ویرایش‌ پنجم مبحث ۱۹، پایان نسخه‌نویسی‌های رفع‌ تکلیفی در حوزه انرژی/ساختمان‌ها به برچسب انرژی مجهز شوند

سعید مادرشاهی، مدیر فناوری و مشاور تخصصی نما در یکی از شرکت‌های فناور در گفت‌وگو با مجله تیتر ۱۲ به نقل از ایسنا، به ارزیابی الزامات و رویکردهای مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان در ویرایش‌های مختلف، به خصوص ویرایش پنجم پرداخت و چالش‌های پیش روی بهینه‌سازی مصرف انرژی در ساختمان را تشریح کرد.

وی با اشاره به ایرادات ساختاری در ویرایش‌های قبلی مبحث ۱۹، گفت: واقعیت این است که ما در کشور شاهد وضع قوانینی بوده‌ایم که گاهی بیشتر جنبه رفع تکلیف داشته‌اند تا تضمین کننده عملکرد واقعی و ملموس در ساختمان. این رویکرد باعث شده بود علیرغم تلاش‌های نظام مهندسی در قالب آموزش‌ها و فرایندهای کنترل و صدور مجوز، تغییرات بنیادین و کافی در کاهش مصرف انرژی ساختمان‌ها رخ ندهد. به عنوان مثال، در حالی که پوسته ساختمان (نما و پنجره‌ها) نقش حیاتی در تبادل حرارت دارد و همچنین سیستم‌های مکانیکی پرمصرف و عدم به‌کارگیری فناوری‌های کنترلی مانند سیستم‌های مدیریت ساختمان (BMS) چالش‌های جدی ایجاد می‌کردند، ویرایش‌های پیشین، به خصوص ویرایش چهارم نتوانسته بودند جایگاه محکم و عملیاتی برای این مباحث و نقش تاثیرگذار تجهیزات کنترل مصرف انرژی در نظر بگیرند. رویکرد عمدتاً «تکلیف‌گرایانه» بود، نه «نتیجه‌گرا».

وی افزود: پیامد مستقیم این فقدان رویکرد عملیاتی و نتیجه‌گرا، ناترازی انرژی گسترده‌ای است که امروز کشور با آن دست و پنجه نرم می‌کند و همچنین هزینه‌های گزافی است که بابت قبوض انرژی به مردم تحمیل می‌شود. اگر از همان ابتدا الزامات مبحث ۱۹ به صورت عملیاتی و با تمرکز بر عملکرد ساختمان تدوین و اجرا می‌شد، قطعاً امروز شاهد این حجم از هدر رفت انرژی و پیامدهای آن نبودیم.

مادرشاهی با ارزیابی ویرایش پنجم مبحث ۱۹ خاطرنشان کرد: خوشبختانه، در ویرایش پنجم شاهد یک تحول اساسی هستیم. رویکرد از صرف «تکلیف‌گرایی» به سمت «نتیجه‌گرایی» تغییر کرده است. اکنون تمرکز بر «عملکرد نهایی» ساختمان در حوزه انرژی است و الزامات به گونه‌ای تدوین شده‌اند که دستیابی به سطح مشخصی از بهره‌وری انرژی را تضمین کنند. این تغییر نگاه که شاید در ۲۰ سال پیش و در نبود حساسیت‌های امروزی منطقی به نظر نمی‌رسید، اکنون با درک پیامدهای جدی مصرف بی‌رویه انرژی، بسیار به‌جا و حیاتی است و تکلیف ساختمان‌ها در هر حوزه‌ای بصورت نتیجه‌گرایانه مشخص شده است.

مشاور تخصصی نما، یکی از چالش‌های بنیادین در این حوزه را فقدان داده‌های بومی و عملکردی از ساختمان‌های کشور دانست و تصریح کرد: ما نیازمند پایش دقیق پارامترهایی مانند میزان تبادل حرارت از پوسته ساختمان، عملکرد سیستم‌های تاسیساتی، دما، رطوبت و دیگر داده‌های حیاتی در ساختمان‌های مختلف و در اقلیم‌های گوناگون هستیم. پیشنهاد ما همواره این بوده است که در ساختمان‌های بزرگ و مهم، به ویژه ساختمان‌های دولتی و عمومی، سیستم‌های مانیتورینگ هوشمند نصب شود تا داده‌های عملکردی به صورت برخط جمع‌آوری و تحلیل شوند.

به گفته وی، این امر نه تنها به درک واقعی وضعیت موجود کمک می‌کند، بلکه مبنای علمی برای بازنگری و به‌روزرسانی آیین‌نامه‌ها بر اساس شرایط اقلیمی و ساخت‌وساز بومی فراهم می‌آورد؛ کاری که در بسیاری از کشورها نظیر امارات اجباری است. در غیاب این داده‌های میدانی گسترده، بازنگری آیین‌نامه‌ها با محدودیت‌های جدی روبرو است.

تاکید بر شبیه‌سازی و دوقلوی دیجیتال در ویرایش پنجم

مادرشاهی ادامه داد: با این حال، خوشبختانه ویرایش پنجم مبحث ۱۹ بر استفاده از ابزارهای پیشرفته‌ای چون دوقلوی دیجیتال و نرم‌افزارهای شبیه‌سازی تاکید دارد. این ابزارها امکان مدل‌سازی و پیش‌بینی عملکرد انرژی ساختمان را قبل از ساخت فراهم می‌آورند و ساختمان‌های جدید را به سمت انجام محاسبات دقیق انرژی سوق می‌دهند.

مدیر فناوری این شرکت فناور خاطر نشان کرد: ما در این شرکت بیش از ۸ سال است که در پروژه‌های بزرگ مقیاس و با همکاری مشاوران تخصصی، این شبیه‌سازی‌ها را تا حد زیادی انجام می‌دهیم، اما متاسفانه به دلیل عدم اجبار تاکنون، کارفرمایان انگیزه کافی برای سرمایه‌گذاری بر روی این بخش نداشته‌اند؛ در حالی که خروجی این شبیه‌سازی‌ها می‌تواند منجر به بهینه‌سازی قابل توجه در طراحی سیستم‌های تاسیساتی، سبک‌سازی و یا تغییر ظرفیت آنها شود که به نفع پروژه، سازنده و در نهایت کشور است.

وی افزود: نکته قوت دیگر ویرایش پنجم، انعطاف‌پذیری آن در پذیرش فناوری‌ها و نوآوری‌های جدید است. این موضوع به مهندسان و صنعتگران اجازه می‌دهد تا راهکارهای نوین و پیشرفته را که می‌توانند تاثیر بسزایی در کاهش مصرف انرژی داشته باشند، به کار گیرند و این فضا برای ورود فناوری‌های روز دنیا به صنعت ساختمان فراهم شده است.

ریشه‌های ناترازی در ترک فعل و قیمت‌گذاری انرژی

مادرشاهی، بخش دیگری از دلایل ناترازی انرژی را مرتبط با «ترک فعل» در اجرای قوانین طی سالیان گذشته دانست و یادآور شد: بخشی از این مسئله به عدم پیگیری نهادهای مسئول مانند مجلس و وزارتخانه‌ها برای اجرای صحیح اسناد بالادستی مرتبط با انرژی برمی‌گردد. اما عامل بسیار مهم دیگر، سیاست‌گذاری نادرست در حوزه انرژی و به طور مشخص، قیمت‌گذاری غیرواقعی حامل‌های انرژی است.

وی تاکید کرد: تا زمانی که قیمت انرژی به طور مصنوعی پایین نگه داشته شود، نمی‌توان انتظار داشت که سازندگان و مردم به سمت سرمایه‌گذاری در راهکارهای کاهش مصرف انرژی بروند. قیمت‌گذاری منطقی و بهینه انرژی، خود به خود انگیزه‌ای قوی برای حرکت به سمت ساخت و خرید ساختمان‌های با بهره‌وری بالا ایجاد خواهد کرد و تقاضا برای ساختمان‌های غیراستاندارد کاهش می‌یابد.

ضرورت راه‌اندازی سامانه شفافیت انرژی ساختمان

وی در خصوص چگونگی اطلاع‌رسانی به مردم درباره بهره‌وری انرژی ساختمان‌ها راهکار عملیاتی ارائه داد و در این باره توضیح داد: برای عملیاتی کردن واقعی مبحث ۱۹ و رساندن اثر آن به دست مردم، نیاز به شفافیت و اطلاع‌رسانی عمومی داریم. مردم چگونه می‌توانند بفهمند خانه‌ای که می‌خرند یا اجاره می‌کنند، چه میزان بهره‌وری انرژی دارد و چه هزینه‌هایی در پی خواهد داشت؟

این متخصص حوزه نمای سازه‌ها، افزود: پیشنهاد عملیاتی ما، راه‌اندازی یک سامانه ملی برچسب‌گذاری انرژی ساختمان است. این سامانه می‌تواند با دریافت داده‌های مصرف انرژی واقعی (قبوض برق و گاز) یک واحد در طول چند سال گذشته، بر اساس فرمول‌های مشخص شده در مبحث ۱۹، متوسط مصرف سالانه و در نهایت «گرید انرژی» آن ساختمان را محاسبه کند و نمایش دهد. این کار نه تنها به مردم در تصمیم‌گیری کمک می‌کند، بلکه می‌تواند پیش‌بینی دقیقی از هزینه‌های آتی (مانند قبض‌های تابستانی و زمستانی) ارائه دهد.

مادرشاهی ادامه داد: تیم متخصص ما در مجموع توانایی پیاده‌سازی چنین سامانه‌ای را در مدت کوتاه سه ماه دارد، اما متاسفانه با مشکل دسترسی به داده‌های قبوض از طریق API دستگاه‌های مربوط روبرو هستیم که به بهانه‌های مختلف این دسترسی داده نمی‌شود. عجیب‌تر آنکه ظاهراً سامانه‌ای مشابه در دولت نیز پنج سال است که در دست ساخت است و هنوز به بهره‌برداری نرسیده است.

نوآوری در حوزه پوسته شفاف (شیشه)

مدیر فناوری این شرکت همچنین به تلاش‌های تحقیقاتی این مجموعه اشاره کرد و گفت: در همین راستا و به منظور ارائه راهکارهای عملی، ما در هسته فناور مجموعه، اقدام به توسعه یک نانوکوتینگ داخلی برای شیشه‌های ساختمان‌های موجود کرده‌ایم. این پوشش نانویی می‌تواند با اعمال بر روی شیشه‌های فعلی، به طور قابل توجهی از تبادل حرارت ناخواسته از طریق پنجره‌ها (که یکی از نقاط ضعف اصلی پوسته ساختمان در هدر رفت انرژی است) جلوگیری کرده و ضمن کاهش مصرف انرژی، آسایش حرارتی ساکنین را بهبود بخشد. این یک مثال عملی از به‌کارگیری فناوری‌های نوین در حوزه نما برای حل چالش‌های انرژی در ساختمان‌های موجود است.

پایان