تحول و پیشرفت در آموزش و پرورش پس از پیروزی انقلاب اسلامی
یکی از مهمترین مسائلی که بسیاری از افراد در سراسر جهان با آن مواجه هستند، مسئله آموزش و پرورش است؛ چراکه این حوزه با مسئله تربیت و تعلیم افراد یک جامعه مرتبط بوده و موجب شکوفایی یا عقب‌ماندگی یک جامعه خواهد شد. آموزش و پرورش به عنوان موثرترین عامل پیشرفت در جوامع امروزی مطرح است. کشورمان در طول بیش‌از ۴۵ سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران به دستاورد‌های مهمی در این حوزه دست پیدا کرده است که به برخی از آنها می‌پردازیم.
۱. درخشش در المپیاد‌های علمی
مدال‌های کسب‌شده در المپیاد‌های علمی پس از پیروزی انقلاب اسلامی به ۶۶۹ عدد رسیده است و اکنون ایران جزو ۱۰ کشور اول دنیا در المپیاد‌های علمی است. این در حالی است که دانش‌آموزان کشورمان قبل از انقلاب هیچ جایگاهی در منطقه و جهان در سطح بین‌المللی نداشتند و یکی از اصلی‌ترین دلایل آن، وجود تفکر وابستگی به غرب در میان دانش‌آموزان بود. با تغییر نگرش و تفکر در مدرسه‌ها و سایر جوامع علمی، توانستیم کشور را به جایگاه واقعی خود برسانیم.
۲. عدالت آموزشی
از دستاورد‌های دیگر انقلاب اسلامی می‌توان به عدالت آموزشی در خصوص زنان و مناطق دوردست اشاره کرد که همه‌ی ایرانیان و با هرگونه سطح درآمد و هر سنّی می‌توانند آموزش ببینند و به پیشرفت خود و جامعه‌ی خود کمک کنند.
تعداد زنان حاضر و شاغل در گروه شغلی استادان و اعضای هیأت علمی دانشگاه‌های کشور، از حدود ۱۴ درصد در دهه ۵۰ به حدود ۳۰ درصد در دهه ۹۰ رسیده است.
میزان باسوادی جمعیت ایران از سال ۱۳۳۵ تا سال ۱۴۰۲ به این‌صورت بوده است: آمار باسوادی در سال ۱۳۳۵ در آقایان ۲۲.۴، در بانوان ۸ درصد. آمار باسوادی در سال ۱۳۵۵ در آقایان ۵۸.۹ درصد، در بانوان ۳۵.۵ درصد. آمار باسوادی بعد از انقلاب و در سال ۱۳۹۵ در آقایان ۹۱ درصد، در بانوان ۸۴.۲ درصد؛ و در زمان حال (سال ۱۴۰۳) مجموع و میانگین این آمار به ۹۷.۱ درصد رسیده است.
۳. نرخ سواد و آموزش فراگیر
انقلاب اسلامی ایران، کشوری با ۵۳ درصد بی‌سواد را به پرشتاب‌ترین سرعت علمی جهان تبدیل کرد. نرخ ۹۶ درصدی باسوادی در مقایسه با نرخ ۴۸ درصدی سال ۵۷، افزایش سرانه آموزشی کشور از ۱.۵ مترمربع به ۵.۲ مترمربع برای هر دانش‌آموز، افزایش تعداد کلاس‌های درسی از ۱۰۰ هزار در سال ۵۷ به ۵۴۰ هزار کلاس و همچنین افزایش تعداد مدارس از ۵۲ هزار مدرسه به ۱۱۳ هزار مرکز آموزشی، از جمله اقدامات و دستاورد‌های نظام جمهوری اسلامی ایران در راستای توسعه و پیشرفت نظام آموزشی است. از مهمترین برکات انقلاب اسلامی در راستای توجه به مباحث زیرساختی و زیربنایی فیزیکی در نظام آموزشی کشور، این است که، در طول ۴۰ سال گذشته مدارسی که به تدریج فرسوده شده‌اند با اختصاص اعتبارات لازم مقاوم‌سازی و بازسازی شدند.
دستاورد‌های آموزش و پرورشی در دولت سیزدهم
یکی از دوره‌های تحول در نظام آموزش و پرورش کشور، دوره شهید جمهور، مرحوم شهید رئیسی بود. اقدامات تحولی فراوانی در این دوره شروع شد و به ثمر نشست که به گزیده‌ای از آنها اشاره می‌شود:
۱- اجرای واقعی سند تحول بنیادین
سند تحول بنیادین آموزش و پرورش حدود ۱۲ سال پیش به تصویب رسید و در سه دولت گذشته فراز و فرود‌های فراوانی را تجربه کرد؛ به‌ویژه در دوره‌ای به دلیل قرار گرفتن سند ۲۰۳۰ در کنار آن، کم‌فروغ شد. در دولت سیزدهم بنا بر دستور رئیس‌جمهور شهید این سند به اصلی‌ترین مبنای برنامه‌ریزی نظام تعلیم و تربیت تبدیل شد. برای نگاشت نهادی، نگاشت رسانه‌ای، نگاشت حقوقی و نگاشت گفتمانی تهیه شد. نقشه‌ی راه آن که در ۱۰ سال گذشته مورد تأکید مقام معظم رهبری بود، تهیه شد و در ۱۱ اردیبهشت ۱۴۰۳ به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسید. دستورالعمل مدرسه در تراز سند تحول نیز در این دوران نوشته و برای اجرا ابلاغ شد.
۲- عمل به وعده رتبه‌بندی معلمان
طرح رتبه‌بندی معلمان از یک‌دهه‌ی گذشته مطرح بود و همواره مورد بحث و نقد قرار می‌گرفت و معلمان قول‌های زیادی درباره اجرای آن شنیده بودند، اما در آغاز سال ۱۴۰۰ رئیس‌جمهور شهید به قولی که داده بود، عمل کرد و اجرای آن را در دستور کار قرار داد. بهبود معیشت معلمان فقط یکی‌از اهداف اجرای این قانون بود و دو هدف دیگر یعنی ارتقای کیفیت نظام تعلیم و تربیت و اصلاح ساز و کار‌های ارتقای معلمان تا اندازه قابل‌توجهی محقق شد.
۳- تقویت مدارس دولتی
ارتقای کیفیت آموزش و تقویت مدارس دولتی با اجرای مصوبه کنکوری شورای عالی انقلاب فرهنگی – که یکی از نتایج آن، افزایش راهیابی دانش‌آموزان مناطق محروم به دانشگاه‌هاست – در این دولت پیگیری شد.
۴- احیای امور تربیتی
احیای حقیقی امور تربیتی و فعالیت‌های پرورشی در دولت شهید رئیسی در دستور کار قرار گرفت و در این دوره معاونت پرورشی به معنای واقعی احیا شد. تأسیس بیش‌از ۷۰۰ مرکز مشاوره، تقویت اردوگاه‌های کشور، رشد بودجه فعالیت‌های پرورشی و تربیتی، تأسیس بیش‌از ۲ هزار و ۶۰۰ فضای ورزشی درون‌مدرسه‌ای و احیای مسابقات و رویداد‌های فرهنگی و پرورشی در سراسر کشور، بخشی از فعالیت‌های حوزه پرورشی و فرهنگی است.
۵- جذب نیروی انسانی باکیفیت
در دولت شهید جمهور بیش‌از ۲۰۰ هزار ردیف استخدامی در اختیار آموزش و پرورش قرار گرفت که ۱۲۰ هزار از این ردیف‌ها در قالب آزمون استخدامی و ۶۰ هزار نفر آن از طریق دانشگاه فرهنگیان، محقق شد. هم‌اکنون در دانشگاه فرهنگیان بیش‌از ۱۰۰ هزار دانشجو معلم در حال تحصیل هستند.
۶- احیای باشگاه دانش‌پژوهان جوان و اصلاح اساسنامه سمپاد
توجه به نخبگان همواره مورد تأکید مقام معظم رهبری بوده است. در سال‌های دهه ۹۰ باشگاه دانش‌پژوهان رو به تعطیلی رفت و در دولت سیزدهم ضمن اصلاح اساسنامه و استقلال ساختاری آن، المپیاد‌ها تقویت شد به‌طوری‌که در دو سال اول دولت سیزدهم ۳۰ مدال طلای جهانی المپیاد کسب شد در حالی که در چهار سال قبل‌تر تنها ۲۶ مدال کسب شده بود.
اساسنامه سمپاد نیز اصلاح و فرآیندی برای ارتقای سازوکار‌های تربیتی آن به تصویب هیأت‌امناء رسید و به موجب آن، دوره‌ی تحصیل در مدارس سمپاد به یک دوره‌ی پیوسته‌ی شش‌ساله تبدیل شد و یک نظام‌نامه تربیتی نیز برای دانش‌آموزان این مدارس در نظر گرفته شد.
۷- تأسیس سازمان تعلیم و تربیت کودک
سازمان تعلیم و تربیت کودک که متولی تربیت اوان کودکی است، یکی از راهبردی‌ترین سازمان‌های کشور است. ساماندهی بیش‌از ۳۲ هزار مهدکودک، تهیه آیین‌نامه تربیت اوان کودکی و تهیه نظام جامع تربیت دوران کودکی، از جمله دستاورد‌های تشکیل این سازمان مهم است.
ساخت روزانه ۸ مدرسه در مناطق محروم
«رضامراد صحرایی» وزیر آموزش و پرورش دولت سیزدهم، اسفند سال گذشته (۱۴۰۲) در دیدار با تشکل‌های فعال دانش‌آموزی، به آمار ساخت مدرسه در مناطق محروم پرداخت و اظهار کرد: «در دولت شهیدجمهور، ایران به کارگاه مدرسه‌سازی تبدیل شد اهتمام به ساخت مدرسه با تمرکز بر مناطق محروم در این دولت با کمک خیرین وارد مرحله جدیدی شد، به نحوی‌که ۶۹۰۰ مدرسه در ۳۰ ماه ساخت، تکمیل و تجهیز شد؛ یعنی روزی ۸ مدرسه ساخته شد. نقطه‌ی تمرکز ما بر روی مدارس روستا مرکزی و اولویت‌مان هنرستان‌های شبانه‌روزی است.»
اقدامات ذیل بخشی از اقدامات دولت سیزدهم در زمینه احداث و توسعه مدارس کشور است:
تحویل ۶۷۶۸ فضای آموزشی و پرورشی به ظرفیت ۳۱۹۴۲ کلاس درس، تکریم و تجلیل خیرین و ایجاد ۲۰ همت تحقق تعهدات خیرین.
تجهیز ۱۷۲۷۴ مدرسه به اتاق بهداشت، برای اولین‌بار هماهنگی جهت ساخت مدارس مشارکتی ویژه دانش‌آموزان استثنایی در کشور از محل کمیساریا UNHCR، احیاء باشگاه دانش‌پژوهان جوان پس از حدود یک‌دهه و اختصاص یک ساختمان اداری – آموزشی و یک مجموعۀ رفاهی به نخبگان جوان عضو این باشگاه و افتتاح آن توسط رئیس‌جمهور محترم.
افزایش ۳۰۰ درصدی مشارکت خیرین در نهضت مدرسه‌سازی با مشارکت مردم در بیش‌از ۵۳ درصد فضا‌های آموزشی و پرورشی کشور با حدود ۱۱ هزار میلیارد تومان تعهد، رشد ۳۵ درصدی ساخت مدرسه با تحویل ۶۷۶۸ فضای آموزشی و پرورشی با ظرفیت ۳۱۸۷۷ کلاس درس و ۴ میلیون مترمربع زیربنا با بهره‌مندی ۹۵۶۳۱۰ دانش‌آموز که جانمایی بیش‌از ۶۰ درصد فضا‌های تحویلی در راستای تحقق عدالت آموزشی در مناطق روستایی و حاشیه شهر‌ها قرار گرفته است.
احداث ۱۹۲ هنرستان با ۱۳۳۵ کلاس درس و کارگاه و ارسال دو مرحله کاروان تجهیزات هنرستانی مزین به نام شهداء به بیش‌از ۸۵۰۰ کلاس درس هنرستانی با رشد ۵۰ درصدی با استفاده از ظرفیت‌های به‌روز شرکت‌های دانش‌بنیان؛ استانداردسازی سامانه‌های گرمایشی حدود ۱۰ هزار کلاس درس در طرح شهید عرب و تلاش بر استاندارسازی سامانه‌های تمامی مدارس تا پایان دولت سیزدهم، بهسازی و شاداب‌سازی حدود ۷۰ هزار کلاس درس در طرح شهید عجمیان با مشارکت بیش‌از ۱۵ هزار گروه جهادی و استمرار این طرح با جذب حداکثری گروه‌های جهادی.
مستندسازی اراضی و املاک به تعداد ۶۰۰۰ فقره سند؛ افزایش۵۰۰ هزار مترمربع عرصه و عیان به دانشگاه فرهنگیان توسط آموزش و پرورش؛ راه‌اندازی مدارس تیزهوشان ویژۀ مناطق عشایری (در استان آذربایجان‌غربی) برای اولین‌بار در کشور.
اجرای طرح شهید سلیمانی با هدف بهینه‌سازی و مناسب‌سازی محیط مدارس و ایجاد فضای ورزشی درون‌مدرسه‌ای به منظور کیفیت‌بخشی درس تربیت‌بدنی و فعالیت‌ها و برنامه‌های ورزشی مدارس، شاداب‌سازی محیط مدارس و تبدیل مدارس به کانون‌های ورزشی محله‌محور و افزایش دسترسی و بهره‌مندی خانواده‌ها و دانش‌آموزان به محیط ورزشی مدارس و افزایش ۴۹ درصدی تعداد فضا‌های ورزشی از ۵۳۸۹ به ۸۰۳۴ فضای ورزشی.
اجرای طرح شهید خرازی با هدف مردمی‌سازی فضا‌های ورزشی و در اختیار گذاشتن رایگان ۸۲۲ فضای ورزشی برای انجام فعالیت‌ها و برنامه‌های ورزشی پدر – پسری در پنج‌شنبه‌ها و مادر – دختری در جمعه‌ها.
طراحی، توسعه و حمایت از الگوی «خانه‌های مادر و کودک»؛ برگزاری اولین رویداد ملی هم‌افزایی فعالان مادر و کودک، سازماندهی۹۰ خانۀ مادر و کودک با راه‌اندازی دبیرخانۀ مردمی و غیره، تنها بخشی از خدمات این دولت در زمینه فضا‌های آموزشی و عدالت است.
جذب ۹۷ هزار معلم طی یک‌سال اخیر
«علی فرهادی» سخنگوی وزارت آموزش و پرورش دولت سیزدهم، چهارشنبه ۲۱ شهریور ۱۴۰۳ در نشست خبری با اصحاب رسانه، با اشاره به گستردگی ایران اسلامی، گفت: «تمام کشور آماده بازگشایی مدارس هستند. از لحاظ نیروی انسانی در یک‌سال گذشته وزارت آموزش پرورش با جذب ۹۷ هزار معلم جدید، حرکت گسترده‌ای را برای تأمین نیاز نیروی آموزشی در کشور سامان داده است.»
وی افزود: «نسبت افزایش معلم و نیروی انسانی با افزایش قابل‌توجه تعداد دانش‌آموزان تناسبی نداشت و با کمبود نیروی انسانی مواجه بودیم که برای این منظور برنامه‌هایی از جمله افزایش ورودی دانشگاه فرهنگیان در دستور کار قرار گرفت.»
سخنگوی وزارت آموزش و پرورش دولت سیزدهم با بیان این‌که ورودی دانشگاه‌های فرهنگیان و شهید رجایی در اوایل دهه ۹۰، تعداد ۱۸ هزار و ۴۰۰ نفر بود، اضافه کرد: «این تعداد در سال ۹۳ به ۱۰ هزار نفر رسید، اما بعد از سال ۹۷ و تأکید رهبر معظم انقلاب، جذب معلم از طریق این دانشگاه‌ها افزایش یافت به‌طوری که ورودی دانشگاه فرهنگیان و شهید رجایی در سال ۱۴۰۲ به تعداد ۳۰ هزار نفر رسید.»
فرهادی با اشاره به تمرکز بر بومی‌بودن دانشجویان در این دانشگاه‌ها، گفت: «امسال ۳۲ هزار نفر دانشجو معلم جذب کردیم که بیشترین آمار جذب به شمار می‌رود. امسال ۱۷ میلیون نفر در مدارس سراسر کشور ثبت‌نام کرده‌اند که بیش از ۹۰ درصد این تعداد در مدارس دولتی هستند، در برخی مناطق مشکل ثبت‌نام در مدارس دولتی وجود داشته که افزایش تعداد دانش‌آموزان از دلایل اصلی آن است.»
وی، مشکل مهاجرت به منطقه‌ای خاص را، عامل ناترازی در روند ثبت‌نام دانش‌آموزان برشمرد و افزود: «به‌طور مثال امسال در یک منطقه پنج هزار نفر افزایش تعداد دانش‌آموز داشته‌ایم که مهاجرت‌های خاص، مشکلاتی برای ثبت‌نام در مدارس ایجاد کرده است.»
حمایت از ۱۳۰ هزار دانش‌آموز بازمانده از تحصیل
«رضامراد صحرایی» وزیرآموزش و پرورش دولت سیزدهم، فروردین ۱۴۰۳ درباره دانش‌آموزان بازمانده از تحصیل، گفت: «۹۱۱ هزار دانش‌آموز بازمانده از تحصیل در قالب طرح شهید محمودوند شناسایی شدند که دلایل اصلی بازماندن از مدرسه، مسائل فرهنگی، اقتصادی و معیشتی است.»
وی ادامه داد: «تقویت مدارس روستا مرکزی، عشایری و شبانه‌روزی در دستور کار است و بنیاد مستضعفان به ما برای ساخت مدارس شبانه‌روزی در مناطق روستایی کمک می‌کند؛ تا به امروز توانسته‌ایم ۱۳۰ هزار دانش‌آموز بازمانده از تحصیل را به مدارس برگردانیم.»
وزیر سابق آموزش و پرورش در پایان یادآور شد: «پروژه ملی انسداد مبادی بیسوادی و بازگرداندن دانش‌آموزان بازمانده از تحصیل به مدارس با ریاست معاون اول رئیس‌جمهور در حال پیگیری است و بنیاد مستضعفان، ستاد اجرایی فرمان امام (ره) و قرارگاه جهادی امام حسن مجتبی (ع) برای بازگشت به تحصیل دانش‌آموزان همراهی می‌کنند.»
کتاب‌های درسی جدید برای پایه اول دبستان
صحرایی درباره تغییر کتاب‌های درسی عنوان کرد: «تحول باید در برنامه درسی اتفاق بیفتد که یک شاخه‌ی آن، کتاب درسی است. شایستگی‌های پایه که دانش‌آموزان باید به آن برسند، استخراج شده و مقدمه تغییر کتاب‌های درسی است. بر این اساس، در سال ۱۴۰۳ کتاب‌های درسی پایه اول دبستان جدید خواهد بود، همچنین اثر محسوس تغییر کتاب‌های درسی در سال ۱۴۰۴ مشاهده خواهد شد.»
وی درباره توجه به مدارس دولتی، گفت: «کیفیت مدارس دولتی همیشه از مدارس غیردولتی پایین‌تر نیست. در بسیاری از مدارس دولتی، کادر مدرسه متعهدانه خدمت می‌کنند و با وجود تنگناها، قله‌های تربیتی فراوانی در این مدارس قابل مشاهده است. حدود ۱۸۵۰۰ مدرسه غیردولتی و ۱۰۶ هزار مدرسه دولتی داریم. در تعدادی از مدارس خاص غیردولتی کیفیت آموزش بالاست. اما در برخی مدارس دولتی مانند هیأت‌امنایی، سمپاد، شاهد و نمونه‌دولتی، کیفیت خوبی وجود دارد البته باید تنوع مدارس کاهش یابد و دو نوع مدرسه دولتی و غیردولتی داشته باشیم.»
وزیر سابق آموزش و پرورش با اشاره به این‌که معلمان جدید الاستخدام به مدارس دولتی می‌روند، افزود: «در قالب بخشنامه‌ای اعلام کردیم، معلمان باسابقه نیمی از ساعات موظفی را در مدارس دولتی تدریس کنند.»
لو رفتن سئوالات امتحانات نهایی شایعه است
صحرایی با اشاره به این‌که مصوبه‌ی کنکوری به دنبال کیفیت آموزش و اجرای برنامه درسی ملی است، ادامه داد: «حتی یک‌مورد از شایعات لو رفتن سئوالات امتحانات نهایی، صحت نداشت و اگر سئوالی لو برود، ابتدا خودمان به خانواده‌ها خواهیم گفت، در سال ۱۴۰۳ امنیت امتحانات نهایی بیشتر از سال گذشته تأمین شد.»
وی افزود: «توانایی‌ها و نرم‌افزار‌های ما پیشرفته‌تر شده است؛ سئوالات ۱۵ دقیقه بعد از آزمون منتشر شد و شایعه لو رفتن سئوالات کذب است. حتی یک مورد گزارش لو رفتن سؤالات را نداشتیم. این شائبه را دقیقاً کسانی ایجاد کرده‌اند که اجرای مصوبه کنکور، منافع آنها را به خطر انداخت. ما منافع ملی را بر منافع افراد خاص ترجیح می‌دهیم و در این موضوع کوتاه نمی‌آییم. اگر کارمان اشکالی داشته باشد آن را رفع می‌کنیم، اما مردم باید بدانند که این حق اولیای دانش‌آموز است که در یک فرایند سالم، علمی و مبتنی‌بر روانشناسی تربیتی، دانش فرزندش سنجیده شود و پیش برود.»
با توجه به مطالب فوق، توجه به ارتقای سطوح آموزشی و پرورشی دارای اهمیت فراوان ملی است، زیرا این مقوله با زیرساخت فرهنگی و هویتی ما ارتباط مستقیم دارد، به نحوی‌که هرگونه آسیب آموزشی، فرهنگی و تربیتی در مدارس یا کمبود امکانات رفاهی در این زمینه، موجب مشکلات فراوانی در آینده فرزندان‌مان خواهد شد. در همین راستا دولت سیزدهم به افزایش ساخت مدارس مبادرت ورزیده و در راستای ارتقاء بخش تربیتی مدارس تلاش چشمگیری کرده است تا شاهد نسل آگاه و موفقی باشیم.
منبع: ایسنا
