گزارش نشست «رهنامه استراتژیک ترکیه در محیط پیرامونی»

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، شامگاه یکشنبه نشست «رهنامه استراتژیک ترکیه در محیط پیرامونی» مرکز پژوهش های خاورمیانه با حضور کارشناسان حوزه ترکیه برگزار شد.

سید علی قائم مقامی در این نشست با عنوان سخنرانی «روابط ترکیه و رژیم صهیونیستی» با بیان اینکه ترکیه عضو ناتو است و با اتحادیه اروپا همکاری دارد، اظهار داشت: این کشور سرمایه گذاری زیادی در قفقاز و بخصوص آذربایجان داشته و در گرجستان نیز نفوذ زیادی دارد. ترکیه در کشورهای عربی و آفریقایی نیز نفوذ و حضور زیادی دارد. بنابراین مهمترین کشور همسایه ما به شمار می رود. ترکیه و ایران مراکز بزرگ حضور کردها در منطقه هستند که این نیز بسیار مهم است.

ترکیه توان ممانعت از انتقال نفت آذربایجان به رژیم اسرائیل را ندارد

وی اضافه کرد: ترکیه از دهه ۵۰ میلادی با رژیم اسرائیل روابط اقتصادی، تجاری، امنیتی و نظامی دارد بطوریکه تا پیش از طوفان الاقصی بیش از ۱۵۴۰ شرکت اسرائیلی در ترکیه مشغول فعالیت هستند که عمدتاً در حوزه های کشاورزی، علمی و نظامی هستند.

قائم مقامی با بیان اینکه اگر ترکیه بخواهد علیه رژیم اسرائیل اقدام عملی انجام دهد، از سوی آمریکا و اتحادیه اروپا تحت فشار و تحریم قرار خواهد گرفت، گفت: به همین دلیل انتقال نفت جمهوری آذربایجان از سوی ترکیه به اسرائیل همچنان ادامه دارد. اگر ترکیه مانع انتقال این نفت شود که ۴۰ درصد نیاز اسرائیل را تامین می کند، سرمایه گذاران صنعت انرژی آذربایجان که ۸۵ درصد این صنعت را در اختیار دارند، از ترکیه نزد مجامع بین المللی شکایت کرده و هزینه سنگینی متحمل آنکارا خواهند کرد.

دهقانی: ترکیه به دنبال ساختن حزبی شبیه عدالت و توسعه از حماس در فلسطین است

رضا دهقانی استاد دانشگاه تهران در ادامه این نشست با عنوان سخنرانی روابط ترکیه و حماس با اشاره به دو دوره روابط ترکیه با حماس، اظهار داشت: حماس از بدو تاسیس در سال ۱۹۸۷ تا سال ۲۰۰۲ و از این سال تا امروز دو دوره متفاوت از روابط با ترکیه را داشته است.

وی افزود: ترکیه در دهه ۸۰ و ۹۰ تمایل چندانی به شرق و خاورمیانه نداشت اما در ۲ دوره متمایل به حماس شد. یکی در دوره نخست وزیری اربکان در سال ۱۹۹۷ و دیگری در سال ۲۰۰۰ در دوره احمد نجدت سزر. ترکیه در آن دوران تلاش داشت رابطه ای بین اسرائیل و فلسطین و ساف (سازمان آزادیبخش فلسطین) ایجاد کند.

این استاد دانشگاه با اشاره به روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه و آغاز دوره دوم روابط گفت: با شهادت شیخ احمد یاسین در سال ۲۰۰۴ و محکومیت این اقدام رژیم صهیونیستی از سوی اردوغان که آن را تروریستی خواند، روابط دو طرف به شکلی عمیقتر کلید خورد. از آنجا که ساف یک جنبش چپ ناسیونالیست بود، ترکیه در دوران اردوغان به سمت جنبش اخوانی حماس متمایل شد.

دهقانی با بیان اینکه به رغم اینکه بسیاری از کشورها، حماس را یک گروه تروریستی می نامیدند، اردوغان آنها را مجاهد و جزوی از قوای ملیه نامید که از نظر تاریخی بار معنایی مهمی در ترکیه دارد، اظهار داشت: حماس و رهبران ترکیه هر دو اخوانی هستند که این یکی از مهمترین عوامل نزدیکی بین دو طرف است.

وی ادامه داد: زمانیکه احمد داود اوغلو نخست وزیر پیشین ترکیه تئوری بازگشت به خاورمیانه را مطرح کرد، قدس و فلسطین نقش مهمی در این راهبرد جدید ایفا می کردند که برای کسب قدرت منطقه ای دنبال می شد.

این استاد دانشگاه، سیاست ترکیه بعد از طوفان الاقصی را یک سیاست عملگرایانه و واکنش محور منفعت طلبانه خواند و گفت: سیاست خارجی ترکیه به طور کلی اقتصاد پایه است، لذا از سویی خواهان تداوم روابط با اسرائیل است و از سوی دیگر لفاظی های مقامات آن علیه اسرائیل را برای حفظ رهبری جهان اسلام در موضوع فلسطین مشاهده می کنیم.

دهقانی با اشاره به سه بعد بازیگری ترکیه در موضوع فلسطین اظهار داشت: این کشور در ماجرای انتخابات در غزه، مروج دموکراسی بود و تلاش کرد خود را بازیگر صلح ساز در منطقه و همچنین حامی حقوق فلسطینی ها در جهان معرفی کند.

وی همچنین به نیاز متقابل حماس و ترکیه به یکدیگر اشاره کرده و گفت: حماس، ترکیه و قطر را حامی خوب بین المللی خود می داند و این دو کشور نیز از حماس برای نفوذ منطقه ای خود استفاده می کنند. ترکیه به دنبال آن است که اگر قرار باشد حماس به عنوان یک حزب سیاسی به حیات خود ادامه دهد، حزبی شبیه عدات و توسعه شود.

قنبری: یکی از مشکلات پروژه جاده توسعه برای ترکیه، بحث امنیت بخصوص در شمال عراق است

رضا قنبری روزنامه نگار و کارشناس ترکیه در ادامه این نشست با عنوان سخنرانی پ ک ک و دولت ترکیه با اشاره به اظهارات دولت باغچلی رهبر حزب حرکت ملی که گفته بود عبدالله اوجالان اگر به صراحت از کرده خود ابراز پشیمانی کرده و پ ک ک را وادار به کنار گذاشتن سلاح کند، عفو خواهد شد، گفت: این اظهارات باغچلی با حمایت اردوغان روبرو شد. ترکیه تصمیم گرفته که رویکرد تازه ای در قبال پ ک ک در پیش گیرد.

وی با اشاره به سه موضع کردهای ترکیه در قبال پیشنهاد دولت ترکیه برای آتش بس گفت: اوجالان تلویحاً شروط دولت ترکیه را پذیرفت. حزب دموکراسی و برابری اعلام کرد که فضا برای بازسازی مسائل کردی آماده است. اما فرماندهان پ ک ک در ارتفاعات قندیل از تداوم جنگ سخن گفتند و پیشنهاد دولت را رد کردند.

این کارشناس ترکیه با بیان اینکه ترکیه طی یک دهه اخیر گرفتار یک تنگنای ژئوپلتیک شده است، گفت: آنکارا با عادی سازی روابط با کشورهای عربی تلاش کرد تا از تنگنایی که در شرق و غرب و شمال و جنوب خود ایجاد کرده بود خارج شود.

قنبری در ادامه با اشاره به پروژه کریدور راه توسعه که از سوی ترکیه در عراق دنبال می شود، اظهار داشت: یکی از مشکلات این پروژه بزرگ، بحث امنیت بخصوص در شمال عراق است. ترکیه تلاش دارد تا سال ۲۰۲۸ فاز اول این پروژه را کلید بزند.

وی ادامه داد: ترکیه و پ ک ک طی ۲ دهه اخیر بارها تلاش کرده اند تا مصالحه دست پیدا کنند اما این تلاش هر بار به دلایلی مبهم به بن بست خورده است.

این کارشناس ترکیه با اشاره به اینکه سیاستمداران ترکیه در ایجاد مصالحه و فضای گفتگو کم تجربه هستند و کمتر موفق بوده اند، اظهار داشت: از سوی دیگر، ذینفعان درگیری بین دولت ترکیه و پ ک ک به راحتی اجازه مصالحه بین طرفین را نمی دهند زیرا منافع زیادی در این درگیری دارند. رهبران کنونی پ ک ک نیز اوجالان را تازمانیکه با سیاست آنها همخوان باشد قبول دارند و مشی مسلحانه خود را ادامه خواهند دارد.

قنبری افزود: احتمالاً در ماههای آینده از سوی دولت ترکیه در مقابل پ ک ک سیاست چماق و هویج را خواهیم دید.

کاکایی: ترکیه در سال ۲۰۲۴ سیاست خارجی چند وجهی و عملگرایانه را دنبال می کند

سیامک کاکایی پژوهشگر حوزه ترکیه نیز در ادامه این نشست با موضوع سخنرانی جایگاه تازه ترکیه در خاورمیانه گفت: عادی سازی روابط با کشورهای عربستان و امارات، گفتگوها با مصر و تلاش برای عادی سازی با سوریه نشانه تغییراتی در سیاست خارجی ترکیه در سال ۲۰۲۳ بود.

وی افزود: ترکیه در سال ۲۰۲۴ سیاست خارجی خود را تغییر داد و به دو سمت برد: سیاست چند وجهی و سیاست عملگرایانه.

این کارشناس ترکیه با بیان اینکه ترکیه در ماجرای فلسطین مایل است که به بازیگری درگیر و مورد رجوع تبدیل شود، یادآور شد: در این مسیر، آینده حماس مهم است.

کاکایی ادامه داد: ترکیه طی یکسال گذشته در شمال سوریه نگرانی جدی پیدا کرده است. فعالیت آمریکا در این منطقه، آینده مذاکرات با دولت دمشق و فعالیت کردها در شمال سوریه از مهمترین نگرانی های آنکارا است.

وی روابط رژیم اسرائیل و ترکیه را با یک چالش جدی روبرو دانست و گفت: این چالش چند گذاره دارد که یکی از آنها حماس است. دیگری اینکه ترکیه نمی خواهد در آینده این روابط در اشکال مختلف قطع شود. سوم اینکه تحولات در سیاست داخلی ترکیه و اسرائیل چه تاثیری بر روابط دو جانبه خواهد داشت و محدودیتهای اعمال شده تا چه زمانی می تواند ادامه داشته باشد.

محامد تبریز: ترکیه در قبال فلسطین یک راهبرد منسجم بلند مدت نداشته است

عطا محامد تبریز کارشناس مسائل ترکیه از دیگر شرکت کنندگان در این نشست بود که طی سخنانی درباره روابط ترکیه و فلسطین با اشاره به تاریخ فلسطین و عثمانی گفت: پس از عثمانی در جمهوری ترکیه سیاست مستقلی نسبت به فلسطین نداشتیم اما از سال ۱۹۸۰ است که مسئله فلسطین در ترکیه به یک آرمان تبدیل می شود.

وی افزود: تا سال ۲۰۱۱ ترکیه روابط چندان گرمی با حماس نداشت اما از آن زمان که سوریه وارد جنگ داخلی شد و حماس روابط خود با ایران را کمرنگ کرد، ترکیه یک بازیگر مهم در این عرصه می شود.

این کارشناس ترکیه با اشاره به اقدامات آنکارا در جنگ غزه اظهار داشت: آخرین اقدام ترکیه در این مسیر، نامه به سازمان ملل به همراه چند کشور برای توقف فروش سلاح به اسرائیل است. ترکیه در ابتدا می خواست میانجی باشد اما موفق نشد، پس از آن حمایتهای سیاسی از حماس و فلسطین را دنبال کرد. سیاست ترکیه در قبال غزه نمونه ای از سیاست واکنش گرا و وابسته به شرایط است زیرا این کشور یک سیاست استراتژیک بلند مدت نداشته است.

اطهری: اردوغان معتقد است که ترکیه بعد از سوریه مورد حمله اسرائیل قرار می گیرد

سید اسدالله اطهری کارشناس مسائل ترکیه از دیگر سخنرانان این نشست بود که درباره روابط ترکیه و سوریه گفت: ترکیه ترجمه دقیق این جمله است که در سیاست، دوست و دشمن دائمی نداریم بلکه منافع ملی دائمی داریم.

وی افزود: ترکیه رقیب جدی ایران در منطقه است و ما هر چه از دست داده ایم این کشور به دست آورده است.

این کارشناس ترکیه روابط ترکیه و سوریه را در دوره حزب عدالت و توسعه بهترین روابط خواند و گفت: تئوری شانگن یعنی همکاری ترکیه، ایران، عراق و سوریه از سوی آنکارا دنبال شد تا مانند شینگن در اروپا عمل کند.

اطهری در خصوص احتمال حمله اسرائیل به ترکیه و تلاش برای عادی سازی روابط ترکیه با سوریه نیز گفت: اردوغان معتقد است که اگر این سنگرها(فلسطین و حماس) نباشند، ترکیه هدف بعدی اسرائیل خواهد بود.

پشنگ: ترکیه در عین رقابت با ایران در کردستان عراق، نمی خواهد این منطقه بیش از این قدرت بگیرد

اردشیر پشنگ کارشناس مسائل کردی در ادامه این نشست درباره سیاست ترکیه در قبال اقلیم کردستان عراق گفت: در سال ۱۹۹۱ گزارش های ایران و ترکیه به سازمان ملل تاثیر بسیار زیادی در ایجاد منطقه پرواز ممنوع در کردستان عراق و در نهایت شکل گیری اقلیم کردستان داشت. ترکیه همواره به دنبال جلوگیری از تغییر مرزها در منطقه البته توسط دیگر کشورها و نهادها بوده است.

وی با بیان اینکه این کشور همواره سیاست توسعه ارضی را دنبال کرده است، اظهار داشت: ابتدا آرارات را در زمان رضاشاه از ایران گرفت، بعد اسکندرون را از سوریه گرفت، سپس بخش شمالی قبرس را اشغال کرد و اکنون در شمال سوریه و عراق با لشکر کشی حضور دارد.

این کارشناس ترکیه مهمترین درگیری داخلی ترکیه را با پ ک ک دانست که تاکنون ۵۰ میلیارد دلار به این کشور خسارت وارد کرده و امنیت و توریسم را تحت الشعاع قرار داده است و افزود: ترکیه نمی خواهد تجربه اقلیم کردستان عراق را در شمال سوریه تکرار کند لذا به شدت با آن مخالفت و برخورد کرده است. همچنین در عراق نیز با حمایت از دولت مرکزی و دیگر سیاستها مانع از توسعه و تقویت اقلیم کردستان شده است.

پشنگ، ایران و ترکیه را دو کشور رقیب جدی یکدیگر خواند که قابلیت اتحاد استراتژیک ندارند و اظهار داشت: از سال ۱۹۹۱ به این سو رقابت استراتژیک آنها در منطقه افزایش یافته است. اما وقتی اتفاق استراتژیکی در منطقه رخ می دهد و خطری مهم برای کشورهای منطقه شکل می گیرد مثل موضوع استقلال کردها، آنها در کنار یکدیگر قرار می گیرند و زمانیکه خطر برطرف می شود، کردهای منطقه تبدیل به بخشی از پراکسی های دو کشور برای رقابت علیه یکدیگر می شود.

وی با اشاره به رقابت ترکیه و ایران در اقلیم کردستان عراق که آنکارا در حوزه اقتصادی جدی تر وارد شده است، گفت: از سال ۲۰۰۲ تا ۲۰۲۴ روابط ترکیه و اقلیم کردستان عراق ۹۰۰ درصد افزایش یافته است. یکی از مهمترین موضوعات اقتصادی بین دو طرف موضوع کشیدن خط لوله نفت از اقلیم به ترکیه در سال ۲۰۰۹ است.

کارشناس ترکیه با اشاره به در پیش گرفتن پروژه جاده توسعه بین عراق و ترکیه اظهار داشت: این پروژه از یکسو ایران را دور زده و از سوی دیگر اقلیم کردستان عراق را و ترکیه سرمایه گذاری جدی روی موصل دارد که سنی هستند. ترکیه نمی خواهد که اقلیم کردستان عراق بیش از این قدرت بگیرد.

دستمالی: قدرت از حزب عدالت و توسعه خارج شود شاهد تغییرات جدی در رویکرد ترکیه خواهیم بود

محمدعلی دستمالی پژوهشگر مطالعات ترکیه‌شناسی از دیگر سخنرانان این نشست بود.

دستمالی در ابتدای سخنانش گفت: از لحاظ روش‌شناسی، انتقادی به سخنان دوستان دارم. انتقاد از این جهت که در صحبت‌های خود، غالباً به جزئیات و مسائلی اشاره کردند که ممکن است ارزش خبری داشته باشد، اما سویه و کارکرد تحلیلی چندانی ندارد و نمی تواند تصویر کلان موقعیت ترکیه را به شکل عینی به نمایش بگذارد.

وی در ادامه، به برخی از مهمترین آسیب‌ها و معضلات سیاست خارجی ترکیه اشاره کرده و گفت: به باور من، ترکیه در شرایط کنونی، از بحرانِ چشم‌انداز رنج می‌برد و ادراک صحیحی از موقعیت خود بین جهان غرب و شرق ندارد. تکلیف عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا روشن نیست و سیاست غلط آنکارا درباره بخش ترک‌نشین جزیره قبرس در کنار خرید سامانه موشکی اس ۴۰۰ به روابط ترکیه و غرب لطمه زده است. حالا هم سران آنکارا منتطر اقدامات ترامپ هستند تا سیاست خود را با او کوک کنند.

این کارشناس مسائل ترکیه تصمیمات تکروانه و شخصی اردوغان در دیپلماسی ترکیه را به عنوان یک معضل جدی قلمداد کرده و گفت: جبران خطاها و تصمیمات غلط، بخشی از تاب و توان ترکیه را گرفت و این کشور، حالا به جای آن که یک کنشگر مستقل و بازی‌ساز باشد، صرفاً به دنبال واکنش است و می‌خواهد از موقعیت‌هایی که در منطقه و جهان به وجود می‌آید، استفاده کند. به عنوان مثال، به محض خروج آمریکا از افغانستان، اردوغان تلاش کرد تا با کمک پاکستان و قطر، کنترل امنیتی فرودگاه کرزای کابل را در اختیار بگیرد، اما موفق نشد.

این پژوهشگر در پایان بر این مساله تاکید کرد که بخش قابل توجهی از اهداف و محورهای سیاست خارجی کنونی دولت ترکیه، برآمده از جهان بینی و رویکرد فکری و سیاسی حزب عدالت و توسعه است و در صورتی که در آینده قدرت به دست مخالفین بیفتد، شاهد تغییراتی جدی در رویکرد ترکیه خواهیم بود.

پایان