آیا ابداع وقف در دین اسلام اتفاق افتاده است؟

سی‌ام شهریور در تقویم جمهوری اسلامی ایران روز وقف نامگذاری شده است که به همین مناسبت پرسش و پاسخی در مورد «اهمیت و جایگاه وقف در دین مبین اسلام» تقدیم شما فرهیختگان می‌شود.

پرسش:

«وقف» در اسلام از چه جایگاهی برخوردار است؟

پاسخ اجمالی:

«وقف» صدقه جاریه‌ای است که پیش از اسلام نیز در ادیان دیگر رواج داشته است؛ اما اهتمام اولیای الهی به ویژه امام علی (ع) به سنت وقف نشانه جایگاه فوق العاده آن در اسلام است.

از این رو امام صادق (ع) می‌فرماید: «صدقه جاریه بهترین چیزی است که انسان بعد از خود به یادگار می‌گذارد».

از سوی دیگر یکی از طرق پیشگیری از تکاثر و ثروت اندوزی، گسترش سنّت وقف است که سبب می‌شود اموال از چنگ افراد معدودی بیرون آید و منافع آن در اختیار نیازمندان قرار گیرد.

پاسخ تفصیلی:

اهتمام اولیای الهی، خصوصا امیرمؤمنان علی (علیه السلام) به امر وقف و پیشگام بودن در این کار خیر به خوبی نشان می‌دهد که این مسئله ارزش فوق العاده‌ای در اسلام دارد.

گرچه وقف را اسلام ابداع نکرده و قبل از اسلام نیز در مذاهب دیگر اوقاف بسیاری وجود داشت؛ ولی اسلام اهمّیّت خاصی برای آن قائل شده و تحت عنوان صدقات جاریه بر آن تأکید کرده است.

در حدیثی از رسول خدا (صلی الله علیه وآله) می‌خوانیم که: «از کنار باغستانی عبور می‌کرد، مردی را دید که مشغول غرس درختی است.

پیامبر (صلی الله علیه وآله) به او فرمود: می‌خواهی غرسی بهتر از این را به تو یادآوری کنم؟ سپس اذکار مهمی را به او تعلیم فرمود.

آن مرد عرض کرد:‌ای رسول خدا من تو را گواه می‌گیرم که تمام این باغ را بر فقهای مسلمین از اهل صفه وقف کردم.

در اینجا این آیات شریفه نازل شد: «فَأَمّا مَنْ أَعْطی وَ اتَّقَی * وَ صَدَّقَ بِالْحُسْنَی * فَسَنُیَسِّرُهُ لِلْیُسْرَی» (۱) (امّا آن کس که در راه خدا انفاق کند و پرهیزکاری پیش گیرد و جزای نیک الهی را تصدیق کند * ما او را در مسیر آسانی قرار می‌دهیم).

به این ترتیب، وقف به عنوان یک سنّت حسنه اسلامی مورد تأیید قرار گرفت». (۲)

در بعضی از روایات از جابر ابن عبدالله نقل شده که تمام صحابه که اموالی داشتند، وقفی از خود به یادگار گذاشتند.

در امالی شیخ طوسی از امام صادق (علیه السلام) نقل شده که حضرت می‌فرمودند:

«خَیْرُ مَا یُخَلِّفُهُ الرَّجُلُ بَعْدَهُ ثَلَاثَهٌ: وَلَدٌ بَارٌّ یَسْتَغْفِرُ لَهُ وَ سُنَّهُ خَیْرٍ یُقْتَدَی بِهِ فِیهَا وَ صَدَقَهٌ تَجْرِی مِنْ بَعْدِهِ» (۳)؛ (بهترین چیزی که انسان بعد از خود به یادگار می‌گذارد سه چیز است: فرزند نیکوکاری که برای انسان استغفار کند و سنّت نیکی که مردم در آن به او اقتدا نمایند و صدقه‌ای که بعد از او جریان داشته باشد).

احادیث در این زمینه فراوان است و باید توجّه داشت که یکی از طرق پیشگیری از تکاثر و ثروت اندوزی، گسترش دادن سنّت وقف است که اموال را از چنگ افراد معدودی بیرون می‌آورد و منافع آن را در اختیار نیازمندان قرار می‌دهد. (۴)

منبع: خبرگزاری حوزه