چه کسانی املای مصحف حضرت زهرا(س) را انجام داده‌اند؟
۱۵:۴۲ – ۰۶ آذر ۱۴۰۴
باشگاه خبرنگاران جوان – در روایات مختلف درباره اینکه «چه کسی» مصحف فاطمی (س) را املا کرده، چهار دیدگاه مهم دیده میشود. برخی احادیث میگویند که خداوند خود بر حضرت زهرا (س) الهام و املاء داشته است؛ نقل صریحی از امام صادق (ع) هم همین معنا را تأیید میکند.
دستهای دیگر از روایتها از فرشتهای سخن میگویند که برای آرامشبخشی به حضرت زهرا (س) میآمده و مطالبی را برای ایشان میخوانده است؛ حتی خود امام صادق (ع) فرمودهاند که این فرشته مأمور تسلی و دلجویی بوده است.
برخی گزارشها هم خواننده این مصحف را جبرئیل معرفی میکنند؛ جبرئیلی که سخنانش را بر حضرت زهرا (س) عرضه میکرد و امیرالمؤمنین (ع) آنها را مینوشت. این نقلها جایگاه ویژهای دارند، چون جبرئیل معمولاً همراه پیامبر (ص) دیده میشود.
در گروه چهارم روایات، گفته شده خود پیامبر (ص) این سخنان را برای دخترشان میخواندهاند. مجموعه این نقلها نشان میدهد که سرچشمه مصحف، ارتباطی معنوی و الهامی بوده و در شرایط دشوار پس از رحلت پیامبر (ص) برای حضرت زهرا (س) نقشی آرامبخش داشته است.
محتوای مصحف فاطمی (س) چه بوده است؟
در روایات، درباره مضمون این مصحف هم اختلاف نظر وجود دارد. برخی نقلها میگویند محتوای آن شامل حکمتها، موعظهها، اخبار شگفت و مطالبی برای آرامشدن دل حضرت زهرا (س) بوده است. این نوشتهها را امیرالمؤمنین (ع) بر اساس آنچه بر حضرت خوانده میشد، ثبت میکردند.
برخی روایات دیگر محتوای این مصحف را احکام شرعی و موضوعات فقهی میدانند، اما بسیاری از محققان این نظر را نادرست میدانند، زیرا حضرت زهرا (س) برای یادگیری مسائل فقهی نیازی به نوشتن مستقل نداشتند و از پیامبر (ص) بهطور مستقیم بهرهمند میشدند.
به همین دلیل است که دیدگاهها درباره محتوای دقیق این مصحف متنوع است و نمیتوان آن را به یک بخش خاص محدود کرد.
با وجود این اختلافها، همه روایات در یک نکته مشترکاند: این مصحف هیچ شباهتی به قرآن ندارد و هیچ آیهای از قرآن در آن نیست. بلکه مجموعهای از الهامات، خبرهای آینده، مسائل معنوی، و سخنانی دلداریبخش است که برای حضرت زهرا (س) مطرح شده است.
سرچشمه شکلگیری مصحف؛ روایت امام صادق (ع)
در کتاب کافی نقل مهمی از امام صادق (ع) وجود دارد که هدف اصلی تشکیل مصحف را روشن میکند. ایشان میفرمایند حضرت زهرا (س) پس از رحلت پیامبر (ص) هفتاد و پنج روز در میان مردم بودند و در این مدت غم و اندوه بسیار سنگینی بر ایشان وارد شد. در همین روزها بود که جبرئیل نازل میشد و برای تسلی دل حضرت، سخنانی آرامبخش میگفت.
جبرئیل در این دیدارها، از مقام والای پیامبر (ص)، شرایط خوب ایشان در جهان دیگر و ادامه رسالت الهی در نسل حضرت زهرا (س) خبر میداد.
امام صادق (ع) میفرماید: امیرالمؤمنین (ع) آنچه را جبرئیل بیان میکرد، مینوشتند و نتیجه همین نوشتهها مصحف فاطمه (س) شد.
بنابراین، این مصحف بیش از هر چیز، یادگاری معنوی از دوران سخت و غمبار بعد از رحلت پیامبر (ص) است؛ مجموعهای که از دل الهامها و پیامهای آرامشبخش فرشته وحی شکل گرفته است.
جایگاه این مصحف در میان امامان (ع)
امام رضا (ع) جملهای دارند که نشاندهنده ارزش مصحف فاطمی (س) در فرهنگ شیعه است: «این مصحف، نشانه امام است.» یعنی همانطور که علم و فضیلت ویژه امام شناختهشده است، داشتن این مصحف نیز یکی از نشانههای امامت به شمار میرفته است.
از گذشته تا امروز باور شیعیان این بوده که این مصحف نسلبهنسل میان امامان منتقل شده و بخشی از میراث الهی آنان بوده است.
بر اساس نقل امام صادق (ع)، حجم این مصحف سه برابر قرآن است. این گفته به معنای وجود احکام یا آیات بیشتر نیست، بلکه به دلیل گستردگی مطالب آیندهنگر، پیشبینیها، اسامی افراد و وقایع آینده تا روز قیامت است.
شواهد قرآنی در تأیید الهام به غیر پیامبران
قرآن کریم نمونههای روشنی دارد که نشان میدهد الهام فرشتگان فقط برای پیامبران نبوده است. مثلاً درباره حضرت مریم (ع) آمده است که ملائکه با او سخن میگفتند و حتی گفتوگو میان آنان و مریم (ع) نقل شده است.
در مورد ساره همسر ابراهیم (ع) نیز فرشتگان با او حرف زدند و بشارت دادند.
روشنتر از همه، آیه مربوط به مادر موسی (ع) است که میگوید خداوند به او «وحی کرد»، در حالی که مادر موسی (ع) پیامبر نبود.
این شواهد نشان میدهد الهام الهی و سخنگفتن فرشتگان با انسانهای برگزیده، موضوعی پذیرفتهشده در قرآن است و هیچ تناقضی با ختم نبوت ندارد.
مصحف اکنون کجاست؟
باورهای ما بر این نکته استوار است که مصحف فاطمی (س) اکنون در اختیار حضرت ولیعصر (عج) است و تا زمان ظهور نزد ایشان محفوظ خواهد بود؛ متنی که در عصر ظهور و طبق مصلحت الهی، بخشهایی از آن بیان خواهد شد.
آثار درباره این مصحف نشان میدهد که مصحف فاطمی (س) موضوعی مهم و قابلتوجه در مطالعات تاریخی و اعتقادی شیعه است.
منبع: تسنیم
