حذف ۴ صفر از پول ملی؛ خطا در این پروژه می‌تواند اعتماد عمومی را تهدید کند
حذف چهار صفر از پول ملی ایران بعد از سال‌ها بحث و تعلل، سرانجام به ایستگاه آخر نزدیک شده است. تصمیمی که به گفته سخنگئوی دولت برای «کاهش بار روانی و اصلاح‌های نهادی و ساختاری» است. به نظر می‌رسد این موضوع در عمل به یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های فنی نظام بانکی و پرداخت کشور تبدیل خواهد شد. «امیرحسین اسدیان»، مدیر محصول سپرده و اوراق بانکداری متمرکز داتین به دیجیاتو می‌گوید هر خطای کوچک در این مسیر می‌تواند به مغایرت‌های مالی گسترده منجر شود و به اعتماد عمومی ضربه بزند.
با اجرای این طرح، ریال از چرخه رسمی کنار گذاشته می‌شود، «تومان» جایگزین آن خواهد شد و واحدی به نام «قِران» برای مبالغ خرد بازمی‌گردد. اما این تغییر ساده روی کاغذ، در دل سامانه‌های بانکی به معنای بازطراحی هسته‌های نرم‌افزاری، بازنویسی APIها، به‌روزرسانی موبایل‌بانک‌ها و حتی آموزش دوباره کارکنان است.
به همین دلیل کارشناسان می‌گویند حذف صفرها بیش از هر چیز، آزمونی بزرگ برای زیرساخت‌های فناوری بانکی کشور است. در همین زمینه با امیرحسین اسدیان گفت‌وگو کرده‌ایم تا بدانیم این تغییر چه چالش‌ها و فرصت‌هایی را برای بانک‌ها به همراه دارد.
دیجیاتو: سیستم‌های بانکداری تا چه حد برای پشتیبانی از تغییر واحد پولی آماده هستند و بزرگ‌ترین ریسک فنی در این فرایند چیست؟
«امیرحسین اسدیان»، مدیر محصول سپرده و اوراق بانکداری متمرکز داتین: سیستم‌های Core Banking فعلی در داتین، قابلیت ذخیره‌سازی مبالغ با اعشار را دارند، مشابه آنچه برای ارزهای خارجی مانند دلار و یورو انجام شده است. این امکان، پشتیبانی از واحد قِران را تسهیل می‌کند. با این حال، چالش اصلی فراتر از ذخیره‌سازی است و به مدیریت دوره گذار مربوط می‌شود، جایی که حفظ و نگهداری مانده‌حساب‌ها بر مبنای دو واحد پولی و ارائه سرویس‌های مبتنی بر هر دو واحد، فرایندی پیچیده و پرریسک است.
سرویس‌های حوزه منابع، مانند صدور گواهی تمکن مالی، تولید صورتحساب‌ها، گزارش‌گیری مانده حساب‌ها و محاسبه سود بر اساس مانده روزانه، مدیریت چک‌ها (از جمله صدور، تسویه و ردیابی) و همچنین سرویس‌های حوزه مصارف، مانند اعطای تسهیلات، صدور ضمانت‌نامه‌ها و مدیریت تعهدات، به‌صورت مستقیم تحت تاثیر قرار می‌گیرند. برای مثال، در تهیه ترازنامه بانکی، هر گونه مغایرت ناشی از گردکردن اعشار می‌تواند به عدم تعادل در گزارش‌های مالی منجر شود، ریسک‌های نظارتی را افزایش دهد و حتی بر ارزیابی سلامت مالی بانک‌ها توسط بانک مرکزی تاثیر بگذارد.
چالش‌های اجرای این طرح را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد:
۱. چالش‌های فنی داخلی سیستم بانکی: این دسته شامل تطبیق سیستم‌های نرم‌افزاری برای پشتیبانی از محاسبات اعشاری، به‌روزرسانی فرایندهای داخلی مانند گزارش‌گیری، تسویه‌حساب‌ها و مهاجرت داده‌ها در پایگاه‌های اطلاعاتی است. یکی از ریسک‌های اصلی، ایجاد مغایرت‌های مالی در تراکنش‌های اصلاحی و تسویه‌حساب‌هاست، به‌ویژه در حجم بالای تراکنش‌ها که می‌تواند به ضررهای مالی قابل توجهی منجر شود. علاوه بر این، تغییرات در سیستم‌های حسابداری ممکن است منجر به پیچیدگی‌های اضافی در محاسبات کارمزد تراکنش‌ها یا سود سپرده‌ها شود، جایی که مبالغ خرد (قِران) نقش کلیدی ایفا می‌کنند. تست‌های گسترده، برای کاهش این ریسک‌ها ضروری است. تجربیات جهانی، مانند حذف صفرها در ترکیه (که با موفقیت همراه بود اما نیازمند تست‌های طولانی‌مدت بود)، نشان می‌دهد که عدم توجه به این جزئیات می‌تواند به اختلالات کوتاه‌مدت منجر شود.
۲. چالش‌های ارتباطات بین‌بانکی: این بخش نیازمند هماهنگی گسترده با بانک مرکزی برای تعریف پروتکل‌های مشترک است تا سرویس‌های موجود مانند ساتنا، پایا و چکاوک بتوانند همزمان از دو واحد پولی پشتیبانی کنند. بدون رودمپ فنی یکپارچه، ریسک اختلال در سیستم‌ها و ناسازگاری بین بانک‌ها افزایش می‌یابد. تجربیات گذشته، مانند مهاجرت به شتاب ۷ (که شامل ارتقای پروتکل‌ها، افزایش امنیت و پشتیبانی از سرویس‌های جدید بود و با چالش‌های هماهنگی همراه بود)، نشان می‌دهد که این هماهنگی در شش تا دوازده ماه قابل دستیابی است، اما فاز پایلوت با بانک‌های منتخب ضروری است. در سطح جهانی، کشورهایی مانند آرژانتین و برزیل که چندین بار صفرها را حذف کرده‌اند، تاکید کرده‌اند که هماهنگی بین بانکی، کلیدی برای جلوگیری از مغایرت‌های تسویه‌حساب‌هاست.
آیا ساختارهای داده فعلی و APIهای بانکی نیازمند بازطراحی کامل خواهند بود یا با تغییرات پارامتری می‌توان آنها را تطبیق داد؟
اسدیان: در خصوص تطبیق سیستم‌های بانکی با واحد پولی جدید، حجم تغییرات به معماری سیستم‌ها بستگی دارد. سیستم‌هایی با معماری استاندارد و ماژولار می‌توانند با تغییرات جزئی، مانند تعریف فیلدهای کمکی برای قِران یا نسخه‌بندی APIها، تطبیق یابند، در حالی که سیستم‌های قدیمی‌تر (legacy) ممکن است نیاز به بازنگری گسترده‌تر کد و مهاجرت داده‌ها داشته باشند. این تغییرات بخش قابل ملاحظه‌ای از هزینه کل پروژه را تشکیل می‌دهد و شامل هزینه‌های چاپ اسکناس جدید، به‌روزرسانی نرم‌افزارها و آموزش سرمایه‌های انسانی می‌شود. پیشنهاد می‌شود استانداردسازی نمایش مبالغ (مانند نمایش یکپارچه اعشاری برای کاهش خطاهای انسانی) و اجرای فازهای آزمایشی اعمال شود تا ریسک‌ها به حداقل برسد.
علاوه بر جنبه‌های فنی، اجرای نادرست این طرح بدون توجه به جزئیات می‌تواند برای عموم مردم سردرگمی و اشتباهات محاسباتی ایجاد کند و حتی زمینه سوءاستفاده را فراهم آورد، که بر اعتماد عمومی به سیستم بانکی تاثیر منفی می‌گذارد.
در نهایت، با برنامه‌ریزی دقیق، همکاری بین ذی‌نفعان (از جمله بانک مرکزی، بانک‌ها و شرکت‌های PSP) و برآورد هزینه‌ها، این طرح می‌تواند فرصت‌هایی برای ساده‌سازی محاسبات و کاهش پیچیدگی‌های پولی ایجاد کند.
منبع: دیجیاتو
