تربیت و پرورش نفس در نگاه امیرالمومنین(ع)
منظور از حوزه اخلاق بندگی، هنجار‌ها و ناهنجاری‌هایی است که انسان در رابطه با خداوند از خود نشان می‌دهد. اخلاص و توکل، ناامیدی و بی‌اعتمادی به خدا از جمله مواردی است که انسان در رابطه‌اش با خداوند دارد. اخلاق بندگی رابطه انسان را با خداوند سامان بخشیده و نفسش را تربیت می‌کند. بنده در برابر خداوند مسئول است چرا که همه هستی خود را مدیون اوست. در اینجا هنجار‌های تربیتی در حوزه اخلاق بندگی را در نهج‌البلاغه بررسی می‌کنیم.
داشتن تقوای الهی
تقوا؛ یعنی خویشتنداری و دوری از گناه و اطاعت از فرمان‌های خداوند. تجهیز به‌تقوای الهی، سعادت دنیا و آخرت را برای انسان به ارمغان می‌آورد. امیرالمومنین‌علیه‌السلام می‌فرماید: شما را به‌تقوا توصیه‌می‌کنم که توشه راه و نقطه اتکا در قیامت است. تقوا، دوستان خدا را از ارتکاب حرام بازمی‌دارد. (خطبه۱۱۴)
تعظیم در مقابل بزرگی خداوند
در این مرحله باید بزرگی‌خداوند را بشناسیم و آنگونه که او خود را بزرگ‌دانسته، بزرگش بدانیم. کسی که بزرگی خداوند را درک کرده، جایی برای جولان خود در مقابل خداوند نمی‌بیند، در نتیجه خاکساری می‌کند. (خطبه۱۴۷) همچنین همه‌را در مقابل خداوند کوچک و بی‌مقدار دانسته و هرگز نمی‌تواند برای رفع مشکلاتش، دیگران را جایگزین خداوند کند.
سپاسگزاری خداوند به خاطر نعمت‌ها
امیرالمومنین‌علیه‌السلام در خطبه۱۸۸مردم را به سپاسگزاری از نعمت‌های فراوان خداوند توصیه می‌کنند. البته امام مردم را به این نکته توجه می‌دهند که قادر به‌شکرگزاری از نعمت‌های الهی نیستیم، اما در حد توان و وسع خود باید سپاسگزار خداوند باشیم که قطعا باعث افزایش نعمت می‌شود. (خطبه۱۸۲)
امیرالمومنین‌علیه‌السلام در خطبه۱۷۸رفتار و نیات صادقانه با خداوند را شرط لازم دفع بلاونقمت و بدبختی می‌داند. چون بلا‌هایی که بر سر انسان در دنیا و آخرت می‌آید همگی نشات‌گرفته از اعمال، نیات و افکار خودش است نه خداوند. رفتار با خداوند باید صادقانه باشد، نه اینکه به زبان، خدا را صدا زند و در دل به دیگری امید بسته باشد.
پرهیز از گناه
نافرمانی خدا و اطاعت از شیطان، قبل از هر چیز، ظلم به‌خود است. چراکه آثار گناه اثر مستقیم بر زندگی فرد در دنیا، برزخ و آخرت دارد. همچنین اطاعت از خداوند باعث بازشدن راه هدایت می‌شود. امیرالمومنین‌علیه‌السلام توصیه می‌کند مردم با صبر و استقامت بر خواهش‌های نفس، از گناه پرهیز کرده و خدا را اطاعت‌کنند. (خطبه۱۸۸)، چون علت بهره‌مندی از نعمت و رزق مادی و معنوی؛ فرمانبرداری از خدا و ترک گناه است.
انجام تکالیف واجب و ترک محرمات
خالق انسان، خوب می‌داند ظرفیت وجودی مخلوقش چه‌میزان است؛ بنابراین براساس ظرفیت و مطابق با فطرت انسان، او را از انجام اعمالی نهی و بر انجام کار‌هایی امر فرموده است. امیرالمومنین‌علیه‌السلام در حکمت۷۸ می‌فرماید: خداوند بندگانش را به اعمال سخت و دشوار تکلیف نکرده و در برابر عمل اندک، پاداش‌های بسیار داده است.
منبع: ایرنا
