ویروسی که سیستم ایمنی بدن را «فریب» میدهد!/ هشدار درباره موج جدید آنفلوآنزا
۲۱:۵۶ – ۲۲ آذر ۱۴۰۴
باشگاه خبرنگاران جوان – رئیس مرکز تحقیقات و آزمایشگاه ویروسشناسی ایران میگوید که آنفلوانزای شایع در ایران سیستم ایمنی را دور میزند و با سرعت زیادی گسترش مییابد. مردم باید واکسن بزنند.
در چند روز گذشته مدام ویدیو و اخباری از شیوع یک بیماری تنفسی که بیشتر کودکان را مبتلا میکند، دست به دست میشود.در ماههای گذشته آمار شیوع و ابتلا به ویروس کووید ۱۹ از آنفلوآنزا پیشی گرفته بود و ۲ الی ۳ پیک را ثبت کرد؛ اما براساس اعلام وزارت بهداشت و تشخیص پزشکان با شروع فصل پاییز شیوع و سرایت سویه جدید آنفلوآنزا از کرونا پیشی گرفته و اکثر افرادی که با علائم سرفه، تب و لرز، بدن درد و… به مراکز درمانی مراجعه میکنند به آنفلوآنزا مبتلا هستند.دلیل سرایت بالای سویه جدید آنفلوآنزا، پاسخ به این پرسش که چرا بیشتر کودکان درگیر این ویروس میشوند، راههای پیشگیری از آن و خطرات ناشی از ابتلا به آنفلوانزای جدید و… از جمله نکاتی است که برای پاسخ دادن به آنها در این مطلب به سراغ سید علیرضا ناجی رئیس مرکز تحقیقات و آزمایشگاه ویروسشناسی کشور رفته و مفصل به گفتوگو پرداختهایم. در ادامه مشروح این گفتوگو را میخوانید:
آنفلوآنزایی که در حال حاضر در کشور شایع است، نسبت به ماهها و سال گذشته چه تفاوتی دارد؟
برای تشریح کردن وضعیت ویروس آنفلوانزا در دنیا که شامل کشور ما هم میشود باید کمی به گذشته بازگردیم. اگر دقت کنید، کشورهای نیمکره جنوبی نسبت به نیمکره شمالی فصلهای متفاوتی دارند. در واقع فصول سرد آنها مقابل ما است که در نیمکره شمالی قرار داریم.در حالی که کشوری مثل استرالیا در نیمکره جنوبی قرار دارد؛ بنابراین زمانی که ما فصل تابستان را پشت سر گذاشتیم، آنها فصل سرد خود را تجربه میکردند و این اتفاق پیش از ما رخ داد.اتفاقی که افتاد این بود که در اوایل فصل سرد آنها ویروس آنفلوآنزای H1N1 شیوع بالاتری داشت و بعد از آن در اواخر فصل سردشان یک تغییر جهش پیدا کرد که گردش و میزان شیوع آن بسیار زیاد شد.
در حال حاضر این ویروس یک زیر شاخه k به وجود آورده است که ۹ موتاسیون نسبت به واکسنهای تولید و مصرف شده آنفلوآنزا متفاوت است.اتفاقی که در استرالیا افتاد این بود که واکسن آنفلوانزا بهطور گسترده مصرف نشد و حدود نزدیک به ۳۰ درصد از مردم واکسن تزریق کردند. در نتیجه، شیوع آنفلوانزا بسیار بالا رفت. در واقع، میزان شیوع آنفلوانزا نسبت به الگوهای چند سال اخیر، بهویژه بعد از پاندمی کووید، افزایش قابل توجهی داشت.اکنون همان ویروس در واقع به کشورهای نیمکره شمالی منتقل شده است که ما هم جزء آنها هستیم و فصل سردمان شروع شده است.اتفاقی که افتاده این است که بهطور کلی فصل فعالیت آنفلوانزا کمی زودتر از سالهای قبل شروع شده است. همان روندی که پیشتر هم شاهدش بودیم، دوباره تکرار شده است.تا سال گذشته هم در واقع بیشتر ویروس H۱N۱ در گردش بود و بهطور کلی جامعه، کشورها و جمعیت دنیا، ایمنی پایینی نسبت به این زیرشاخه داشته است. در حال حاضر این ویروس وارد چرخه شده و همچنان در حال گردش است.
درباره این زیرشاخه و جهشهای آن توضیح میدهید؟
این موتاسیونها در این زیرشاخه دارند کار خودشان را انجام میدهند، این جهشها، بهویژه در پروتئین سطحی آنفلوانزا یعنی هموگلوتینین، تغییراتی ایجاد کردهاند. نتیجه این تغییرات این است که ویروس میتواند سیستم ایمنی را دور بزند.
آنفلوانزای جدید چگونه سیستم ایمنی را دور میزند؟
منظور هم سیستم ایمنی حاصل از عفونت قبلی است و هم ایمنیای که از طریق واکسن ایجاد شده است. ویروس میتواند هر دو را دور بزند؛ دقیقاً مشابه کاری که ویروس کووید انجام میداد.این تغییرات باعث میشود انتقال ویروس بیشتر شود و در نتیجه، گردش ویروس در جامعه افزایش پیدا کند.این موضوع همزمان شد با این اتفاق که زیرشاخه KSN2 در اواخر فصل سرد نیمکرههای شمالی «که در واقع مصادف با اواخر تابستان ما میشد» شیوع پیدا کرد، فرصت کافی وجود نداشت تا این زیرشاخه در فرمول واکسنهای جدید گنجانده شود.
واکسنهایی که در سال جاری تزریق شده است ایمنی در برابر این ویروس نداشته است؟
در حال حاضر واکسنهایی که در دسترس داریم یا مصرف کردهایم، ممکن است نسبت به این زیرشاخهای که اکنون در حال گردش است و شیوع بسیار بالایی هم در دنیا دارد، مصونیت مناسبی ایجاد نکند؛ که البته در ادامه درباره آن صحبت خواهیم کرد.به همین دلیل است که ما الان باید به دنبال این باشیم که ببینیم در دنیای واقعی چه اتفاقی میافتد. تا اینجا سؤال اصلی این است که ممکن است واکسن موجود، علیه زیرشاخه جدید SN2K مقاومت کافی و لازم را نداشته باشد، آیا تزریق این واکسن به ما کمک میکند؟
آیا تزریق این واکسن به ما کمک میکند؟
ما همچنان در حال جمعآوری اطلاعات از دنیای واقعی درباره این موضوع هستیم، اما اطلاعات اولیهای که در حال حاضر در اختیار داریم نشان میدهد که همین واکسن، علیرغم کاهش کفایتش نسبت به زیرشاخه SN2، باز هم به میزان قابلتوجهی از بروز بیماریهای شدید حفاظت کرده و نقش مؤثری در کاهش مرگومیر خواهد داشت.
آقای دکتر، یعنی باتوجه به گذشت زمان طلایی تزریق واکسن همچنان تزریق آن کارایی دارد؟
بله، همچنان میتوان واکسن را تزریق کرد. با وجود اینکه کفایت واکسن در برابر این سویه جدید پایینتر است، اما اطلاعات اولیهای که از بریتانیا و سایر کشورها منتشر شده نشان میدهد که این واکسن همچنان میتواند در برابر بیماری شدید تا حدود ۵۰ درصد و در برابر مرگومیر حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد مؤثر باشد؛ بهویژه در افرادی که در معرض خطر بالاتری برای ابتلا به بیماری شدید و مرگومیر قرار دارند، موثر است.
شدت زیرشاخه k ویروس آنفلوانزا چگونه است؟
این ویروس همچنان به داروهای ضدویروسی حساس است اما هیچ مستندی درباره اینکه این زیرشاخه ویروس آنفلوآنزا بیماری وخیمتری ایجاد کند، نداریم. ما در این زیرشاخه آنفلوآنزا نسبت سایر زیرشاخههایی که در ماهها و سالهای گذشته وجود داشته هیچگونه افزایش شدت و افزایش میزان مرگ و میری نداشته است. اتفاقا در بسیاری از افراد علائم نسبتاً خفیفی ایجاد میکند.اما میزان گسترش و انتقال زیر شاخه k بیشتر است. زمانی که انتقال افزایش پیدا کند افرادی که حساس هستند نسبت به این بیماری در خطر ابتلا قرار میگیرند.
کدام افراد در خطر ابتلا به آنفلوآنزای شدید هستند؟
در گروههایی مانند خانمهای باردار، افراد بالای ۶۵ سال و کودکان، بیماران دارای نقص ایمنی و دارای بیماریهای مزمن که نسبت به ابتلا به بیماری شدید حساستر هستند، درگیری بیشتری دیده میشود.بهطور کلی مردم به این زیرشاخه آنفلوآنزا بیشتر درگیر میشوند و موارد سرماخوردگی افزایش پیدا کرده و این اتفاق در حال رخ دادن است.اما درباره اینکه آیا بیماری شدیدتری ایجاد میکند یا نه، هنوز اطلاعات مستند و قطعی در اختیار نداریم که بتوانیم بر اساس آن اظهار نظر دقیقتری داشته باشیم. از این نظر شرایط شبیه گذشته است، با این تفاوت که این ویروس معمولاً نسبت به H۱N۱ بیماری شدیدتری ایجاد میکرده است.
آقای دکتر، دلیل افزایش سرعت سرایت این ویروس چیست؟
دلیلش تغییراتی است که در ساختار پروتئین سطحی ویروس ایجاد شده است. این تغییرات باعث میشود ویروس بتواند سیستم ایمنی را دور بزند و در نتیجه انتقال آن سریعتر انجام شود. به همین خاطر است که شما میبینید ویروس بیشتر در جامعه در حال گردش است، چون ایمنی قبلی بدن « چه ایمنی حاصل از عفونت طبیعی و چه ایمنی ناشی از واکسن » نمیتواند بهطور کامل جلوی آن را بگیرد. به همین دلیل، گردش ویروس در جامعه بالا رفته است.
در حال حاضر مردم واکسنها از کجا باید تهیه کنند؟ واکسن در داروخانهها موجود است؟
در حال حاضر در ایران سه نوع واکسن در دسترس است. البته درصد موجودی آنها در مقاطع مختلف متفاوت است. تا چند سال پیش که واکسن ایرانی تولید نشده بود، عمدتاً دو نوع واکسن خارجی وارد کشور میشد؛ واکسنهایی که اصطلاحاً هلندی و فرانسوی نامیده میشوند. در این دو سه سال اخیر، واکسن ایرانی نیز به مجموعه واکسنها اضافه شده است.
آیا این واکسنها برای همه قابل استفاده هستند؟
بله، واکسنهای خارجی شناختهشده هستند و مجوز مصرف برای افراد بالای شش ماه دارند؛ بنابراین هر فردی که بالای شش ماه سن دارد، میتواند واکسن را تزریق کند. با این حال، به دلیل تولید محدود واکسن در دنیا، اولویت تزریق همیشه با افرادی است که در خطر بیشتری قرار دارند؛ مانند سالمندان بالای ۶۵ سال و دیگر گروههای پرخطر.اما این موضوع دلیل نمیشود که دیگران نتوانند واکسن بزنند. هر کسی که به واکسن دسترسی دارد، میتواند آن را تزریق کند و برایش مزیت دارد.
در حال حاضر واکسن ایرانی در دسترس است؟
امسال واکسن ایرانی تولید شده است اما باید مدیریت مشخصی روی واکسنها داشته باشیم. منظور از مدیریت واکسن این است که مشخص کنیم کدام نوع واکسن برای چه گروهی مناسب است.
میتوانید بیشتر توضیح دهید؟
واکسن ایرانی مجوز مصرف برای افراد بالای ۱۸ سال را دارد. بنابراین گروههایی مانند کودکان زیر ۱۸ سال «بهویژه کودکان زیر ۵ سال» که نقش مهمی در انتقال ویروس در خانوادهها دارند، نمیتوانند از این واکسن استفاده کنند. بیشترین منابع انتقال ویروس در خانوادهها کودکان هستند.کودکان، حتی اگر بیماری شدیدتری نگیرند، بیشترین منابع انتقال ویروس را تشکیل میدهند. بنابراین واکسیناسیون آنها هم برای محافظت از خودشان و هم برای محافظت از اطرافیان و جامعه اهمیت زیادی دارد.همچنین زنان باردار نیز مجوز مصرف این واکسن را ندارند، در حالی که این گروه نیز نیاز به محافظت ویژه دارد.با توجه به تعداد محدودی از واکسنهای وارداتی، لازم است مدیریت شود که بخشی از واکسنهای خارجی برای کودکان زیر ۵ سال و زنان باردار اختصاص یابد. این گروهها به دلیل نیاز بیشتر به واکسیناسیون و نقششان در پیشگیری از انتقال، در اولویت قرار دارند.دلیلش این است که واکسن ایرانی برای افراد بالای ۱۸ سال قابل استفاده است و این گروهها میتوانند به راحتی واکسیناسیون خود را انجام دهند. بنابراین منابع واکسنهای خارجی را میتوان برای گروههای دیگر، مانند کودکان، اختصاص داد.
چرا تمرکز واکسیناسیون روی کودکان اهمیت دارد؟
کودکان بیشتر در معرض ویروس هستند و نقش مهمی در گردش آن در جامعه دارند. به دلیل سنشان، در حال برخورد با ویروسهای مختلف هستند و پیشتر تجربه مواجهه با این ویروسها را نداشتهاند. بنابراین واکسیناسیون آنها هم برای محافظت خودشان و هم برای کاهش انتشار ویروس در جامعه اهمیت زیادی دارد.
برای پیشگیری از ابتلا به آنفلوآنزا چه کاری باید انجام دهیم؟
در حال حاضر تنها توصیه ما برای اینکه از شدت و سرعت گردش ویروس آنفلوآنزا کم شود این است که واکسن تزریق شود. اما شستوشوی مداوم دستها، زدن ماسک وعدم حضور در جامعه در صورت بیمار بودند از دیگر عواملی است که میتواند در کاهش میزان شیوع مؤثر باشد.
آقای دکتر، مصرف آنتیبیوتیک در این شرایط چه تأثیری دارد؟
ابتدا باید تأکید کنم که آنتیبیوتیکها برای عفونتهای باکتریایی مؤثر هستند و روی ویروس تأثیری ندارند. بنابراین در موارد ابتلا به آنفلوانزا، مصرف آنتیبیوتیک به خودی خود تأثیری بر ویروس نخواهد داشت.با این حال، میدانیم که گاهی در جریان آنفلوانزا، عفونتهای باکتریایی ثانویه ممکن است رخ دهد. در این شرایط، باید پزشک فرد را معاینه کند و در صورت نیاز، آنتیبیوتیک تجویز شود.
آیا استفاده خودسرانه آنتیبیوتیک مشکلساز است؟
بله، متأسفانه بسیاری از افراد بدون نظر پزشک شروع به مصرف آنتیبیوتیک میکنند؛ مثلاً آزیترومایسین یا پنیسیلین. این کار کاملاً اشتباه است و باعث افزایش مقاومت دارویی در کشور ما شده است. سازمان جهانی بهداشت هم به صراحت خواستار اصلاح این وضعیت است و در کشور ما هم برنامههایی برای کنترل آن در حال اجراست.پزشکان باید متعهد باشند که تنها در صورت وجود عفونت باکتریایی و ضرورت، آنتیبیوتیک تجویز کنند. خانوادهها نیز نباید بدون تجویز پزشک، آنتیبیوتیک مصرف کنند. مشکل دیگر ما این است که سرانه مصرف آنتیبیوتیک در کشور ما بسیار بالاتر از بسیاری از کشورهای دیگر است و این به سلامت جامعه آسیب میزند.با توجه به محدودیت در واردات و تولید آنتیبیوتیکهای نسل جدید، ادامه این روند میتواند وضعیت را بدتر کند. بنابراین رعایت دقیق اصول مصرف آنتیبیوتیک برای حفظ سلامت جامعه حیاتی است.
منبع: فارس