۴۶ سال صنعت نفت از نگاه مدیران؛ دستاوردها، چالش‌ها/ بخش سوم
نقش بی‌بدیل صنعت نفت در تأمین مخارج و هزینه‌های کشور در دوران جنگ تحمیلی و پس از آن، توسعه پارس جنوبی به‌عنوان یکی از عوامل توسعه صنعتی کشور، تقویت توان داخلی و ایجاد روحیه اتکا به نیروی انسانی ازجمله مهم‌ترین دستاوردهای این صنعت در سال‌های پس از انقلاب اسلامی ایران عنوان شده است.
صنعت نفت ایران به‌عنوان یکی از پایه‌های اقتصاد کشور، در طول بیش از چهار دهه پس از پیروزی انقلاب اسلامی، تحولات چشمگیری را تجربه کرده است. این صنعت نه‌تنها در تولید و صادرات نفت و گاز نقش کلیدی داشته، بلکه در مسیر توسعه فناوری، استقلال صنعتی و تأمین نیازهای انرژی کشور نیز گام‌های مؤثری برداشته است، اما در کنار این دستاوردها، چالش‌ها و کاستی‌هایی نیز وجود داشته که شناسایی و بررسی آنها می‌تواند چراغ راه آینده این صنعت باشد. شبکه اطلاع‌رسانی نفت و انرژی (شانا) در گفت‌وگو با جمعی از مدیران و متخصصان صنعت نفت پاسخ دو پرسش را جویا شد؛
۱- مهم‌ترین دستاورد صنعت نفت ایران در ۴۶ سال گذشته چه بوده است؟
۲- مهم‌ترین اقدامی که در این سال‌ها مغفول مانده، چه بوده است؟
بخش سوم گفت‌وگو با مدیران ارشد صنعت نفت در ادامه می‌آید:
فریدون برکشلی، رئیس امور اوپک وزارت نفت ایران؛ از سال ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۶:
صنعت نفت ایران در طی چند دهه گذشته به موفقیت‌های مهمی دست یافته است. در سال‌های قبل از انقلاب درمجموع کمتر از ۱۰ درصد از کل نیازهای صنعت نفت در داخل کشور تهیه و تولید می‌شد، این نسبت در حال حاضر بیش از ۷۰ درصد است، بنابراین صنعت نفت خود به یک بازار مهم برای بخش صنعت کشور تبدیل شده است.
با این حال مهم‌ترین دستاورد صنعت نفت و بخش انرژی کشور، ظهور گاز به‌عنوان منبع انرژی غالب در کشور است. توسعه پارس جنوبی، بخش انرژی کشور را متحول کرد و به توسعه بخش‌های مهم اقتصادی مانند پتروشیمی و فولاد، منجر شد. در محافل بین‌المللی مانند اوپک هم، اعتبار و اهمیت جمهوری اسلامی ایران، بیش از گذشته ارتقا پیدا کرد و از نظر ارزش انرژی حرارتی، ایران سرآمد کشورهای عضو اوپک شد. همچنین تأسیس مجمع جهانی کشورهای صادرکننده گاز، رهاورد ظهور پرشتاب بخش گاز در کشور بود.
از سوی دیگر، تحریم و انزوای بخش انرژی کشور، در صحنه جهانی عامل مهمی برای بسیاری از مشکلات بخش نفت و گاز در این سال‌ها بوده است. نفت، دارای ماهیت بین‌المللی است و در انزوا، زمینه رشد محدودی دارد، زیرا صنایع نفت و گاز و انرژی از دینامیسم بالایی برخوردار است. همچنین نقل‌وانتقال سرمایه و فناوری و دسترسی به بازارهای بین‌المللی، عامل مهم و تعیین‌کننده‌ای در توسعه و شکوفایی بخش انرژی است. افزون بر نفت و گاز، انرژی‌های نو هم ماهیت بین‌المللی دارند و رشد و توسعه آنها منبعث از ارتباطات گسترده جهانی است.
به همین دلیل، آمریکا نخستین تحریم‌های خود علیه ایران در سال ۱۹۸۰ میلادی را به فاصله چند ماه پس از پیروزی انقلاب اسلامی بر بخش نفت متمرکز کرد. پس از آن نیز همواره تحریم‌های اولیه متوجه بخش نفت کشور بود، بنابراین تحریم‌ها عامل مهمی در تحدید توسعه بخش نفت و گاز و انرژی کشور بوده و آنچه تاکنون به‌دست آمده، مدیون تلاش بی‌وقفه کارکنان صنعت نفت کشور است.
علی‌محمد بساق‌زاده، مشاور مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی و عضو هیئت مدیره این شرکت از سال ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۱:
خوشبختانه برداشت نفت با توجه به نوسانات مختلفی که کشور در این سال‌ها با آنها روبه‌رو بود پایدارتر شده است، همچنین در کنار این موضوع، برداشت گاز با توسعه فازهای پارس جنوبی رشد چشمگیری داشته است که نقش مهمی در تأمین امنیت انرژی کشور بازی می‌کند.
از سوی دیگر، با توجه به اختیاراتی که وزارت نفت به صنعت پتروشیمی برای ورود به بخش بالادست و اجرای پروژه‌های ان‌جی‌ال داده، سرعت پیشرفت و اجرای این پروژه‌ها افزایش یافته است؛ مانند پالایشگاه گاز بیدبلند خلیج فارس و ان‌جی‌ال ۳۲۰۰. در عین حال واگذاری پتروشیمی‌ها به بخش خصوصی بر اساس اصل ۴۴ قانون اساسی سبب پیشرفت بهتری در اجرای پروژه‌های این صنعت شد و رقابت سالمی در توسعه صنعت پتروشیمی میان هلدینگ‌ها به‌وجود آمد.
اما در این سال‌های رشد تولید را با رشد مصرف انرژی در کشور هماهنگ نکردیم. در کنار مدیریت مصرف انرژی و رعایت الگوی مصرف، باید رشد تولید بیشتر از رشد مصرف باشد که در این زمینه اگر اختیار بیشتری به صنعت نفت برای جذب سرمایه‌گذاری داده شود، سرعت پیشرفت و توسعه نیز مناسب‌تر می‌شد.
رضا نوشادی، مدیرعامل شرکت مهندسی و توسعه گاز ایران از سال ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۳:
مسیر بسیار طولانی و تحسین‌برانگیزی در صنعت گاز طی شده است؛ تعداد مشترکان گاز از چند ده هزار نفر به بیش از ۲۷ میلیون نفر افزایش یافته و ظرفیت تولید روزانه گاز از ۶ میلیون مترمکعب به هزار میلیون مترمکعب رسیده است. این پیشرفت شامل توسعه چشمگیر در تولید، پالایش، انتقال و توزیع گاز بوده است. ظرفیت تولید، پالایش و انتقال گاز در این بازه زمانی، به اندازه دو و نیم برابر توسعه یافته است.
تولید گاز کشور در دورانی که شرکت ملی نفت ایران، بانک مرکزی و شرکت ملی گاز ایران تحت تحریم‌های بین‌المللی قرار گرفتند، حدود ۴۰۰ میلیون مترمکعب در روز بود، این در حالی بود که تحریم‌ها در عمل پیش از اعلام رسمی نیز اجرا شده بودند. سرمایه‌گذاران خارجی مدت‌ها پیش از این تحریم‌ها از همکاری با ایران خودداری کرده و فعالیت‌های خود را متوقف کرده بودند، اما با وجود این چالش‌ها، تولید گاز همچنان ادامه یافت.
در صنعت گاز ایران، تحریم‌ها اثر معکوس داشت و با وجود اعمال آن تولید به دو و نیم برابر رسیده است. این در حالی است که شدت و گستردگی تحریم‌های ایران با تحریم‌های اعمال شده بر کشورهایی مانند عراق و ونزوئلا قابل قیاس نیست. این مهم نتیجه تلاش‌های بی‌وقفه فرزندان این مرز و بوم و نشان‌دهنده پیشرفتی بزرگ است.
اما چگونه این دستاورد در چنین شرایطی محقق شد؟ سهم قابل‌توجهی از تجهیزات مورد استفاده در صنعت گاز کشور از داخل تأمین می‌شود؛ به‌طوری که ۷۶ درصد از تجهیزات مورد نیاز، ساخت داخل هستند. این نشان‌دهنده خودکفایی صنعتی و توانمندی‌های مهندسی کشور است که در شرایط تحریم به تحقق این موفقیت‌های بزرگ منجر شده است.
اما کاری که باید در این حوزه انجام می‌دادیم و به‌درستی انجام نشد، بهینه‌سازی مصرف انرژی است. با وجود اینکه صنعت گاز هم‌اکنون سالانه ارزش‌آفرینی ۸۰ میلیارد دلاری دارد، اما در مصرف انرژی در بخش‌های مختلف، ازجمله صنایع عمده، غیرعمده، خانگی و تجاری، دچار الگوی بسیار بدمصرفی شده‌ایم. این وضعیت یک فاجعه ملی است که باید به آن پایان دهیم. مشکل این نیست که در این حوزه کم‌کار بوده‌ایم، بلکه بدکار بوده‌ایم. برای جلوگیری از این روند، لازم است سیاست‌ها و برنامه‌های جدی‌تری برای مدیریت مصرف انرژی و ارتقای بهره‌وری اعمال شود.
بخش قابل‌توجهی از این بهینه‌سازی به فناوری خاصی نیاز ندارد یا فناوری آن در کشور موجود است، فراتر از فناوری در زمینه اقتصاد انرژی می‌توان شیوه‌های بازارسازی را در دستورکار قرار داد که تمام افراد جامعه منتفع شوند و از منافع اقتصادی آن بهره ببرند، در نتیجه به‌راحتی می‌توان مصرف بد انرژی و جریمه‌های بدرفتاری را اعمال کرد و جلوی به آتش کشیدن سرمایه‌های ملی را گرفت.
شهاب‌الدین متاجی، مدیرعامل پیشین پالایشگاه نفت تهران از سال ۱۳۸۵ تا ۱۳۸۸:
ایجاد تأسیسات عظیم پالایشگاه‌های پارس جنوبی ازجمله دستاوردهای مهم صنعت نفت در ۴۵ سال اخیر است که تأثیر بسیار زیادی در رفاه و اقتصاد مردم داشته است، چراکه همسو با تأسیس این پالایشگاه، توسعه شبکه گازرسانی و مصرف گاز به‌جای نفت سبب شد تا از مصرف هنگفت نفت در کشور جلوگیری شود و بتوانیم به یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان نفت در جهان تبدیل شویم.
ازجمله اقدام‌هایی که در این سال‌ها باید به آن توجه بیشتری می‌شد، اما مورد غفلت قرار گرفت افزایش ظرفیت تولید نفت خام در کشور است، ایران از نظر دارا بودن منابع نفتی دارای سومین رتبه در جهان است اما با وجود این، هشتمین کشور تولیدکننده جهان شناخته می‌شود، از این رو باید بتوانیم با استفاده از ظرفیت‌های موجود، افزایش تولید نفت خام کشور را در دستور کار قرار دهیم و درآمد حاصله به توسعه و رفاه کشور اختصاص یابد.
افخم زروانی، رئیس صندوق‌های بازنشستگی صنعت نفت؛ از سال ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۰:
نقاط قوت کارهای وزارت نفت پس از پیروزی انقلاب اسلامی را باید به دو دوره شامل زمان جنگ تحمیلی و پس از آن تقسیم کرد، چون ماهیت فعالیت‌ها همچنین شرایط کاری در این دوره‌های زمانی متفاوت بود. مهم‌ترین نقطه قوت در زمان جنگ تحمیلی «تداوم تولید و صادرات نفت» بود و پس از جنگ نیز «توسعه میدان گازی پارس جنوبی» و به تبع آن «توسعه صنعت پتروشیمی» که ضمن ایجاد اشتغال و ارزش افزوده، توان صادراتی کشور و ارزآوری را افزایش داد.
به‌عنوان مهم‌ترین نقطه ضعف عملکرد وزارت نفت در این مدت، می‌توان به عدم توجه مناسب به نیروی انسانی اشاره کرد. به‌طور کلی در زمینه نگهداری، جذب و پرورش نیروی انسانی کارآمد و تأمین خواسته‌های به جای نیروی انسانی متناسب با شرایط کاری صنعت نفت موفق عمل نشده است، همچنین باید اشاره کرد که در این مدت بانوان نیز جایگاه مناسبی در صنعت نفت نیافتند.
منبع: شانا
