ایران در معادله جدید امنیت انرژی اروپا

به گزارش تیتر۱۲ به نقل از ماهنامه ایران پترولیوم،  با آغاز مذاکرات ایران و آمریکا، امیدها برای بهبود جایگاه ایران در بازار جهانی انرژی افزایش یافته است. در صورت رفع تحریم‌ها، ایران می‌تواند صادرات نفت و گاز خود را به‌سرعت افزایش دهد و بار دیگر به یکی از تأمین‌کنندگان قابل اتکای انرژی، به‌ویژه برای اروپا، تبدیل شود. تجربه بازگشت سریع ایران به بازار پس از توافق برجام نشان داد که زیرساخت‌های صنعت انرژی کشور از ظرفیت لازم برای افزایش تولید و صادرات برخوردارند.

از سوی دیگر، با فراهم‌شدن زمینه برای سرمایه‌گذاری خارجی، امکان توسعه میدان‌های نفتی و گازی و ارتقای فناوری در صنعت انرژی ایران فراهم می‌شود. وزارت نفت در دولت چهاردهم، علاوه بر تلاش برای خنثی‌سازی آثار تحریم‌ها، با گسترش دیپلماسی انرژی و توسعه همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی، به‌طور فعال در حال معرفی فرصت‌های سرمایه‌گذاری در این صنعت است.  محسن پاک‌نژاد، وزیر نفت، نیز اعلام کرده است که این وزارتخانه از هرگونه سرمایه‌گذاری در صنعت انرژی استقبال می‌کند و مشوق‌های جذابی برای سرمایه‌گذاران در نظر گرفته است.

گفت‌وگو با ابوالقاسم دلفی، سفیر پیشین ایران در فرانسه را در ادامه بخوانید:

وضعیت فروش نفت ایران را در شرایط فعلی چگونه ارزیابی می‌کنید؟ در فضایی که با وجود تنگ‌تر شدن حلقه افزایش تحریم‌های آمریکا، تهران و واشنگتن پای میز مذاکرات نشسته‌اند و در حال گفت‌وگو برای برون رفت از این شرایط هستند آیا مذاکرات فوق می‌تواند به بهبود وضعیت فروش انرژی کشورمان اعم از نفت و گاز و محصولات پتروشیمی منجر شود؟

مذاکرات میان ایران و ایالات متحده آمریکا همچنان در جریان است و انتظار می‌رود بخشی از مشکلات موجود از مسیر گفت‌وگو و تفاهم حل‌وفصل شود. با این حال، هنوز نتیجه مشخصی از این مذاکرات حاصل نشده و در نتیجه، وضعیت صادرات انرژی ایران در صحنه بین‌المللی تغییر محسوسی نکرده است؛ به‌بیان دیگر، ایران همچنان تحت تحریم‌ها قرار دارد.

 با این وجود، برخی کشورها با دریافت مجوز از دفتر کنترل دارایی‌های خارجی آمریکا (OFAC) امکان خرید نفت از ایران را پیدا کرده‌اند. از سوی دیگر، ایران نیز با وجود محدودیت‌های ناشی از تحریم، توانسته است بخشی از نفت خود را در بازارهای جهانی عرضه کند. بنابراین، آغاز مذاکرات میان تهران و واشنگتن تا این لحظه تأثیر مستقیمی بر میزان صادرات نفت ایران نگذاشته و فروش نفت همچنان با در نظر گرفتن شرایط تحریم ادامه دارد.  البته ورود به فاز مذاکرات، فضای بین‌المللی را تا حدی تلطیف کرده و این آرامش نسبی، آثار خود را در بازارهای مختلف از جمله ارز، طلا و سایر شاخص‌های اقتصادی داخلی نشان داده است. کاهش محسوس قیمت ارز و سکه یکی از نشانه‌های این اثرگذاری است.

رفع تحریم‌ها، به‌ویژه در حوزه‌های نفت، گاز و پتروشیمی، یکی از اهداف اصلی ایران در این مذاکرات به‌شمار می‌رود. تحقق این هدف می‌تواند تحولی بزرگ در بازار انرژی ایران ایجاد کند و آثار مثبت آن در بخش‌های مختلف اقتصاد کشور نمایان شود.  تجربه توافق برجام در سال ۲۰۱۵ نیز نشان داد که ایران در صورت لغو تحریم‌ها، توان بازگشت سریع به بازار جهانی نفت را دارد. در فاصله سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۸، پس از اجرای برجام، صادرات نفت ایران به سطح عادی بازگشت و با وجود برخی چالش‌ها، امکان دسترسی به درآمدهای نفتی از طریق سیستم بانکی نیز فراهم شد.  بر پایه تحلیل‌های بین‌المللی، ایران پس از برجام سریع‌تر از حد انتظار صادرات نفت خام خود را افزایش داد. اگر مذاکرات کنونی میان تهران و واشنگتن به نتیجه مثبتی منجر شود که نشانه‌هایی از وجود اراده سیاسی در دو طرف دیده می‌شود، این روند می‌تواند بار دیگر تکرار شود.

بنابراین معتقدید با توافق پیش رو وضعیت برای بازار انرژی ایران بهتر می‌شود؟

در صورت تغییر شرایط، بازار انرژی ایران نیز دچار تحول می‌شود و خریداران متنوع‌تری وارد این بازار خواهند شد. با تنوع‌بخشی به مشتریان نفت ایران، اقتصاد کشور نیز در مسیر پایدارتری قرار می‌گیرد و وضعیت بهتری پیدا می‌کند.

در صورت رفع تحریم‌های نفت و گاز ایران، اروپا می‌تواند مقصد مناسبی برای بازار انرژی ایران باشد؟

در گذشته نه‌چندان دور، کشورهای اروپایی همچون فرانسه، آلمان، انگلیس، هلند و ایتالیا از خریداران اصلی نفت ایران بودند. اما با تشدید تحریم‌ها در مقاطع مختلف، این کشورها واردات نفت از ایران را متوقف کردند. پس از امضای توافق برجام در سال ۲۰۱۵ (۱۳۹۴)، رئیس کمیسیون اروپا به تهران سفر کرد و مذاکراتی با وزارت نفت جمهوری اسلامی ایران انجام داد. هدف این رایزنی‌ها، بازگرداندن ایران به جمع تأمین‌کنندگان انرژی اروپا و ایفای نقش در تنوع‌بخشی به سبد انرژی کشورهای اروپایی بود. در همین چارچوب، شرکت‌های بزرگ انرژی همچون توتال، انی و شل برای سرمایه‌گذاری در ایران اعلام آمادگی کردند.

از جمله، شرکت توتال‌انرژی در سال ۲۰۱۷ با مشارکت شرکت‌های سی‌ان‌پی‌سی‌آی چین و پتروپارس ایران، قراردادی با شرکت ملی نفت ایران برای توسعه فاز ۱۱ میدان گازی پارس جنوبی امضا کرد. اما با خروج ایالات متحده از برجام در سال ۲۰۱۸، شرکت توتال به دلیل فشارهای ناشی از تحریم‌ها از ادامه همکاری با ایران انصراف داد. در واقع، اروپا در روند گسترش همکاری‌های اقتصادی با ایران، فصل مهمی را به حوزه انرژی ـ شامل نفت، گاز و پتروشیمی ـ اختصاص داده بود و در سال ۲۰۱۶ نیز اقداماتی عملی برای اجرایی‌سازی این همکاری‌ها انجام داد. با این حال، تحریم‌های سخت‌گیرانه دولت اول دونالد ترامپ موجب شد روند سرمایه‌گذاری شرکت‌های اروپایی در صنعت نفت ایران متوقف شود.

با توجه به تغییراتی که در بازار انرژی اروپا پس از حمله روسیه به اوکراین به وجود آمده است و بازیگران جدیدی وارد این عرصه شده‌اند، آیا ایران می تواند تأمین کننده انرژی اروپایی‌ها باشد؟

در مورد روسیه باید گفت که با آغاز جنگ در اوکراین، کشورهای اروپایی واردات گاز از این کشور را تحریم کردند و در نتیجه، سهم روسیه از بازار گاز اروپا به‌تدریج کاهش یافت. روسیه نیز ناچار شد گاز خود را به بازارهایی مانند چین صادر کند. در همین حال، اروپایی‌ها برای جبران کمبود ناشی از حذف گاز روسیه، به کشورهای حاشیه خلیج فارس روی آوردند و در این میان، قطر و عربستان تلاش قابل توجهی برای ایفای نقش جایگزین در بازار نفت و گاز اروپا انجام دادند.

ایران اما به دلیل تداوم تحریم‌ها نتوانست از این فرصت برای بازگشت به بازار انرژی اروپا بهره‌برداری کند. با این حال، اگر ایران بتواند از مسیر گفت‌وگو و تفاهم، اختلافات خود را با کشورهای اروپایی حل‌وفصل کرده و به یک چارچوب همکاری اصولی برسد، می‌توان به ورود مجدد کشور به بازار گسترده انرژی اروپا امیدوار بود. بازگشت ایران به این بازار می‌تواند افزون بر ایجاد درآمدهای پایدار از محل صادرات نفت و گاز، مسیر ورود فناوری‌های نوین انرژی به کشور را هموار کند. کشورهای اروپایی به‌خوبی می‌دانند که ایران با در اختیار داشتن دومین ذخایر گاز طبیعی و سومین ذخایر نفت خام جهان، می‌تواند به‌عنوان یک تأمین‌کننده مطمئن، نقش مؤثری در تأمین امنیت انرژی اروپا ایفا کند.

از این رو، لازم است با جذب سرمایه‌گذاری خارجی و ایجاد بسترهای مناسب، شرایطی فراهم شود که توسعه زیرساخت‌های انرژی کشور سرعت گیرد و ایران بتواند جایگاه واقعی خود را در بازار جهانی انرژی بازیابد.