۴ مرداد؛ روزی برای اردبیل؛ شهری که تشیع در آن طلوع کرد

رهبر معظم انقلاب در روز ۳ مرداد ماه سال ۷۹ وارد شهر اردبیل شدند و در بیاناتی در جمع پرشور مردم این استان فرمودند که «خدا را شکر می‌‏کنیم که سلسله دیانت و شجاعت مردم و قوّت معنوی این مردم، در کنار سلسله پیشرفت علم و تقوا در طول زمان در این سرزمین امتداد پیدا کرده است». 

ایشان فرمودند که “دین، وفاداری، غیرت، شجاعت و عشق و اخلاص به خاندان رسالت از جمله خصوصیات شما مردم عزیز است که من آن را خوب می‌شناسم. بسیاری از مردم کشورمان هم عشق و ارادت شما به خاندان پیامبر، به خصوص به سیدالشهدا و حسین بن علی علیه‌السّلام را می‌شناسند.

در تاریخ گذشته، در دوران طلوع صفویّه، سرزمین اردبیل توانست دو خدمت بزرگ به این کشور بکند. اوّل این که توانست از کشوری که بخش‌های آن از هم جدا و با هم در حال اختلاف و درگیری بودند، یک کشور متّحد، بزرگ و مقتدر، به‌وجود آورد. قبل از طلوع صفویّه و بعد از دوران سلجوقیان ایران کشوری بود که هر بخشی از آن آهنگ جداگانه‌ای می‌نواخت و از عزّت و عظمت ایران در آن دوران‌ها خبری نبود. این عزّت را صفویّه دادند و صفویّه از اردبیل طلوع کردند و خاندان عرفای مجاهد و مبارز – یعنی اولاد شیخ صفی‌الدّین اردبیلی – توانستند این زمینه را به وجود آورند، تا فرزندان آنها ایران را به همه عالمیان در دنیای آن روز، متّحد، مقتدر، عزیز، سربلند و پیشرفته معرفی کنند.

خدمت دوم عاملی بود که در واقع پشتیبانی معنوىِ عامل اوّل محسوب می‌شود؛ یعنی احیای مذهب شیعه، مذهب اهل‌بیت و ارادت به خاندان پیامبر. مردم – همین مردم شجاع، همین عشایر غیور – از این سرزمین با نام امیرالمؤمنین، با نام امام حسین، با نام شهدای کربلا، با نام ائمه معصومین علیهم‌السّلام توانستند بروند و نام خدا، یاد اهل‌بیت و آئین مقدس اسلام و فقه متین جعفری را در سرتاسر این کشور، مستقر کنند و کشوری یکپارچه، محکم و مقتدر به‌وجود آورند.

این اقتداری بود که از معنویت، از دین و از تعالیم اهل بیت به‌وجود آمد. بزرگانی که در این مدت – در طول چند قرن – در اردبیل پرورش پیدا کرده‌اند، همه همین خط مستقیم را نشان می‌دهند. خودِ شیخ صفی‌الدّین اردبیلی، برخلاف آنچه که بعضی گمان می‌کنند، یک صوفی مسلک از قبیل آنچه که ادّعا می‌شود نبود. یک عالم، یک عارف، یک مفسّر و یک محدّث بود. آن‌گونه که مرحوم علاّمه مجلسی – بنابر آنچه از او نقل کرده‌اند – ذکر می‌کند، شیخ صفی‌الدّین اردبیلی در ردیف سیدبن‌طاووس و ابن‌فهد حلّی – علمای فقیه و در عین حال عارف – قرار داشت و کسی بود که در کنار علاّمه حلی – در دستگاه شاه خدا بنده – توانستند جوانه‌های شیعه را در قرن هفتم و هشتم در این کشور به‌وجود آورند و پایه فقهی و متین و استدلالی آن را در حوزه‌های علمیه رایج کنند.

بعد هم فرزندان او عرفای مجاهد بودند لذا گفته‌اند اردبیل «دارالارشاد» است. یعنی این جا کسانی هستند که ارشاد به دین می‌کنند. بحث، بحث دارالارشاد است؛ بحث صوفی‌گری و کار‌ها و سخن‌ها و دعوی‌هایی از این قبیل نیست. بحث بر سر معنویّت دین و معنویّت شیعه و خاندان اهل بیت است؛ لذا بعد از گذشت یکی دو قرن، در اوایل صفویّه – در قرن دهم – خورشید درخشان فقاهت شیعه – اوّل کس از بزرگانی که بعد از چند قرن در دنیای فقاهت اسلامی و شیعی از ایران درخشید – یعنی مرحوم ملااحمد محقّق اردبیلی – از این شهر سر بلند کرد. قرن‌ها، فقهای شیعه از بلاد لبنان، شام، حِلّه و عراق بودند و علمایی از ایران در ردیف بزرگان فقهای شیعه، از بعد از قرون اول، تا قرن‌های متوسط نداشتیم. اوّل کسی که در این میدان قدم گذاشته است، یک فحل اردبیلی است؛ یک عالم بزرگ، یک زاهد، یک عارف و یک محقّق.

همچنان که مردم اردبیل ده‌ها سال قبل و در قرن گذشته در مقابل روس‌های تزاری، در مقابل بلشویک‌ها، در مقابل عثمانی‌ها – آن وقتی که لازم بود – ایستادند؛ در مقابل مفسدین داخلی و دموکرات‌های بی‌وطن نیز همین مردم بودند – مردم اردبیل و سایر شهر‌های آن روز آذربایجان – که ایستادگی کردند. البته دیگران به نام خودشان تمام کردند، اما در حقیقت هنر شما مردم بود».

اردبیل خاستگاه اصلی پیدایش و پرورش نهضت تشیع

خاستگاه اصلی پیدایش و پرورش نهضت تشیع در کشور شهر اردبیل است و مردان بزرگ و چهره‌های برجسته آن در قرون هشتم تا دهم هجری قمری نقشی بسیار اساسی در شکل‌گیری اندیشه‌های نخستین دولت شیعی در جهان ایفا کرده و مسئولیت و رسالت این زمینه‌سازی را در طول تاریخ بر عهده داشته اند که همین امر امروزه به نامگذاری روز ۴ مرداد به روز اردبیل در تقویم ملی منجر شده است.

غیور مردان اردبیل همچون شیخ صفی‌الدین اردبیلی پس از دو قرن تلاش، مجاهدت و مبارزه با پایه‌ریزی افکار تشیع در اردبیل موفق به پی‌ریزی دولت مقتدر شیعی در کشور شدند که آثار برکات آن تا به امروز نه تنها به ایران بلکه به قلمرو مناطق شیعه‌نشین خاورمیانه نیز حیاتی دوباره بخشیده است.

رسمیت یافتن تشیع در سال ۹۰۷ هجری توسط اخلاف شیخ صفی‌الدین اردبیلی یکی از رویداد‌های دینی و مذهبی برجسته‌ای بود که رودی از جریانات قوی و کشمکش‌های چندین و چند ساله را در پس خود داشت که نهایتا همه این مجاهدت‌ها و مبارزات به ظهور و طلوع خورشید تشیع در اردبیل به عنوان خاستگاه مذهب شیعی منجر شد.

شهری با تمدنی به درازای تاریخ

اردبیل که اکنون به یک استان پررونق در گذر تاریخ تبدیل شده است تمدنی ۳ هزار ساله دارد که سابقه تاریخی و باستانی آن را کاروانسرا‌های بی‌نظیر به جهت نوع معماری و تجمیع هنر‌های ظریف ایرانی بیان می‌کنند.

دیار دارالارشاد در گذشته گذرگاه کاروان‌های تجاری و نظامی متعددی بوده که به عقیده کارشناسان وجود کاروان‌سرا در شهرستان‌های مختلف این استان بیانگر رونق اقتصادی تمام شهر‌های این منطقه در گذشته است.

شهر اردبیل در عهد صفویه از منظر‌های مختلف به حد اعلای ترقی خود رسید که مردم اردبیل تا قرن هشتم هجری مذهب شافعی داشتند که نهایتا در اوایل قرن نهم خورشید نهضت تشیع در اردبیل طلوع کرد و در اواسط همان قرن بود که مریدان و ملازمان شیخ صفی اردبیلی به عنوان جهادگران مذهبی به کشور‌های مجاور همانند داغستان و چرکسان و گرجستان حمله می‌بردند که در نهایت همین نهضت تشیع موجب تشکیل دولت صفوی شد.

اردبیل در دوره قرن نهم و دهم از لحاظ مذهب تشیع در ردیف مناطق اسلامی و شیعی همچون مکه، نجف و کربلا درآمد که اگر هم اکنون از اردبیل به نام‌های دارالامان، دارالارشاد، دارالعرفان و دارالملک نام برده می‌شود همه اینها در نتیجه سبقه دینی و شیعی این استان است.

 روز اردبیل ملی روزنه‌ای برای معرفی قابلیت‌های استان است

نماینده ولی فقیه در استان اردبیل با تاکید بر اهمیت روز اردبیل در تقویم ملی، بیان کرد: روز استان در تقویم ملی یک افتخار برای مردم استان محسوب می‌شود که امیدواریم به عنوان یک روزنه‌ای بزرگ برای معرفی استان باشد و ما را در تحقق اهداف مورد نظر رهنمون شود که در این زمینه مشارکت و همکاری مسئولان و دست‌اندرکاران مربوطه حائز اهمیت است.

آیت‌الله سیدحسن عاملی افزود: با توجه به این که در تاریخ دوران صفویه به اقدامات ارزنده آن به طور اساسی پرداخته شده بنابراین نیاز است که راهکار‌های اساسی در این زمینه اتخاذ شود تا بتوانیم از این طریق از کمرنگ شدن خدمات ارزنده صفویه جلوگیری کرده و اقدامات وی را برای نسل جوان نیز به خوبی تبیین کنیم.

شاه اسماعیل صفوی که ایران را یکپارچه کرد، الگوی مناسبی برای جوانان این مرزو بوم است

وی از شهر اردبیل به عنوان شهر پاکان و نقطه عطف تحولات مکتب تشیع و رسمیت یافتن این مکتب یاد کرده و راه سعادت و کمال را همان محبت و مودت اهل بیت (ع) دانست و بیان کرد: صفویه گفت‌وگوی بین ادیان و مذاهب را بنیانگذاری کرده است و هدف از این همایش تفوق نژادی نیست بلکه هدف توجه به همه ارزش‌هایی بوده که صفویه برای دنیا ترسیم کرده است، کار‌ها و خدمات خاندان صفویه ارزشمند و شایسته دفاع و صیانت بوده و تبیین خدمات ارزشمند صفویه یک نیاز و ضرورت اساسی است.

عاملی با بیان اینکه هجمه زیادی علیه خاندان صفوی شده است، گفت: صفویه بر گردن ایران حق بزرگی دارد و باید ایران تاریخ و گذشته پرافتخار خود را برجسته کند. شاه اسماعیل صفوی الگوی مناسبی برای جوانان این مرزو بوم است که در جوانی با اندیشه متعالی خود، ایران را یکپارچه کرد و از مکتب اهل بیت به درستی صیانت و پاسداری کرد.

 بزرگداشت روز و هفته اردبیل یک فرصت عظیم فرهنگی و تاریخی است تا ما با استفاده از این فرصت عظیم فرهنگی بتوانیم توسعه استان را در حوزه‌های مختلف به ویژه فرهنگی و تاریخی رقم بزنیم که این امر تنها با تکیه بر خدمات ارزنده دولت صفویه همانند استحکام تمامیت ارزی کشور و برقراری مذهب تشیع به عنوان مذهب رسمی کشور محقق خواهد شد.

منبع: تسنیم