نگاهی به سفر مسعود بارزانی به بغداد پس از ۶ سال

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، «مسعود بارزانی»، رهبر حزب دموکرات کردستان عراق پس از ۶ سال عازم بغداد، مرکز دولت فدرال عراق شد. در این سفر پرونده‌های متعددی به منظور تحکیم روابط اربیل- بغداد و حل اختلافات درون دولت عراق مورد بررسی قرار گرفت. مسعود بارزانی علاوه بر دیدار با روسای قوای سه‌گانه عراق، از روسای احزاب سنی و شیعی و سفرای کشورهای عربی، ترکیه، ایران و برخی کشورهای اروپایی استقبال کرد.

در سفر پیشین رهبر حزب دموکرات کردستان عراق به بغداد در سال ۲۰۱۸، تفاوت‌های بارزی از نحوه استقبال از وی در بغداد مشهود بود. در آن برهه که تنها یک سال از همه پرسی استقلال کردستان عراق سپری شده بود، مسعود بارزانی همراه با فرزند خود مسرور که هنوز به منصب نخست وزیری اقلیم دست نیافته بود، با استقبال محمد الحلبوسی، رئیس وقت پارلمان و هادی العامری رئیس ائتلاف بدر وارد بغداد شد.

در حالیکه در سفر اخیر، جمعی از وزرا فقط به استقبال مسعود بارزانی رفتند، سفر رهبر حزب دموکرات کردستان به بغداد از سوی رسانه های عراقی بسیار مهم تفسیر شد. در این مطلب به بررسی و تحلیل موارد طرح شده بین مقامات اقلیم و دولت بغداد در خلال سفر بارزانی به پایتخت عراق می‌پردازیم. 

 

وحدت بیت سنی

در اواخر دوران ریاست «محمد الحلبوسی» بر پارلمان عراق، اختلافات احزاب سنی بروز یافت. این اختلافات که فروپاشی بزرگترین فراکسیون سُنی مجلس را به همراه داشت، پس از خروج حزب تقدمِ الحلبوسی از ائتلاف با خمیس خنجر به نقطه اوج خود رسید.

انتخابات مجالس استانی در سال ۲۰۲۳ پیروزی الحلبوسی که به تازگی از پارلمان اخراج شده بود را رقم زد تا ثمره آن، کسب مناصب حیاتی در استان الانبار باشد. در استان بغداد علیرغم کسب ۸ کرسی توسط حزب تقدم، الحلبوسی پس از مذاکراتی که الحلبوسی با ائتلاف نوری المالکی و هادی العامری داشت، در نهایت از مناصب اصلی این استان کنار کشید.

در انتخابات ریاست پارلمان نیز پس از برگزاری ۳ دور، فرایند انتخاب جانشین الحلبوسی ناکام ماند تا همچنان «محسن المندلاوی»، نایب اول پارلمان وظیفه ریاست را بر عهده بگیرد.

فرایند انتخاب رئیس پارلمان برای احزاب سنی تبدیل به یک طلسم شده است. از زمانیکه کرسی ریاست پارلمان خالی مانده ۸ ماه می‌گذرد. در این ۸ ماه بیت سنی به سوژه کاربران عراقی در شبکه‌های مجازی تبدیل شد. افرادی از احزاب مخالف و موافق الحلبوسی به دلیل پیشنهادهای اغوا‌کننده مدام در حال جابجایی یا تشکیل ائتلاف جدید هستند.

چنین مواردی، زمینه ورود مسعود بارزانی و اجماع و تفاهم با تمام رهبران احزاب برجسته سنی را مهیا کرد. به همین منظور رهبر حزب دموکرات کردستان عراق به منزل خمیس الخنجر، رئیس ائتلاف سیاده رفت و پس از آن محمد الحلبوسی، رئیس حزب تقدم از بارزانی استقبال کرد.

به گفته برخی منابع عراقی، روزهای آینده شاهد ائتلاف دوباره بیت سنی برای تعیین تکلیف انتخاب رئیس پارلمان و انتخابات آینده خواهیم بود.

در خصوص ریاست پارلمان به نظر می‌رسد «سالم العیساوی» از ائتلاف «سیاده» خمیس الخنجر که در نشست رهبران احزاب سنی با مسعود بارزانی نیز در جلسات حضور داشت، به عنوان رئیس بعدی پارلمان انتخاب شود. در مقابل، «محمود المشهدانی» نامزدی که از طرف نوری المالکی و الحلبوسی حمایت می‌شد در این نشست غایب بود.

 

انتخابات زودهنگام

غیبت مقتدی صدر در ساز و کار سیاسی عراق، فروپاشی ائتلاف‌های درونی پارلمان به علاوه اختلافات شدید سلیمانیه و اربیل، برخی از رهبران سیاسی عراق را وارد بحث و جدل بر سر انتخابات زودهنگام کرده است.

در همین راستا با وجود آنکه «بافل طالبانی» رهبر حزب اتحادیه میهنی کردستان عراق به همراه برهم صالح از رهبران بارز این حزب در سفر بارزانی به بغداد حضور داشتند و با اینکه انتظار می‌رفت در جلسات مسعود بارزانی شرکت داده شوند، از ورود آن‌ها حتی در نشست ائتلاف «اداره الدوله» جلوگیری شد.

اختلافات کُردها بر سر نفت و منابع انرژی و مالی، مسائل امنیتی و نظامی، انتخابات محلی و تعامل با دولت فدرال، دو حزب بزرگ کردستان عراق را بار دیگر روبرو هم قرار داده. در میان این قضایا مسعود بارزانی به رایزنی سیاسی در میان احزاب طرفدار محمد شیاع السودانی، نخست وزیر عراق متمایل شده است.

بارزانی حضور  نخست وزیر عراق را مطابق منافع اقلیم و حزبش تفسیر می‌کند. به باور مسعود بارزانی السودانی جزو معدود نخست وزیرانی است که توانست با ارائه ابتکارهایی در جهت تقویت روابط بغداد- اربیل، مشکلات کردستان را حل کند.

در ادامه، بارزانی در بغداد از «اسعد العیدانی» مردی که گفته می‌شود ائتلاف احتمالی‌اش با السودانی در هر انتخابات آتی پارلمانی، آرای جنوب عراق را بدان سو جذب می‌کند، استقبال کرد.

تحرکات و فعل و انفعلاتی که در جامعه سیاسی عراق در حال رخ دادن است خبر از انتخابات زودهنگام می‌دهد. مسئله‌ای که حتی السودانی نیز با آن موافق است. شرایطی که باعث تشکیل کابینه فعلی عراق شده طبیعتا مطلوب سودانی نبود، همچنین ورود وی به عنوان نخست وزیر معرفی شده از سوی عبداللطیف رشید، رئیس جمهور نیز بدون حضور جریان صدر حاصل شده است.

مسیری که مسعود بارزانی در سال ۲۰۲۱ با مقتدی صدر طی نمود، در نهایت به بن بست خورد. ائتلافی که او با مقتدی تشکیل داد به نتیجه‌ای نرسید و انتخابات زودهنگامی که قرار بود عراق را از بن‌بست حاصل از تظاهرات تشرین در سال ۲۰۱۹ در بیاورد دولت را در خلا عدم تفاهم رهبران احزاب برای تعیین نخست وزیر جدید وارد کرد.

در مجموع به نظر می‌رسد بارزانی نمی‌خواهد بار دیگر شکست را تجربه کند؛ به ویژه آنکه حزبش در انتخابات آتی اقلیم در خطر است. دیدار رهبر حزب دموکرات کردستان با «اسعد العیدانی»، استاندار بصره و رهبر ائتلاف «تصمیم» می‌تواند در مسیر تشکیل «ائتلاف اکبر» تحلیل و تفسیر شود.

برگزاری انتخابات زودهنگام در عراق از لحاظ قانونی دو شرط دارد: 1. یک سوم نمایندگان پارلمان چنین درخواستی داشته باشند؛ در این‌صورت تصویب اکثریت مطلق پارلمان را نیاز دارد ۲. نخست وزیر، درخواست برای انحلال پارلمان بدهد. در اینصورت با تایید رئیس جمهوری بر این درخواست، پارلمان منحل می‌گردد.

اما جدای از جنبه قانونی این مسئله، برگزاری انتخابات زودهنگام نیاز به تایید شمار زیادی از رهبران ذی نفوذ دارد. جلب موافقت آن‌ها فرصت‌هایی را از دولت فعلی خواهد گرفت.

 

حضور رهبران سیاسی مقاومت عراق

در دو نشستی که مسعود بارزانی به منظور دیدار با رهبران شیعی برگزار کرده، حضور «ابو آلاء الولائی»، دبیرکل کتائب سید الشهدا و «قیس خزعلی»، دبیر کل عصائب اهل الحق، توجه رسانه‌ها را به خود جلب کرد.

علیرغم اختلافاتی که بین خزعلی و بارزانی وجود دارد، رهبر حزب دموکرات کردستان عراق سه مورد (در متن به دو مورد اشاره شده) را با جریان مقاومت در میان گذاشته: اول) رویکرد اتحادیه میهنی در قبال برخی گروه‌های مسلح حاضر در مناطق کردستان عراق که مورد تایید حزب دموکرات‌ نیست و لازم است اصلاح شود؛ بر همین اساس و طبق توافق از پیش نوشته شده بین دولت عراق و ترکیه، اجازه فعالیت نظامی به نیروهای ارتش ترکیه در خاک عراق داده شده که از منطقه زاخو تا العمادیه (هدف: ایجاد کمربند امنیتی از استان دهوک تا اربیل) را در بر می‌گیرد. درخواستی که بارزانی از محور مقاومت دارد، وساطت برای محدود کردن فعالیت‌های بافل طالبانی در تعامل با گروه‌های مسلح حاضر در این مناطق است.

دوم) بنا به گفته برخی منابع خبری، تاجرانی که تابعیت رژیم صهیونیستی را هم دارند مشغول فعالیت‌ اقتصادی با مقامات اقلیم هستند. رهبران مقاومت بارها به حضور مشکوک و فعالیت این افراد در اقلیم هشدار داده اند، چرا که حضور این تجار موجب تضعیف و ضربه اقتصادی- امنیتی به عراق می‌شود. بر همین اساس گروه‌های مقاومت در ماه های متمادی گذشته ضربات مهلکی را به این تجار صهیونیستی زدند.

به مرور مشخص خواهد شد که آیا مذاکرات مسعود بارزانی با رهبران مقاومت به نتایج مثبتی خواهد رسید یا همچنان باید شاهد افزایش فاصله بین دو طیف مقاومت- اقلیم باشیم.

 

اخراج نیروهای ائتلاف بین المللی

حضور بارزانی در بغداد تنها به دیدار با مقام‌های عراقی محدود نماند و وی با سفرای کویت، قطر، مصر، بحرین، عمان و کاردار کشورهای اردن، عربستان سعودی و امارات نشست مشترکی برگزار کرد.

گفته می شود در جریان این ملاقات ها مهم‌ترین نگرانی این کشورها خروج نیروهای ائتلاف از عراق و نفوذ بیشتر گروه‌های مقاومت در ساختار امنیتی- نظامی عراق عنوان شده است. این کشورها در دیدار با بارزانی نگرانی خود را از تحکیم جایگاه گروه‌های مقاومت در ساختار سیاسی عراق اعلام کردند. برخی منابع مدعی شده اند که بارزانی در پایان این جلسات، موافقت خود را درباره تداوم ماموریت نیروهای ائتلاف، ابراز کرده است.

 

غیبت فالح فیاض، رئیس الحشد الشعبی و ائتلاف العقد الوطنی

فالح فیاض، رئیس حشدالشعبی، از بارزترین چهره‌های غایب نشست‌های بارزانی در بغداد بود. یکی از علل غیبت فالح فیاض، به اختلافات موجود میان گروه‌های کُردی با هم مربوط می‌شود.

مجلس یا شورای استان نینوا ۲۹ کرسی دارد که ۱۶ کرسی در اختیار ائتلاف فیاض که شامل حزب استاندار سابق این استان به همراه احزاب نزدیک به مقاومت است، می‌شود. در سوی مقابل جریان مخالف که ۱۳ کرسی دارد، متشکل از ائتلاف سنی‌ها و کُردهای دموکرات است که نقش اپوزیسیون را در استان نینوا ایفا می‌کنند.

اخیرا ائتلاف تحت رهبری فیاض که صاحب اکثریت مطلق هستند تصمیم گرفتند مناصب مدیریتی استان را تغییر دهند. ائتلاف مقابل که اقلیت را تشکیل می‌دهد با این موضوع مخالفت کرده و در اعتراض به این مصوبه، فعلا در جلسات مجلس استان نینوا شرکت نمی‌کنند.

حزب دموکرات به رهبری مسعود بارزانی که در آن ۱۳ کرسی اقلیت سهم دارد از این معادله، احساس شکست می‌کند، چرا که رقیبش، اتحادیه میهنی با فالح فیاض ائتلاف کرده و اکثریت مطلق را بی‌توجه به جناح دیگر تشکیل داده است.  

 

هم‌سویی دولت فدرال و اقلیم کردستان عراق

برخی ناظران معتقدند روابط مسعود بارزانی و محمد شیاع السودانی در شرایط کنونی در مطلوب‌ترین حالت خود به سر می‌برد و حتی صحبت‌هایی از ائتلاف پیش یا بعد از انتخابات بین این دو در فضای سیاسی عراق مطرح می‌شود. سودانی برای مدتی میان افزایش یا کاهش قدرت اقلیم  مردد مانده بود تا عیار دولتش را بسنجد.

صدور احکام دادگاه فدرال بر ضد اقلیم کردستان که بخشی از آن بر ضد قوانین پیشین بود، شدت اختلافات را با دولت فدرال افزایش داد. اما فشاری که از خارج و داخل کشور به نخست وزیر عراق آمد و همچنین نگرانی شخص السودانی از اینکه امکان دارد کردها مانعی برای دولتش بوجود بیاورند، مسائل معلق بین طرفین را به صورت موقت حل کرد.

گفته می‌شود در دیدار اخیر نخست وزیر عراق و رهبر حزب دموکرات کردستان عراق، دو طرف بر سر درآمدها، حقوق کارکنان، اختلافات پیشمرگه با برخی نیروهای نظامی عراقی و صادرات نفت به تفاهمی دست یافتند.

در مجموع به نظر می رسد معادله قدرت در روابط بغداد و اربیل بار دیگر به سوی تصحیح مسیر پیش می‌رود. کردها همه روش‌ها را برای تهدید بغداد استفاده کردند که جدی‌ترین آن همه پرسی استقلال طلبانه سال ۲۰۱۷ بود و بدون هیچ نتیجه ملموسی به شکست انجامید. ائتلاف حزب  دمکرات با جریان صدر نیز بدون در نظر گرفتن دیگر احزاب شیعی نتوانست بر قدرت دولت مرکزی در بغداد غلبه کند

بنایراین به نظر می رسد در شرایط کنونی تصمیم حزب دموکرات بر اصلاح رویکرد گذشته در تعامل با دولت فدرال در بغداد است. بارزانی به خوبی از این مسئله آگاه است که در حال حاضر کردستان عراق از روابط احزاب شیعی به مشکل نخورده بلکه مشکل اصلی، اختلافات درونی در میان جریان های کردی اقلیم است. در نتیجه دور از نظر نیست، اگر از تشدید اختلافات سلیمانیه و اربیل اجتناب نشود، بار دیگر شمال عراق شاهد درگیری دیگری میان دو جریان کردی رقیب تجربه کند. 

پایان