غذا‌های سنتی کهگیلویه و بویراحمد را بیشتر بشناسیم؛ از نان تیری تا دمپخت گوشتی
استان چهارفصل کهگیلویه وبویراحمد در کنار دارا بودن صد‌ها جاذبه طبیعی، تاریخی و مذهبی که ظرفیت پذیرایی از ایرانگردان در همه فصول سال را دارد غذا‌های خوشمزه محلی زیادی به ویژه در وعده صبحانه دارد که می‌تواند بستری برای کسب تجربه‌های تازه برای گردشگران و فرصتی برای درآمدزایی ساکنان این دیار باشد.
کهگیلویه و بویراحمد به لحاظ طبیعت بکر و برخورداری از جاذبه‌های تاریخی، فرهنگی و طبیعی منحصربفرد همواره مقصد گردشگران است که این امر فرصتی برای استفاده از غذا‌ها و نان‌های محلی خوش طعم این سرزمین خاطره انگیز است.
اگرچه کهگیلویه و بویراحمد با داشتن ۱۸غذایی که در فهرست آثار ملی ثبت شده دارای گنجینه‌ای ارزشمند ازخوراکی‌های متنوع محلی است، اما بررسی‌ها نشان می‌دهد که “دَمپُخت” گوشتی پرطرفدارترین غذای سنتی مورد علاقه گردشگران و مسافران است.
صبحانه‌های محلی در کهگیلویه وبویراحمدی نه آنچنانکه شایسته است معرفی شده نه و آن طور که ضرورت دارد برای عرضه آن در واحد‌های خدماتی برنامه ریزی شده به طوری که صبحانه خوری‌های فعال در شهر‌های مختلف کهگیلویه و بویراحمد و حتی اقامتگاه‌های مستقر در روستا‌ها از نان‌های صنعتی استفاده می‌کنند و جز مواردی بسیار معدود خبری از خوراکی‌های اختصاصی استان برای عرضه در این واحد‌های خدماتی نیست.
غذا‌های سنتی چه نقشی در گردشگری جهانی دارد؟
خوراک و نوشیدنی یا فود توریسم (food tourism یا food travel) از مهمترین اشکال گردشگری است که نقش مهمی در جذب گردشگر داخلی و البته خارجی دارد و از دیدگاه متخصصان و صاحبنظران مردم شناس؛ فرهنگ غذا، خوراکی‌ها و نوشیدنی‌ها جایگاهی خاص در آداب، رسوم و اخلاق انسان‌ها دارد به همین علت رونق استفاده از غذا‌های محلی ضمن درآمدزایی به برقراری ارتباط با دنیای جوامع محلی استان هم کمک می‌کند.
تاثیر غذا، خوراک و نوشیدنی بر جذب گردشگر به اندازه‌ای است که ‘غذا’ به عنوان یکی از نماد‌های اصلی معرف و نشانه فرهنگ، سنت، خلق و خو و دیدگاه‌های زیستی مردمان هر جامعه محسوب می‌شود و در صورتی که هدف گردشگران را آشنایی با فرهنگ، سنت و سابقه تاریخی هر خطه بدانیم غذا‌های بومی و محلی در این زمینه یار و پیام رسان خوبی خواهد بود.
بر اساس گزارش سازمان جهانی گردشگری علت اصلی اینکه گردشگران تصمیم به سفر و بازدید از مقاصد فرهنگی می‌گرفتند، ابتدا انگیزه‌های فرهنگی است، سپس طبیعت به عنوان عامل دوم قلمداد شده و غذا در جایگاه سوم واقع شده است، هرچند گردشگری غذایی نسبت به عوامل دیگر اهمیت کمتری دارد، اما از جمله سرفصل‌های نوین در عرصه گردشگری جهان شناخته می‌شود که بازاری با گردش مالی بسیار بالا دارد.
پژوهشگران حوزه گردشگری اعتقاد دارند که توریسم غذا بستر فرصتی است که گردشگری را احیا کرده و آن را متنوع می‌کند و افزون بر این، موجب توسعه اقتصادی محلی و بومی شده و به اشتغالزایی منجر می‌شوند، به همین دلیل، توریسم غذایی می‌تواند در برندسازی و افزایش تقاضا برای مقاصد گردشگری نقش داشته باشد و در کنار آن سنت‌های محلی و تنوع جوامع را حفظ کند.
نان‌های معروف سنتی در کهگیلویه وبویراحمد
یکی از نان‌های محلی معروف و قدیمی مردم کهگیلویه وبویراحمد نان کلگی نام دارد که برای تهیه آن میوه درخت بلوط را به صورت سنتی فرآوری می‌کنند.
برای تهیه این نان عصاره بلوط با نام محلی «کلگ» را درون آب می‌خیسانند تا به صورت خمیر درآمده و سپس آن را درون سبد‌های چوبی پالایش می‌کنند خمیر به دست آمده را با دست ورز و پهن می‌کنند، این نان پس از برشته شدن از هر ۲ طرف قهوه‌ای رنگ می‌شود.
نان تیری یکی از پرطرفدارترین نان‌های محلی کهگیلویه و بویراحمد است که هم اکنون بیشتر در مناطق روستایی و عشایری پخت می‌شود و در سطح شهر‌های استان به آسانی قابل دسترسی است.
برای تهیه این نان از تابه فلزی، ابزاری که روی آن چانه را پهن می‌کنند با نام محلی خِنَک و وردنه‌ای بلند و باریک به گویش محلی «تیر» که به وسیله آن چانه را پهن می‌کنند استفاده می‌شود.
این نان بسیار نازک بوده وقتی که پخته شد، خشک می‌شود که در هنگام استفاده باید آب زده و کمی نگه داشته تا نرم و آماده مصرف شود.
شُلشُلی از دیگر نان‌های سنتی در کهگیلویه و بویراحمد است که با آرد گندم تهیه می‌شود، برای تهیه نان شلشلی خمیر رقیقی تهیه کرده و سپس تابه را روی اجاق گذاشته و این خمیر رقیق را روی تابه ریخته و پهن می‌کنند، سپس تابه را روی شعله گاز قرار می‌دهند تا هر ۲ طرف نان پخته شوداین نان را با روغن محلی و عسل چرب کرده و می‌خورند.
خوراکی‌های سالمی مانند شیره انگور، انواع مربا، عسل طبیعی، کره محلی، تخم مرغ محلی، گردو و شیر در کهگیلویه وبویراحمد فرصتی برای تجربه مصرف صبحانه‌های سالم و خوشمزه محسوب می‌شود.
همچنین دمنوش‌های درست شده از آویشن، پونه و سیب که مواد اولیه آن با تلاش مردان و زنان کهگیلویه وبویراحمد دست چین و آماده پذیرایی از مسافران شده تکمیل کننده صبحانه‌های سنتی در این سرزمین چهارفصل است.
صبحانه‌های محلی کهگیلویه وبویراحمد مستعد برند سازی
معاون اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کهگیلویه و بویراحمد اعتقاد دارد: وجود باغستان‌های میوه، غنی بودن استان از نقطه نظر گیاهان دارویی و پخت انواع نان‌های سنتی باعث شده استان مستعد عرضه صبحانه‌های سنتی باشد و برند سازی برخی از این خوراکی‌ها باشد.
فرشید کرمی افزود:سی سخت واقع در شمال کهگیلویه و بویراحمد به شهر تاکستان‌های انگور شهرت دارد به همین خاطر مردم این منطقه در دامنه‌های کوه دنا همواره شیره‌های انگور ارگانیکی درست می‌کنند که در کنار گردو‌هایی خوش رنگ تولید دست همین مردمان یکی از صبحانه‌های خاص است
وی بیان کرد:وجود ۴۵۰ گونه گیاهان دارویی در کهگیلویه و بویراحمد منجر به تولید عسل‌های مرغوب در این خطه شده که مصرف آن با کره محلی می‌تواند آغازگر روزی خاطره انگیز برای مسافران باشد.
معاون اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کهگیلویه و بویراحمد با یادآوری وجود باغستان‌های میوه‌های هسته دار در شهرستان‌های سردسیری استان گفت: مربا‌های مختلف یکی دیگر از ظرفیت‌های صبحانه در استان است.
کرمی با اشاره به استقرار جمعیت قابل توجهی عشایر در کهگیلویه وبویراحمد تاکید کرد:محصولات لبنی مختلف مانند تخم مرغ محلی، شیر، دوغ و کره حیوانی می‌تواند ظرفیتی برای تهیه مواد اولیه صبحانه‌های سنتی در استان باشد.
ثبت ملی ۱۸ غذا و خوراکی سنتی در کهگیلویه وبویراحمد
معاون اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کهگیلویه و بویراحمد گفت:۱۸ خوراکی سنتی این استان که به صورت وعده‌های اصلی و میان وعده صرف می‌شوند تاکنون در فهرست آثار ملی ثبت شده است.
اصغر آتشفراز افزود: دمپخت گوشتی؛ شله ماشکی؛ گونه؛ دوا لبنی؛ دوا زردکی؛ دمپخت اشکوه و چهار لقمه اشکوه از مهمترین غذا‌های سنتی کهگیلویه و بویراحمد است که در فهرست آثار ملی ثبت شده است.
وی با یادآوری پخت انواع نان سنتی توسط مردم استان عنوان کرد:نان تیری شیرین؛ نان بلبلی یا مشتک روغنی و نان شلشلی از جمله نان‌های سنتی مردم استان است که در فهرست آثار ملی ثبت شده است.
معاون اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کهگیلویه و بویراحمد گفت:همچنین به پارسال طریقه فراوری خوراکی محلی استان شامل میوه‌های جنگلی بنه در فهرست آثار ملی ثبت شده است.
آتشفراز ابراز کرد:غذا‌های سنتی در کنار رنگ و بوی دلپذیرشان، در بردارنده پیشینه فرهنگی مردمانی است که دسترنج مزرعه را با هنر کدبانوی خانه در هم می‌آمیزند تا سفره‌های ساده، اما سرشار از سلامتی را نثار مهمانان خود کنند.
وی تاکید می‌کند که غذا‌ها و خوراکی‌های محلی در این استان به دلیل استفاده از مواد اولیه محلی ظرفیت‌های زیادی برای ثروت آفرینی دارد.
ضرورت رونق سرو صبحانه‌های محلی
نان یکی از مهمترین عناصر سفره ایرانی به ویژه در وعده صبحانه است به همین علت در صورت تقویت زیرساخت‌های مورد نیاز، مسافران می‌توانند با استفاده از انواع نان‌های سنتی در کنار خوراکی‌های ارگانیک در کهگیلویه وبویراحمد سفرشان را به یادماندنی‌تر کنند.
از آنجا که بیشتر گردشگران برای سیر و سیاحت در طبیعت نیازمند انرژی زیادی هستند و برخی پژوهش‌ها نشان می‌دهد که وعده غذایی صبحانه ۲۰ تا ۳۵ درصدکالری روزانه بدن را تامین می‌کند، مصرف این وعده غذایی با خوراکی‌های سنتی سرشار از منابع پروتئین، کلسیم، مواد معدنی و ویتامین‌ها برای گردشگران اهمیت زیادی دارد.
کهگیلویه وبویراحمد که سالانه میزبان بیش از یک هزار گردشگر خارجی و سه میلیون ایرانگرد است در صورت با توجه به ارزان بودن قیمت صبحانه نسبت به سایر وعده‌های روزانه ضمن ایجاد فرصت تجربه‌های تازه برای گردشگران می‌تواند درآمد فعالان این عرصه را به شکل چشمگیری افزایش دهد.
به نظر می‌رسد می‌توان با فعال کردن واحد‌های خدماتی که بتواند صبحانه‌های سنتی با نان‌های محلی عرضه کنند و معرفی صبحانه‌های اصیل ایرانی ویژه این استان در شهر‌های مختلف کهگیلویه و بویراحمد راهی تازه پیش روی گردشگری در این سرزمین چهارفصل گشود.
کهگیلویه و بویراحمد با مساحتی حدود ۱۶ هزار کیلومتر مربع وسعت بین استان‌های فارس، بوشهر، چهارمحال و بختیاری، اصفهان و خوزستان واقع شده است.
منبع: ایرنا
