صلح آمیزترین انقلاب مدرن

۱۶:۱۷ - ۲۳ بهمن ۱۴۰۳ باشگاه خبرنگاران جوان - صفحه اینستاگرام «اشارات» با انتشار یادداشتی از میثم مهدیار؛ پژوهشگر اجتماعی در رابطه با حضور پرشور مردم در راهپیمایی چهل و ششمین سالروز پیروزی انقلاب اسلامی در ۲۲ بهمن نوشت: انقلاب اسلامی نه صرفا در جهان سیاست بلکه در نظریه های جامعهشناسی هم زلزلهای درانداخت. تا قبل از آن تبیین نظری انقلابهای بزرگ صرفا به عوامل اقتصادی، ساختاری و یا روانشناختی محدود میشد. تدا اسکاچپول یکی از مهمترین نظریه پردازان این حوزه بعد از پدیده انقلاب ایران با تجدید نظر در نظریات سابق خود، در مقالهای انقلاب اسلامی را موجد تولد نسل چهارم نظریههای انقلاب یعنی نظریههای فرهنگی عنوان کرد. در واقع یکی از اصلیترین عواملی که برای ناظران غربی جدید بود فراگیری انقلاب و از آن مهمتر فرم صلح آمیز بسیج انقلابی در آن بود.در حالیکه گفته میشد حتی در انقلابهای کبیر از فرانسه تا روسیه حداکثر ۱۰ الی ۱۵ درصد مردم مشارکت داشتهاند اما در انقلاب ایران از مرکز تهران که راهپیماییهای میلیونی تاسوعا و عاشورا در آن زبانزد رسانههای جهان شده بود تا دور افتادهترین روستاها نیز درگیر تظاهرات و مبارزه انقلاب شده بودند.(مثلا نگاه کنید به روزهای انقلاب: چگونه زنان یک روستا در ایران انقلابی شدند؟ نوشته مری هگلند، انتشارات ترجمان) میشل فوکو و لیلی عشقی که خود از مهد انقلابهای مدرن ناظر انقلاب اسلامی بودند از آن با «انقلابی با حضور همه» یاد میکنند.مهمتر اینکه این فراگیری که اقشار و طبقات و گروههای مختلف فکری و سیاسی و فرهنگی را در بر داشت با کمترین میزان خشونت انقلابی نسبت به دیگر انقلابهای مدرن در قرن بیستم و قبل از آن به وقوع پیوست. در حالیکه در انقلابهای دیگر خشونت انقلابی به دهها هزار میرسید در انقلاب ایران این مقدار صرفا به محاکمه دهها تن از دستاندرکاران اصلی جنایات رژیم قبل محدود مانند. بنا بر اسناد موجود حتی بسیاری از کارمندان اداری (و نه عملیاتی) دستگاه اطلاعاتی رژیم پهلوی (ساواک) هم بعد از انقلاب به سرکار خود بازگشتند.در واقع برخلاف تصویرسازیهای گفتمان غالب جامعهشناسی در ایران(گفتمان استبداد تاریخی) که فرهنگ سنتی و عامه ایرانیان را فرهنگی غیر روادار، غیر مشارکتی، ستیزهجو و غیر عقلانی تصویر کرده و میکنند ایرانیان در یکی از بحرانیترین لحظات تاریخی این کشور رفتاری کاملا صلح آمیز و مشارکتی از خود بروز دادند. به عبارت دیگر انقلابهای کبیر اگرچه گسستی سیاسی نسبت به گذشته محسوب میشوند اما حداقل فرم آن بازتاب دهنده فرهنگ تاریخی ملتهای انقلابی است. رهبر اسلامی این انقلاب خود برآمده از فلات مرکزی ایران و شهر خمین (منطقه کمره) بود که امثال جواد صفینژاد و مرتضی فرهادی مردم شناسان بومگرای ایرانی در آثار مختلفشان (از جمله کمره نامه و فرهنگ یاریگری در ایران از مرتضی فرهادی) جلوههای مختلف فرهنگ غنی مشارکتی آن را به تصویر کشیده بودند. در کوران انقلاب گروههای مختلف چریکی چپ و یا مسلمان بارها در ملاقات با او به عنوان رهبر انقلاب میخواستند برای مبارزه چریکی و مسلحانه خود مشروعیت کسب کنند اما امام خمینی زیر بار نرفت و بر مبارزه انقلابی صلح آمیز و فرم راهپیماییهای گسترده خیابانی و تبلیغ انقلابی چهره به چهره تاکید داشت.این فرم صلح آمیز ریشه در تاریخ فرهنگی ایران داشته و دارد. بی دلیل نیست که عمده قلههای ادبی جهان از این خاک برخاستهاند و مانند حافظ و سعدی و مولانا و فردوسی نادی مهر و دوستی و فتوت و داد و دهش بودهاند. بی علت نیست که ایرانیان در یک مشارکت جمعی در جنگ تحمیلی ۸ساله توانستند با دست خالی در مقابل یک دنیا تجهیزات و حمایت مقاومت کنند. بی دلیل نیست که در سیل و زلزله و کرونا بیشترین کمکها و مشارکتهای مردمی در ایران شکل میگیرد. همین ماههای گذشته زنان و مردان ایرانی در اوج تحریمهای ظالمانه غربی از طریق پویش ایران همدل خود بیش از هزار و پانصد میلیارد تومان به جنگ زدگان لبنانی کمک کردهاند.با این همه متاسفانه «جامعه شناسی ایرانیان» بدون در نظر گرفتن چنان تاریخی و چنین ظرفیتهایی به بیراهه رفته و خواهد رفت.