وسایل یکبار مصرف چگونه به محیط زیست آسیب می رسانند؟

پلاستیک کاربردهای ارزشمند زیادی دارد، اما مشکل اینجاست که امروزه ما محصولات پلاستیکی یکبار مصرف ما معتاد شده ایم و در نتیجه خود را در معرض پیامدهای شدید زیست محیطی، اجتماعی، اقتصادی و بهداشتی قرار داده ایم.

بسیاری از ما هر روز از این محصولات استفاده می کنیم بدون اینکه حتی فکر کنیم پلاستیک ها کجا می روند. با این حال، اگر آلودگی پلاستیکی را یک فاجعه جهانی در نظر بگیریم که توسط دست انسان ایجاد می شود، بی جا نیست.

بر اساس برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد (UNEP)، نیمی از پلاستیک تولید شده در جهان یک بار مصرف است و فقط یک بار استفاده می شود و سپس دور ریخته می شود. بر این اساس در هر دقیقه یک میلیون بطری پلاستیکی در سراسر جهان خریداری می شود و سالانه بیش از ۵ تریلیون کیسه پلاستیکی استفاده می شود. نگرانی در مورد این موضوع زمانی افزایش می یابد که بدانیم میزان تولید پلاستیک از سال ۱۹۷۰ سریعتر از هر ماده دیگری رشد کرده است و در صورت ادامه روند رشد تاریخی، پیش بینی می شود که تولید جهانی پلاستیک تا سال ۲۰۵۰ به ۱۱۰۰ میلیون تن برسد.

گزارش برنامه محیط زیست سازمان ملل همچنین هشدار می دهد که ما در حال حاضر شاهد تغییری نگران کننده به سمت مصرف محصولات پلاستیکی یک بار مصرف هستیم. اقلامی که باید پس از مدت کوتاهی استفاده دور انداخته شوند. در همین حال، تقریباً ۳۶ درصد از کل پلاستیک های تولید شده در بسته بندی استفاده می شود، از جمله محصولات پلاستیکی یکبار مصرف برای ظروف غذا و نوشیدنی.

تقریباً ۸۵ درصد از محصولات پلاستیکی یکبار مصرف پس از دفع به محل های دفن زباله فرستاده می شوند که آلودگی بالایی دارند. جالب اینجاست که از ۷ میلیارد تن زباله پلاستیکی که تاکنون در جهان تولید شده است، کمتر از ۱۰ درصد آن بازیافت شده است. زباله های پلاستیکی باقیمانده یا سوزانده می شوند و باعث آلودگی هوا می شوند یا در محیط رها می شوند و سال ها به همان شکل باقی می مانند. زمان تجزیه پلاستیک ها در طبیعت حدود ۴۵۰ سال تخمین زده می شود و این عمق فاجعه را مشخص می کند.

هر ایرانی در روز از ۳ کیسه پلاستیکی استفاده می کند
وقتی صحبت از لزوم کاهش استفاده از پلاستیک می شود، بسیاری از مردم فکر می کنند که این مسئله حیاتی نیست و ثانیاً چاره ای جز استفاده از محصولات پلاستیکی یکبار مصرف ندارند. گاهی این مشکل را به خودم مربوط نمی‌دانم و فکر می‌کنیم در کشور ما سرانه مصرف پلاستیک زیاد نیست، اما برخی منابع ایران را به عنوان یکی از کشورهایی با بیشترین مصرف پلاستیک معرفی کرده‌اند.

در منابع مختلف فارسی، ایران پنجمین کشور مصرف کننده پلاستیک در جهان است. منبع این آمار به احتمال زیاد مقاله ای با عنوان «تحقیقات علمی در مورد آلودگی میکروپلاستیک در ایران» است که در ژانویه ۲۰۲۱ در بولتن آلودگی دریایی که یک خبرنامه بین المللی است، منتشر شده است. بر اساس این مقاله سالانه حدود نیم میلیون تن پلاستیک در ایران مصرف می شود و این کشور از این نظر رتبه پنجم جهان را دارد. البته بر اساس یافته‌های این مقاله، مطالعات نشان‌دهنده حضور پلاستیک در محیط‌زیست ایران بسیار جدید است و بنابراین ممکن است همه جوانب را در بر نگیرد. برخی منابع دیگر مدعی هستند که مصرف پلاستیک ایران بیش از ۳ میلیون تن در سال است و اذعان دارند که هر ایرانی به طور متوسط ​​روزانه ۳ کیسه پلاستیکی استفاده می کند و میانگین عمر هر کیسه تنها ۱۲ دقیقه است.

در آخرین آمار منتشر شده در سال ۲۰۲۴ توسط World Population Survey در مورد ۱۰ کشور تولید کننده بیشترین زباله پلاستیکی، البته اثری از ایران نیست و بنابراین می توان امیدوار بود که با وجود مصرف زیاد، تولید زباله های پلاستیکی در کشور ما. کشور چندان فاجعه بار نیست در این رتبه بندی، چین در رتبه اول و پس از آن آمریکا و هند در رتبه های دوم و سوم تولیدکنندگان زباله های پلاستیکی قرار دارند. پس از آن برزیل، مکزیک، ژاپن، آلمان، اندونزی، تایلند و ایتالیا قرار دارند.

بر اساس آمار سازمان محیط زیست، سالانه ۲۴۸ هزار تن پلاستیک در ایران تولید می شود که روند نگران کننده ای است و علاوه بر آلودگی محیط زیست، سلامت مردم را نیز تهدید می کند. زباله های پلاستیکی سال ها در محیط زیست باقی می مانند و منجر به آلودگی آب و خاک، مرگ جانوران دریایی و افزایش گرمایش زمین می شود. کیسه های پلاستیکی رها شده در طبیعت به راحتی توسط باد جابه جا می شوند و محیط های طبیعی مانند رودخانه ها را آلوده می کنند. همچنین با سقوط به محیط دریایی وارد زنجیره غذایی جانوران دریایی شده و باعث مرگ آنها می شوند.

در انسان، استفاده از ظروف پلاستیکی اثرات منفی بر سلامتی دارد و منجر به تغییر در شکل سلول های بدن و همچنین تغییرات و جهش های ژنی می شود که می تواند منجر به بروز بیماری هایی مانند انواع سرطان شود.

بدون کیسه پلاستیکی، نفرین طبیعت
وقتی صحبت از کاهش مصرف پلاستیک می شود، اولین چیزی که به ذهن می رسد عدم استفاده از کیسه های پلاستیکی برای خرید و حمل وسایل است. در سال های اخیر اطلاعات زیادی در این راستا منتشر شده است که باعث شده است نظر بسیاری از مردم در این زمینه تغییر کند. برخی از افراد هنگام خرید از استفاده از کیسه های پلاستیکی اجتناب می کنند و ترجیح می دهند خریدهای خود را داخل کیسه یا کیسه های برزنتی قرار دهند. البته لزوماً این اتفاق همیشه نمی افتد، زیرا در کشور ما عادت به حمل کیف های برزنتی برای مردم چندان رایج نیست.

در این زمینه می توان به تجربه کشورهای اروپایی اشاره کرد که در آن جا از قبل حمل کیف های برزنتی بین مردم مرسوم است. بخشی از این مشکل به فرهنگ مربوط می شود و بخشی به قوانین خرید مربوط می شود که بر اساس آن برای تهیه یک کیسه پلاستیکی باید بین ۳۰ سنت تا یک یورو هزینه کنید. این موضوع نقش مهمی در کاهش مصرف کیسه های پلاستیکی دارد. از طرف دیگر، بطری‌های پلاستیکی نوشیدنی نیز معمولاً قابل بازیافت هستند، و فروشگاه‌های مواد غذایی یک دستگاه تحویل بطری پلاستیکی خالی دارند که در ازای تحویل، پول نقد یا سبد خرید از فروشگاه را به شما ارائه می‌دهد و این نیز یک سیاست تشویقی برای بازیافت پلاستیک در نظر گرفته می‌شود.

در ایران اما ارزان بودن محصولات پلاستیکی و ارائه کیسه های پلاستیکی رایگان به خریداران به عنوان عاملی برای مصرف بیشتر این مواد عنوان شده است. برخی از کارشناسان محیط زیست معتقدند که فرهنگ سازی به تنهایی باعث کاهش مصرف پلاستیک نمی شود و باید سیاست های جدی تری در این زمینه اعمال شود.
سابقه تولید کیسه های پلاستیکی و پلاستیکی در ایران به سال ۱۳۳۷ و تاسیس اولین کارخانه تولید پلاستیک برمی گردد و در طول سالیان متمادی مصرف انواع محصولات پلاستیکی به ویژه محصولات پلاستیکی یکبار مصرف افزایش یافته است. این در حالی است که هیچ قانونی در کشور برای ممنوعیت تولید و مصرف پلاستیک وجود ندارد. با این حال می توان مصرف پلاستیک در کشور را به حداقل رساند و از سیاست های تشویقی برای صاحبان مشاغل و شهروندانی که در تلاش برای کاهش مصرف پلاستیک هستند بهره مند شد.

این روزها که به ماه مبارک رمضان نزدیک می شویم، استفاده از ظروف یکبار مصرف برای هدیه دادن و افطاری بیشتر شده و بسیاری اوقات چاره ای جز این نیست. به خصوص پس از همه گیری کرونا، به دلایل بهداشتی، استفاده از ظروف یکبار مصرف در این گونه مراسم ها رواج بیشتری یافته است. در این صورت می توان از ظروف یکبار مصرف تجدید پذیر و سازگار با محیط زیست استفاده کرد که به ظروف یکبار مصرف گیاهی نیز معروف هستند. همچنین استفاده از کیسه های پارچه ای برای حمل غذا و آوردن فنجان شخصی در صورت امکان راه خوبی برای کاهش آسیب ظروف پلاستیکی یکبار مصرف است. هر یک از ما می توانیم در شکستن چرخه آسیب پلاستیک به طبیعت تاثیر مثبتی بگذاریم و از اینکه دوست خوبی برای محیط زیست بوده ایم، کمی احساس آرامش کنیم.

منبع: نورنیوز