کودکان، جوامع بومی و محیط‌زیست؛ قربانیان جنگ لیتیومی

 لیتیوم Lithium با نماد شیمیایی Li یک فلز قلیایی نقره‌ای سفید و نرم با عدد اتمی ۳ است؛ این عنصر در شرایط استاندارد دما و فشار سبک‌ترین فلز و کم‌چگالی‌ترین عنصر جامد است؛ لیتیوم فلز گرانبهایی است که برای ساخت باتری خودرو‌های الکتریکی استفاده می‌شود و برای انتقال جهانی به انرژی سبز بسیار مهم است.

جست‌وجوی نام این عنصر فلزی در فضای آنلاین طیف گسترده‌ای از اطلاعات را ارائه می‌کند؛ در عین حال، اطلاعات زیادی نیز درباره تاثیر کشف و استخراج لیتیوم بر نقض حقوق بشر یافت می‌شود؛ این جست‌وجو‌ها به عبارت‌هایی مانند جنگ لیتیومی و سوی تاریک انرژی سبز نیز منتج می‌شود.

جدیدترین اخبار مربوط به لیتیوم که با جست‌وجویی ساده در اختیار مخاطب قرار می‌گیرد، مربوط به اعتراض‌های گسترده ساکنان منطقه غنی از لیتیوم صربستان است؛ معترضان نگران آسیب‌های زیست محیطی ناشی از استخراج این عنصر فلزی هستند.

منطقه یادشده در غرب صربستان قرار دارد و یکی از غنی‌ترین ذخایر لیتیوم اروپا (۱۵۸ میلیون تن لیتیوم معادل حدود ۱۷ درصد از کل ذخایر برآورد شده در قاره اروپا) را در خود جای داده است؛ در حالی که دولت صربستان اصرار دارد که معادن این دره سرسبز فرصتی برای توسعه اقتصادی کشور است، منتقدان می‌گویند که معدن لیتیوم می‌تواند آلودگی جبران‌ناپذیری را به زمین‌های کشاورزی، رودخانه‌های کوچک و ذخایر آب زیرزمینی بزند.

اعتراض‌های مشابه در سال ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲ دولت صربستان را ناچار به تعلیق موقت پروژه معدن کرد.

اگرچه جدیدترین رویداد مرتبط با لیتیوم از نگرانی‌های حقوق بشری در زمینه زیست‌محیطی ناشی می‌شود، اما همه ماجرای ارتباط این عنصر با نقض گسترده حقوق بشر محدود به این مورد نیست.

نقض حقوق بشر در معادن لیتیوم

آمار‌های موجود درباره نقض حقوق بشر در معادن استخراج لیتیوم در سراسر جهان فقط نوک کوه یخ هستند و همه واقعیت را نشان نمی‌دهند.

ویژگی مشترک کار در معادن استخراج لیتیوم، استثمار از کودکان و بزرگسالان است؛ آنها به‌عنوان کارگران این معادن، در ساعت‌های طولانی بدون تجهیزات ایمنی مناسب و با دستمزد کم کار می‌کنند.

البته در مرحله پیش از آغاز به فعالیت این معادن نیز نقض حقوق بشر به گستردگی از طریق اخراج اجباری و حمله‌های فیزیکی به‌ویژه در کشور‌های آفریقایی رخ می‌دهد؛ جرم‌انگاری اعتراض‌ها نیز موضوعی قابل تامل است.

بررسی‌های گروه‌ها و سازمان حقوق بشری نشان‌دهنده ارتباط این معادن به زنجیره تامین بسیاری از برند‌های پیشرو الکترونیکی و شرکت‌های تولید خودرو‌های الکتریکی است.

در عین حال، معادن استخراج لیتیوم با خطرات زیست محیطی نیز ارتباط دارند؛ نیاز گسترده به آب برای استخراج لیتیوم و آلوده شدن محیط زیست از جمله این خطرات هستند.

معادن لیتیوم؛ محلی برای نقض حقوق کودکان

استخراج لیتیوم در آفریقا به شکل گسترده به نقض حقوق کودکانی منجر می‌شود که ناچار به کار کردن در معادن استخراج این ماده معدنی هستند.

کودکان آفریقایی آسیب‌پذیرترین کودکان در جریان استخراج جهانی لیتیوم هستند؛ آنها در کنار خانواده‌های خود ناچار به کار در معادن مخاطره‌آمیز لیتیوم هستند.

آسیب‌پذیرترین افراد؛ قربانی ادعا‌های نجات سیاره زمین

ذی‌نفعان استخراج لیتیوم در حالی که بر نقش موثر این عنصر در کاهش استفاده از سوخت‌های فسیلی و آنچه نجات سیاره زمین می‌خوانند، تاکید دارند، عامدانه تلاش می‌کنند تا از پیامد‌های ضدحقوق بشری استخراج معادن لیتیوم بر آسیب‌پذیرترین افراد را پنهان کنند.

کارشناسان حقوق بشر تاکید دارند که تلاش برای کربن‌زدایی نباید به نقض بیشتر حقوق بشر منجر شود؛ آنها تاکید دارند که شرکت‌های فعال در این زمینه به اندازه کافی برای رفع نگرانی‌های حقوق بشری تلاش نمی‌کنند.

یک محقق حقوق بشر در این باره گفت: نمایش‌های پر زرق‌وبرق مغازه‌ها و بازاریابی فناوری‌های پیشرفته با کودکانی که کیسه‌های سنگ حمل می‌کنند و معدنچیانی که در تونل‌های باریک دست‌ساز که خطر آسیب دائمی به ریه را دارند، کاملا در تضاد است.

وی ادامه دارد: میلیون‌ها نفر از مزایای فناوری‌های جدید لذت می‌برند، اما به ندرت می‌پرسند چگونه ساخته شده‌اند؛ زمان آن فرا رسیده است که برند‌های بزرگ مسئولیت استخراج مواد اولیه‌ای را که محصولات پرسود آنها را می‌سازد، بر عهده بگیرند.

عفو بین‌الملل نقض‌های جدی حقوق بشر مرتبط با استخراج مواد معدنی مورد استفاده در باتری‌های لیتیومی، به‌ویژه در جمهوری دموکراتیک کنگو را مستند کرده است.

تجاوز جنسی و به سکوت واداشته شده؛ مشخصات جنگ لیتیومی در آرژانتین

استخراج معادن لیتیوم در آرژانتین نیز با چالش‌های مهم پیش از آغاز فعالیت معادن و هنگام کار آنها مواجه و دنبال شد.

نقض حقوق مردم بومی، جرم‌انگاری اعتراض‌ها و بازداشت خودسرانه معترضان، سوءاستفاده و تجاوز جنسی به زنان کارگر در معادن لیتیوم، از جمله نقض‌های حقوق بشری هستند که نه فقط چشمان دولت آرژانتین بلکه دیدگان جهان روی آن بسته است.

معادن لیتیوم؛ ناقض حقوق بومیان

بررسی‌های انجام شده در زمینه کشف و استخراج لیتیوم ثابت می‌کند که حقوق بومیان یکی از اصلی‌ترین حقوق نقض شده در رابطه با کشف و استخراج لیتیوم است.

مثلث لیتیوم که در آرژانتین، شیلی و بولیوی قرار دارد، ۸۵ درصد از ذخایر جهان را در اختیار دارد؛ جوامع و مردم بومی واقع در این مثلث می‌گویند که استخراج لیتیوم شیوه زندگی آنها را از بین می‌برد و منطقه را دچار کم‌آبی می‌کند.

آنها می‌گویند که امرار معاش آنها از طریق استخراج نمک نیازمند آب است؛ ضمن اینکه با ایجاد معادن لیتیوم منابع درآمدی آنها از گردشگری نیز از بین می‌رود.

در اندونزی، آرژانتین، شیلی و شمار دیگری از کشور‌های دارای جمعیت بومی نیز اعتراض‌های مشابهی مطرح می‌شود.

منتفعان از صنعت لیتیوم در سراسر جهان تلاش می‌کنند تا اعتراض‌های بومیان به استخراج این معادن را با طرح مسائلی مانند نیاز جهان به انرژی سبز و شکوفا کردن صنعت رد کرده و با آن مخالفت کنند.

این در حالی است که اعلامیه سازمان ملل در مورد حقوق مردمان بومی به جوامع بومی حق رضایت آزادانه، قبلی و آگاهانه را می‌دهد؛ به این معنی که آنها حق دارند در مورد هر پروژه‌ای که بر سرزمین‌هایشان تاثیر می‌گذارد، مشورت کنند و رضایت خود را پس بگیرند.

با وجود این، سود سرشار لیتیوم سبب می‌شود همچنان حقوق بومیان نادیده گرفته شده و آنها از سرزمین‌ها و خانه‌هایشان آواره شوند.

آوار مرگ در معادن لیتیوم آفریقا

نگرانی‌های حقوق بشری درباره معادن لیتیوم در آفریقا شدیدتر هستند، جایی که معادن استخراج لیتیوم و دیگر مواد معدنی مخاطره‌آمیز مانند نیکل و کبالت روزبه‌روز افزایش می‌یابند.

براساس یک بررسی انجام شده، معادن لیتیوم در کشور‌های آفریقایی زیمبابوه، نامیبیا و جمهوری دموکراتیک کنگو در شرایط ناامنی فعالیت می‌کنند و همواره در معرض خطر ریزش هستند؛ در عین حال، بیگاری کودکان، آلودگی شیمیایی تهدیدکننده سلامت، کمبود آب، خشونت پلیس و سطح بالای سوءاستفاده به‌ویژه در شکل جنسی زنگ‌های هشدار جدی را در این معادن به صدا درآورده است.

معادن لیتیوم در آفریقا برخلاف معادن لیتیوم در دیگر نقاط جهان به راحتی احداث می‌شوند، زیرا مردم این کشور‌های به شدت فقیر به کار نیاز دارند و فرصتی برای اعتراض به تشدید بحران آب یا منافع اقتصادی نامتوازن ندارند.

استخراج لیتیوم در آفریقا؛ جنبه تاریک انرژی سبز

جدیدترین بررسی‌ها نشان می‌دهد که هجوم جدید شماری از کشور‌ها به آفریقا برای استخراج لیتیوم سبب افزایش فساد و آسیب رساندن به جوامع محلی و محیط زیست می‌شود.

بررسی یک تیم حقیقت‌یاب موارد زیر از نقض حقوق بشر را در جریان استخراج لیتیوم از کشور‌های آفریقایی خواند:

– نقض حقوق بشر، فساد، آوارگی و شیوه‌های کاری ناایمن در معادن لیتیوم جمهوری دموکراتیک کنگو و زیمبابوه

– زندگی کارگران محلی معدن در کلبه‌های کوچک و داغ و بدون تهویه مناسب

– عدم رعایت حریم خصوصی در سرویس‌های بهداشتی

– عدم ارائه لباس‌های محافظ و اطمینان از اتخاذ تدابیر ایمنی کافی برای کارگران محلی

این تیم همچنین اعلام کرد که شرکت‌های خریدار معادن لیتیوم که عمدتا خارجی هستند، مبالغ بسیار کمی را به دلیل پرداخت رشوه به مقام‌های محلی، هزینه می‌کنند و در عین حال این اجازه را می‌یابند که مقررات زیست محیطی را دور بزنند

پیش‌بینی درباره آینده جنگ لیتیومی

لیتیوم به دلیل استفاده در باتری‌های لیتیومی و نقش آنها در تامین انرژی خودرو‌های برقی به‌عنوان طلای سفید جدید شناخته می‌شود.

تلاش برای استخراج این ماده معدنی در اکثر نقاط جهان به بروز یک جنگ جدی منجر شده است؛ ساکنان محل وقوع این معادن به دلایل زیست محیطی با استخراج لیتیوم مخالف هستند، بومیان علاوه بر دلایل زیست محیطی ایجاد معادن را از بین برنده سبک زندگی خود می‌دانند، …

با توجه به پیش‌بینی‌های آژانس بین‌المللی انرژی، انتظار می‌رود تقاضا برای این ماده معدنی رونق بگیرد؛ طبق پیش‌بینی‌های آژانس بین‌المللی انرژی، تا سال ۲۰۴۰ ممکن است ۴۰ برابر شود.

همین موضوع سبب شده تا اقتصاد‌های بزرگ و شرکت‌های بین‌المللی برای تضمین دسترسی گسترده به لیتیوم رقابت می‌کنند؛ عرصه اصلی این رقابت یا همان جنگ قاره آفریقاست که در سال‌های اخیر با موجی از هجوم لیتیومی مواجه شده است.

رقابت برای استخراج لیتیوم، جامعه بین‌المللی را کور کرده است؛ دولت‌ها و شرکت‌های بین‌المللی به شهروندان خود و مردم بومی اهمیتی نمی‌دهند، زیرا همه می‌خواهند لیتیوم بفروشند.

منبع: میزان