تبدیل علم به ثروت با کارآفرینی و مهارتآموزی
۱۰:۲۳ – ۰۶ مرداد ۱۴۰۳
ششم مرداد “روز ملی کارآفرینی و ترویج آموزشهای فنی و حرفهای” است. بدون تردید مهمترین سرمایهی هر سازمان و جامعهای، نیروهای انسانی ماهر و متخصص آن است. در بسیاری از کشورهای توسعهیافتهی جهان، آموزش فنی بهعنوان عنصر مکمل نظام آموزشی در نظر گرفته میشود. در کشور ایران هم اهمیت مهارتآموزی به خوبی احساس شده است و به همین منظور ۶ مرداد “روز ملی کارآفرینی و آموزشهای فنی و حرفهای” نامگذاری شده است.
مهارت، مکمل علم در توسعه صنایع
اهمیت آموزشهای فنی و حرفهای در توسعه اقتصادی نزد کشورهای توسعهیافته و بسیاری از کشورهای در حال توسعه، شناخته شده است، بهگونهایکه بسیاری از کشورها برای ایجاد تحول در توسعه اقتصادی بهعنوان پیشزمینه و اولین گام، اقدام به اصلاح نظام آموزش فنی و حرفهای خود و سرمایهگذاری در آن میکنند.
آموزشهای فنی و حرفهای، آموزشهایی هستند که انتظار میرود دانشآموختگان آن در زمان ورود به دنیای کار، از سازگاری نسبی در مقایسه با دانشآموختگان رشتههای نظری برخوردار باشند. بهعبارت دیگر، این دانشآموختگان باید توانایی لازم را برای اشتغال داشته باشند. نیروی انسانی در اثر تربیت و آموزش میتواند نگرش، دانش و مهارت لازم را بهدست آورد. بههمین علت در اغلب کشورهای اروپایی و صنعتی بعد از دهه ۱۹۹۰ میلادی توسعه صنعتی را در آموزش فنی و حرفهای میدانند و در بهبود و رشد آن تأکید بسیار دارند.
آموزش فنی و حرفهای باید از تربیت افراد برای شغلی ویژه با فراهم کردن مهارتها و دانش لازم، فراتر رود و همراه با آموزش عمومی، شخصیت و منش افراد را نیز پرورش دهد و توانایی درک، داوری، اظهار وجود و سازگاری با محیطهای گوناگون را در آنان تقویت کند. برای رسیدن به چنین هدفی، محتوای فرهنگی آموزش فنی و حرفهای باید در سطحی باشد که تخصصیشدن گریزناپذیر در آموزش فنی و حرفهای، راه دیگر علاقهها را سد نکند.
آموزش فنی و حرفهای در جنبههای علمیتر خود، از سالهای تحصیلی مدارس فراتر میرود و وارد عرصه صنعت میشود، از اینرو با در نظر داشتن مهارتها و فنون، ممکن است مدارس پایههای اساسی لازم را در اختیار بگذارند، اما این صنعت است که باید کارکنان جدید خود را در زمینههای خاصی که در زندگی کاری از آنان انتظار میرود، آموزش دهد و پیوسته دانش آنها را مطابق با پیشرفتهای زمان ارتقاء دهد.
مجموع آموزشهای فنی و حرفهای که در کشور توسط دستگاههای مختلف عرضه میشود، ضمن مطلوب بودن به جهت ساماندهی و ایجاد هماهنگی، به شدت به مدیریت و انسجام نیاز دارند. پراکندگی این آموزشها بسیار بالاست و این موضوع موجب هرز رفتن منابع و امکانات میشود. هماکنون آموزشهای مهارتی (فنی و حرفهای) در ایران به سه صورت در حال اجراست:
۱- آموزشهای دانش محور که توسط آموزش و پرورش و آموزش عالی در قالب هنرستانهای فنی و حرفهای، دبیرستانهای کار و دانش، مراکز آموزش عالی علمی – کاربردی و دانشگاهها و دانشکدههای فنی ارائه میشود که در قبال این آموزشها مدرک تحصیلی به افراد اعطاء میشود و ارزش استخدامی و ادامه تحصیل تا سطوح بالای علمی را نیز دارد، بخش قابلتوجهی از آموزشهای فنی و حرفهای به این نوع آموزشها مربوط میشود.
۲- آموزشهای فنی و حرفهای مهارتمحور که در یک نگاه توسط و یا با نظارت سازمان آموزش فنی و حرفهای کشور انجام و هدایت میشود و در جستوجوهای بعدی بیش از دهها دستگاه اجرایی، سازمان، نهاد و ارگان دولتی و غیردولتی آموزش داده میشود.
۳- آموزشهای فنی و حرفهای سازماننایافته که بهصورت استاد – شاگردی و پراکنده در حوزههای وسیع شغلی در صنعت و صنف در جریان است و به آموزشهای فنی و حرفهای بنگاهمحور مشهور هستند.
دارالفنون اولین آموزشگاه فنی و حرفهای در ایران
آموزشهای رسمی و فنی و حرفهای در ایران با ایجاد «دارالفنون» آغاز شد. در این مدرسه که در سال ۱۲۳۸ هجری قمری بهمنظور تربیت نیروی انسانی لازم در زمینههای اداری، علمی، فنی و پزشکی تأسیس شد، شاگردان هم درسهای نظری داشتند و هم درسهای عملی. در زمینه آموزش صنعت، در سال ۱۲۸۶ هجری قمری، اولین هنرستان فنی با نام «مدرسه ایران و کمال» شروع بهکار کرد و در سال ۱۳۰۳ به هنرستان صنعتی تبدیل شد. در زمینه کشاورزی، در سال ۱۲۹۷ هجری قمری «دبستان برزگر» شروع بهکار کرد که پس از انحلال بهجای آن، «مدرسه فلاحت» در تهران تأسیس شد.
در زمینه آموزش خدمات در سال ۱۲۹۸ هجری قمری، «مدرسه صنایع مستظرفه تهران» به ریاست کمالالملک در رشتههای هنری گشایش یافت. در سال ۱۳۴۹ با تصویب قانون کارآموزی، آموزش در صنعت به صندوق کارآموزی واگذار شد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی بهلحاظ اهمیت یافتن بحث استقلال و خودکفایی کشور، سامان بخشیدن به آموزشهای فنی و حرفهای مورد توجه خاص قرار گرفت.
بههمین منظور، شورای عالی هماهنگی آموزشهای فنی و حرفهای کشور در راستای جهتدهی به تشکیلات و پوشش دستگاههای متعدد بهعنوان مجری این نوع آموزشها در سال ۱۳۵۹ شمسی تشکیل شد؛ بنابراین مهارت آموزی باید جایگزین مدرکگرایی شود و خانوادهها و جوانان به جای اینکه تنها دغدغه مدرکهای دانشگاهی را داشته باشند، به فکر آموختن یک مهارت باشند چرا که فراگیری آموزشهای فنی و حرفهای نقش مهمی در رونق اشتغال، کارآفرینی و توسعه پایدار دارد و امروز بخش زیادی از فارغالتحصیلان به دلیل نداشتن مهارت بیکار هستند.
هیچ ملتی نمیتواند اثر تکنولوژی را در جهان امروز انکار کند. در حقیقت، پیشرفتهای پرشتاب در همه رشتههای فنی و صنعتی در دهههای اخیر، خطوط اساسی تمدن کنونی را تعیین کرده است. اگر قرار باشد که از تکنولوژی بهدرستی و در جهت رفاه انسان حداکثر بهره را ببریم، لازم است پابهپای این دگرگونیها در آموزش فنی و حرفهای نیز به پیشرفتهایی دست یابیم. خوار شمردن آموزش فنی و حرفهای به بهانه اینکه ماهیتی فرومایه دارد، درواقع، ستیز با واقعیتهای زندگی نوین و روی گرداندن از مجالهایی است که برای بهتر کردن این زندگی پیش میآید. توصیه یونسکو درباره آموزش فنی و حرفهای این است که: آموزش فنی و حرفهای باید بخش مکمل نظام آموزشی همهجانبه باشد و به این سبب باید به محتوای فرهنگی آن توجه کافی بشود.» (یونسکو، ۱۹۷۳ میلادی)
بورس کاری دانشجویان در بنگاههای اقتصادی
«محمود کریمیبیرانوند» معاون توسعه کارآفرینی و اشتغال وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی مرداد سال قبل (۱۴۰۲) از امکان بورسیه کاری دانشجویان خبر داد و اظهار کرد: «یکی از مصوبات مهم درباره سازوکار ایجاد بورسیه تحصیلی توسط بنگاههای اقتصادی بخش خصوصی بود. یعنی بنگاههای اقتصادی بتوانند نیروی کار مدنظر خود را در مقاطع تحصیلی بورس کنند، بهطور مثال یک دانشجو وارد رشته مهندسی صنایع میشود، بورس فلان بنگاه اقتصادی شود. در این صورت هم در دوران تحصیل باید مقداری از وقت خود را در آن کارگاه باشد؛ هم بعد از تحصیل باید در همان بنگاه اقتصادی مشغول به کار شود. این، طرح موفقی بوده است. طی چندسال گذشته این طرح بهصورت پایلوت در ۴ یا ۵ استان انجام شده است و تصمیم گرفتیم وزارت علوم این طرح را با همکاری بخش خصوصی اجرایی کند.
لازم به ذکر است، بر اساس طرح بورس بنگاههای اقتصادی (طرح شهید حسن طهرانیمقدم)، بنگاههای اقتصادی چالشها و نیازهای پژوهشی و فناورانهی خود را در قالب پروژههای تحقیقاتی تعریف و به دانشگاههای کشور ارائه کرده و به یک عضو هیات علمی به عنوان مجری واگذار میکنند. به منظور اجرای پروژه مطرح شده و متناسب با سطح آن، مجری اقدام به اعلام ظرفیت بورسیه دانشجویان مقاطع و دورههای مختلف تحصیلی میکند تا این دانشجویان پژوهشها و پروژههای دانشگاهی خود را تحت هدایت و نظارت استاد مجری متناسب با نیاز بنگاه اقتصادی تعریف کرده و به حل هرچه بهتر چالش مطرح شده کمک کنند. هزینه نیروی انسانی مستقیماً به حساب دانشجویان بورسیه شده واریز میشود. بدین ترتیب، تمرکز سرمایههای انسانی روی پروژه تعریف شده خواهد بود و ضمن بهرهگیری دانشجویان از تسهیلات بنگاه اقتصادی، یک چالش بنگاه اقتصادی مرتفع میشود. فرد یا گروه متخصصی از بنگاه اقتصادی در طی انجام پروژه بر نحوه و کیفیت انجام پروژه نظارت دارد.
«مهرداد عظیمی» رئیس سازمان فنی و حرفهای اخیرا با بیان اینکه اساسنامه این سازمان پس از ۵۰ سال در دولت سیزدهم تدوین شد، اظهار کرد: «این سازمان حدود ۵۰ سال سابقه فعالیت دارد، اما تا چند ماه قبل اساسنامه نداشت، تا اینکه در دولت سیزدهم اساسنامهای با ۱۸ بند تدوین شد که بخشهای مختلفی مانند کاهش ساعت کار مربیان، رتبهبندی مربیان و منابع مالی و بودجهای در آن مشخص شده است، این اساسنامه اواخر سال گذشته (۱۴۰۲) به تصویب رسید.»
وی افزود: بخشی از بندهای این اساسنامه مربوط به شعار سال است. بهطور مثال یکی از بندها این است که دولت مکلف شده از این پس، نیم در هزار کل اعتبارات عمرانی تملک داراییهای کشور را صرف آموزش نیروی کار آن پروژه کند؛ یعنی دستگاه اجرایی مکلف شده نیروی کاری که عمدتاً در پروژههای مختلف، فصلی مشغول به کار و پس از اتمام پروژه بیکار میشدند، نیم در هزار اعتبار آن پروژه را صرف آموزش مهارتی کند. بند بعدی یک در هزار است، یعنی اعتبار آن توسط کارفرماها صرف آموزشهای مهارتی کارگران شود که این هم، عدد قابلتوجهی هست.
رئیس سازمان فنی و حرفهای تاکید کرد: این مبلغ از محل اعتباراتی است که برای پروژه ابلاغ میشود. در بند دیگر، دولت مکلف شد ۲ درصد از فروش کالای قاچاق را در طی سال، محاسبه و ماهانه یا هر سه ماه یکبار به حساب سازمان آموزش فنی و حرفهای واریز کند. یکی از ضعفهای ما در سازمان مباحث بودجهای بود که تقریباً ۹۵ درصد از بودجه سازمان فقط صرف حقوق و مزایا میشود. این امر در واقع هم به ماموریتهای ما آسیب میرساند و هم باعث گلایهمندی همکاران شده بود. یکی از اقدامات قابلتوجهی که در این دولت انجام شد، رشد قابلتوجه بودجه سازمان بود که واقعاً بیش از میانگین کلانی است که دولت به همه وزارتخانهها ابلاغ کرد.
تبدیل علم به ثروت با آییننامه ارتقاء
«محمدعلی زلفیگل» وزیر علوم، تحقیقات و فناوری اردیبهشت سالجاری در اولین کنفرانس ملی مهارتی ایران، اظهار کرد: «آئیننامه ارتقاء تدوین شده و به شورای عالی انقلاب فرهنگی ارسال شدهاست، بهنحوی که در این آئیننامه افرادی که علم را به فن و ثروت تبدیل کنند، امتیازات ویژهای دریافت میکنند، از طرف دیگر دستگاهها نیز در سامانه نان (نظام ایدهها و نیازها) به ارائه نیازمندیهای خود میپردازند تا از طریق نخبگان بهصورت پروژهای به نتیجه برسند، در همین راستا هماکنون وزارت نفت ۶۰۰ نیاز در این سامانه ثبت کرده و بیشاز ۱۵ هزار نیاز نیز توسط صنایع کشور در این سامانه ثبتشده است، اگر استادان و دانشجویان ما بر اساس این نیازها طرحی تعریف کنند، پژوهانه ویژه به آنها اختصاص داده میشود و در آئیننامه ارتقا به امتیاز بیشتری میرسند.»
وی به قوانین آموزشی در برنامه هفتم توسعه اشاره کرد و افزود: «در برنامه ششم توسعه آمدهاست که آموزش مهارتی باید ۳۰ درصد باشد. با نگاه خوشبینانه در حال حاضر ما توانستهایم آن را به ۱۶ درصد برسانیم، همچنین در برنامه هفتم توسعه آموزشهای مهارتی ۴۰ درصد پیشبینیشده است ما بهعنوان مسئولان علم و فناوری از هماکنون باید برنامهریزیهای لازم را انجام دهیم. در حالحاضر دانشگاههای نظری ما آموزشهای مهارت محوری دارند که در حد انتظار نیست و باید آسیبشناسی و آسیبهای آنها برطرف کنیم.»
وزیر علوم، تحقیقات و فناوری ادامه داد: «خوشبختانه در برنامه توسعه هفتم حکمی را پیشبینی و مصوب کردیم و دستورالعمل آن را باید با همکاری وزارت بهداشت تدوین کرده و توسط هیأت وزیران تصویب کنیم، که بر اساس آن میزان مهارت محور کردن آموزشهای دانشگاهی افزایش مییابد، البته این موضوع در وزارت بهداشت تقریباً محقق شدهاست، چون بیمارستانها در دست خود دانشگاه است و دانشگاه فرهنگیان نیز بههمین صورت است، همچنین دبیرستانها و آموزشگاهها در اختیار آموزشوپرورشاند ولی در وزارت علوم اینگونه نیست، صنایع در دسترس ما نیستند که در دستورالعملی که باید آن را تدوین کنیم باید بهگونهای عمل شود تا منافع پذیرش دانشجو با منافع صنعت همسو شود تا دانشجوی ما را پذیرش کنند و مهارتمحور شدن شکل بگیرد.»
تبدیل دانشگاه فنی و حرفهای به دانشگاه مهارت ملی
محمدعلی زلفیگل تأکید کرد: «باید جایگاه دانشگاه فنیوحرفهای را توسعه دهیم تا آن را به دانشگاه مهارت ملی تبدیل کنیم، این دانشگاه یک ویژگی منحصربهفرد دارد مبنیبر اینکه فارغالتحصیلان این دانشگاه شاغل هستند، این درحالی است که ایجاد شغل برای دانشجویان تحصیلات تکمیلی بسیار هزینه میبرد. برای همین است که مقام معظم رهبری به ایجاد شرکتهای دانشبنیان بسیار تأکید میکنند.»
وی به ایجاد پارک علم و فناوری مهارتی و کنسرسیومهای اشتغال اشاره کرد و افزود: «در دو سال گذشته توجه و فعالیت زیادی در خصوص دانشگاه فنی و حرفهای صورت گرفته است مبنیبر اینکه، بودجه دانشگاه فنیوحرفهای ۱۲۰۰ میلیارد تومان بود اکنون امیدواریم آن را به بالغ بر چهار هزار میلیارد تومان برسانیم و تقریباً چهار برابر شود، با این حال بیشاز ۱۵۰۰ میلیارد تومان نیز در سفرهای ریاستجمهوری به استانهای مختلف برای دانشگاه فنیوحرفهای پیشبینیشده است.»
با توجه به مطالب فوق، آموزش مهارتمحور میتواند نیروی انسانی در حال تحصیل را برای آینده کشورمان بهینهسازی کند، همچنین بهکارگیری دانشجویان در بنگاههای اقتصادی موجب ارتقاء کمی و کیفی دستاوردهای صنعتی کشور شده و نرخ بیکاری را کاهش میدهد. در همین راستا دولت شهید رئیسی با برنامههای خود به احیاء ظرفیتهای نخبگانی کشور پرداخته و مسیر توسعه نیروی انسانی متخصص و متعهد را گسترش داده است که امیدواریم این مسیر در دولت چهاردهم پیگیری شود.
منبع: ایسنا
