سیر همدان؛ برند جهانی کشاورزی ایران گرفتار دام خام‌فروشی و دلالی

سیر همدان، سومین محصول کشاورزی این استان که پس از کشمش ملایر و گردوی تویسرکان در سال ۱۴۰۲ به ثبت جهانی رسید، امروز با چالش خام‌فروشی و سوءاستفاده دلالان مواجه است. این محصول راهبردی که نیمی از تولید کشور را تأمین می‌کند، با مرغوبیت بی‌نظیر در طعم، اندازه و ماندگاری توانسته جای خود را در بازارهای کشورهای همسایه و آسیای میانه باز کند؛ اما نبود صنایع تبدیلی، بسته‌بندی و شهرک تخصصی فرآوری موجب شده سود اصلی به جیب واسطه‌ها برود. کارشناسان و کشاورزان تأکید دارند که ایجاد شهرک تخصصی سیر همدان می‌تواند این محصول را از یک کالای خام به برند ملی و صادراتی با ارزش افزوده چندبرابری تبدیل کند و مسیر توسعه پایدار کشاورزی استان را هموار سازد.

به گزارش دنیای برند، در دشت‌های پهناور و هوای کوهستانی همدان، به همت کشاورزان محصولی می‌روید که هر سال هزاران خانواده با امید و تلاش آن را از دل زمین بیرون می‌کشند؛ سیر همدان، محصولی ساده اما پررمز و راز که هم بوی تندی دارد و هم طعم زندگی.

سیر در همدان فقط یک محصول کشاورزی نیست، بلکه بخشی از هویت اقتصادی و فرهنگی مردم این دیار به شمار می‌آید؛ محصولی که هم در بازارهای داخلی مشتریان زیادی دارد و هم توانسته راه خود را به فراتر از مرزها باز کند.

سیر همدان از نظر کیفیت، طعم، اندازه و ماندگاری در کشور و حتی در جهان بی‌نظیر است. زمین‌های حاصلخیز، آب‌وهوای خنک و موقعیت جغرافیایی و کوهستانی این استان باعث شده تا دانه‌های سیر و موسیر همدان درشت، سفید و پرعطر باشد. اما پشت این کیفیت ممتاز، زحمتی بی‌پایان نهفته است. کشاورزان همدانی ماه‌ها در سرما و گرما زمین را آماده و آبیاری می‌کنند، علف‌های هرز را می‌زدایند و منتظر تابستان می‌مانند تا محصولی سالم و باکیفیت برداشت کنند.

سال‌هاست که کشاورزان این استان، با تجربه‌ای که از نسل‌های گذشته به ارث برده‌اند، زمین را برای کشت این گیاه آماده می‌کنند. وقتی پاییز از راه می‌رسد و هوای همدان به سردی می‌گراید، دانه‌های سیر یکی‌یکی در خاک کاشته می‌شوند. زمستان از روی آن‌ها می‌گذرد و بهار با گرمای لطیف خود نوید رویش می‌دهد. تا تابستان برسد و بوی تند سیر در هوای دشت‌های همدان، بپیچد.

هر سال هزاران تن سیر از شهرستان‌هایی چون بهار، کبودرآهنگ، رزن، ملایر و فامنین برداشت می‌شود. زمین‌های حاصلخیز و آب‌وهوای خنک این مناطق باعث شده تا سیر همدان کیفیتی منحصربه‌فرد پیدا کند. دانه‌های درشت، رنگ سفید مایل به بنفش و طعمی قوی، از ویژگی‌هایی است که این محصول را از دیگر مناطق کشور متمایز می‌سازد. ماندگاری بالای سیر همدان نیز باعث شده تا در انبارها و بازارها دوام زیادی داشته باشد و مشتریان آن همیشه از تازگی‌اش سخن بگویند.

سیر همدان نه‌تنها از نظر کیفیت، بلکه از نظر اقتصادی نیز برای کشاورزان اهمیت بالایی دارد. بسیاری از خانواده‌های روستایی این استان، درآمد سالانه خود را از فروش سیر تامین می‌کنند. در سال‌های اخیر بخش زیادی از این محصول به کشورهای مختلف از جمله هند، پاکستان، روسیه، عراق، امارات و برخی کشورهای آسیای میانه صادر شده است. با این حال، نبود بازار صادراتی پایدار و نوسان قیمت‌ها گاه باعث شده تا زحمات کشاورزان به‌درستی جبران نشود. آن‌ها امیدوارند روزی برسد که سیر همدان، همانند زعفران خراسان یا پسته کرمان، به برندی جهانی تبدیل شود.

آن‌ها امیدوارند روزی برسد که سیر همدان، همانند زعفران خراسان یا پسته کرمان، به برندی جهانی تبدیل شود.

اما آنچه سیر همدان را از دیگر مناطق متمایز می‌کند، تنها ظاهر یا طعم آن نیست؛ بلکه پیوندی است میان خاک، آب و انسان. کشاورز همدانی، سیر را نه فقط برای فروش، بلکه با عشق می‌کارد. برای او این گیاه نشانه تلاش، صبر و برکت است. روزهایی که زیر آفتاب داغ تابستان، بوته‌های سیر را از زمین بیرون می‌کشد، بوی خاک و عطر سیر با عرق پیشانی‌اش در هم می‌آمیزد و صحنه‌ای می‌آفریند که تنها در مزارع همدان می‌توان دید.

سیر همدان در کنار ارزش اقتصادی‌اش، به‌دلیل خواص دارویی و تغذیه‌ای نیز جایگاه ویژه‌ای دارد. پزشکان و کارشناسان تغذیه، مصرف آن را برای کاهش فشار خون، تقویت سیستم ایمنی بدن، جلوگیری از بیماری‌های قلبی و حتی مقابله با عفونت‌ها توصیه می‌کنند. بسیاری از خانواده‌ها هنوز هم مانند گذشته از سیر تازه همدان برای تهیه ترشی، سوپ و غذاهای محلی استفاده می‌کنند و معتقدند هیچ سیر دیگری طعم و بوی آن را ندارد.

خام فروشی مهمترین چالش سیر

با این حال، تولید سیر در همدان با چالش‌های فراوانی روبه‌روست. نخستین و شاید بزرگ‌ترین مشکل، خام‌فروشی سیر است. هر سال بخش زیادی از محصول بدون هیچ‌گونه فرآوری یا بسته‌بندی، به طور مستقیم به بازارهای داخلی یا کشورهای همسایه فروخته می‌شود. این نوع فروش اگرچه درآمدی فوری برای کشاورزان دارد، اما ارزش افزوده محصول را از بین می‌برد و سود اصلی به جیب واسطه‌ها و دلالان می‌رود. در حالی که اگر صنایع تبدیلی و بسته‌بندی توسعه یابد، سیر همدان می‌تواند به فرآورده‌هایی چون پودر سیر، سیر خشک‌شده، عصاره سیر، سیر ترشی و حتی داروهای گیاهی تبدیل شود؛ محصولاتی که چندین برابر سیر خام ارزش اقتصادی دارند.

با وجود این همه مزیت، سیر همدان هنوز در مسیر توسعه و برندسازی نیاز به حمایت دارد. نبود صنایع بسته‌بندی و فرآوری مناسب، مشکلات مربوط به حمل‌ونقل و نبود تبلیغات مؤثر باعث شده این محصول کمتر از آنچه شایسته است، شناخته شود. اگر زیرساخت‌های لازم فراهم شود، همدان می‌تواند در کنار سیب‌زمینی و چغندر قند، با نام سیر خود نیز در بازارهای جهانی بدرخشد.

با وجود این همه مزیت، سیر همدان هنوز در مسیر توسعه و برندسازی نیاز به حمایت داردرضا مظاهری از کشاورزان فعال در حوزه کشت سیر در روستای سولان می‌گوید: درخواست و مطالبه کشاورزان همدان و اهالی منطقه سولان ایجاد شهرک تخصصی سیر در نزدیکترین نقطه به روستا است تا با فرآوری این محصول، برندسازی و صادرات صورت گیرد.

وی با اشاره به اینکه کیفیت سیر همدان در هیچ کجای دنیا یافت نمی‌شود،‌افزود: مسوولان با برنامه ریزی و حمایت از تولید کنندگان،‌ شرایطی را فراهم آورند تا با فرآوری محصولات سیر،‌ از خام فروشی آن جلوگیری شود.

وحید عزیزی از دیگر تولیدکنندگان سیر همدان نیز گفت:‌ طی چند سال اخیر متولیان امر به این نتیجه رسیده‌اند که مشکل سیر همدان در گرو ایجاد شهرکی تخصصی است و با ایجاد این شهرک، تولیدکننده سیر که همان کشاورز است به‌طور مستقیم محصول خود را به صنایع تحویل می‌دهد و با فرآوری سیر موضوع برندسازی و صادرات این محصول راهبردی همدان نیز انجام می‌شود.

در همین راستا، چند سالی است که بحث راه‌اندازی شهرک تخصصی سیر در همدان مطرح شده است. ایده‌ای ارزشمند که می‌تواند تحولی بزرگ در اقتصاد کشاورزی استان ایجاد کند. قرار بود این شهرک با هدف فرآوری، بسته‌بندی، نگهداری سردخانه‌ای و صادرات سیر ایجاد تا از خام‌فروشی جلوگیری شود و زمینه اشتغال پایدار برای صدها نفر فراهم آید. اما این طرح تاکنون به دلایل مختلف از جمله کمبود سرمایه‌گذاری، نبود زیرساخت مناسب، مشکلات اداری و طولانی شدن روند صدور مجوزها، به مرحله اجرا نرسیده یا به کندی پیش می‌رود. بسیاری از کارشناسان معتقدند اگر این شهرک به‌طور کامل راه‌اندازی شود، می‌تواند سیر همدان را از یک محصول کشاورزی ساده به یک برند اقتصادی و صادراتی ملی تبدیل کند.

بسیاری از کارشناسان معتقدند اگر این شهرک به‌طور کامل راه‌اندازی شود، می‌تواند سیر همدان را از یک محصول کشاورزی ساده به یک برند اقتصادی و صادراتی ملی تبدیل کند.در کنار خام‌فروشی، چالش‌های دیگری نیز وجود دارد؛ از جمله افزایش هزینه‌های تولید، کمبود آب، نبود تسهیلات حمایتی، و نوسان قیمت در زمان برداشت.

علی قادری دیگر کشاورز اهل روستای سولان نیز گفت: هزینه کاشت و برداشت سیر در سال‌های اخیر چند برابر شده، اما قیمت فروش در بازار متناسب با آن رشد نکرده است. نبود سردخانه‌های کافی نیز باعث می‌شود بخش زیادی از محصول در فصل گرما آسیب ببیند و کشاورزان مجبور شوند آن را با قیمت پایین بفروشند. این مشکلات سبب شده بسیاری از کشاورزان از کشت سیر دست بکشند یا با تردید به ادامه کار نگاه کنند.

جشنواره سیر و موسیر سولان یکی از ظرفیت‌های ویژه استان همدان در بخش کشاورزی است که هر ساله با رویکرد جذب گردشگران در این روستای سرسبز و کوهستانی همدان برگزار می‌شود.

استاندار همدان بر برگزاری اینچنین جشنواره‌هایی برای معرفی محصول سیر همدان تاکید دارد و می‌گوید: برگزاری اینگونه جشنواره‌ها اقدامی ارزشمند در معرفی ظرفیت‌های کشاورزی استان و تکریم دسترنج کشاورزان است و نقش مهمی در معرفی سیر همدان به بازارهای جهانی دارد.

حمید ملانوری‌شمسی با اشاره به ظرفیت ویژه سیر و موسیر همدان افزود: سیر یکی از محصولات برند و راهبردی استان است که علاوه بر ارزش غذایی، ظرفیت بالایی در صنایع تبدیلی، صادرات و ایجاد اشتغال پایدار دارد.

سیر موتور محرک توسعه اقتصادی همدان

در عین حال، سیر می‌تواند موتور محرک توسعه اقتصادی همدان باشد. این محصول نه‌تنها در حوزه کشاورزی، بلکه در صنایع غذایی، دارویی و صادرات نقش قابل توجهی دارد. با توسعه صنایع فرآوری، می‌توان زنجیره‌ای از مشاغل جدید را ایجاد کرد؛ از تولید بسته‌بندی گرفته تا صادرات، از حمل‌ونقل تا بازاریابی. ارزش افزوده‌ای که از فرآوری سیر به دست می‌آید، می‌تواند درآمد کشاورزان را چندین برابر کند و وابستگی استان به محصولات سنتی را کاهش دهد.

در سال‌های اخیر برخی از جوانان و کارآفرینان همدانی تلاش کرده‌اند تا کارگاه‌های کوچک فرآوری سیر را راه‌اندازی کنند. آن‌ها با تولید پودر سیر، ترشی و عصاره‌های طبیعی، قدم‌های اولیه را برای تغییر وضعیت خام‌فروشی برداشته‌اند. اما برای گسترش این حرکت، نیاز به حمایت‌های دولتی، اعطای تسهیلات و سرمایه‌گذاری بخش خصوصی وجود دارد.

کارشناسان معتقدند اگر دولت و سرمایه‌گذاران محلی دست در دست هم دهند، شهرک سیر همدان می‌تواند نه‌تنها مشکلات کشاورزان را حل کند، بلکه به الگویی برای دیگر استان‌ها نیز تبدیل شود.

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی همدان می‌گوید نیمی از سیر کشور در همدان تولید می شود به طوری که سطح زیرکشت سیر در این استان چهار هزار و ۵۰۰ هکتار و متوسط عملکرد در سطح ۱۵ تن است.

حمزه خانجانی با بیان اینکه این استان رتبه نخست تولید سیر کشور را دارد پیش بینی کرد: امسال حدود ۶۰ هزار تن سیر در استان همدان تولید شده است.

خانجانی میزان برداشت سیر در استان همدان در سالهای ۱۴۰۱، ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳ را به ترتیب ۴۳ هزار و ۶۵۵ تن، ۵۵ هزار و ۶۰۱ تن و ۵۸ هزار و ۷۵۵ تن عنوان کرد.

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهادکشاورزی همدان سیر استان را به لحاظ عطر و طعم بی نظیر دانست و اظهار کرد: سیر سرشار از فولیک اسید، ویتامین سی، کلسیم، آهن، منیزیم، پتاسیم و مقدار کمی روی و ویتامین‌های B۲، B۱ و B۳ است.

خانجانی ادامه داد: سیر همدان با ویژگی هایی همچون مرغوبیت بالا، طعم، بو و مزه منحصر به فرد شاخص های تاثیرگذاری دارد که مورد قبول ذائقه مردم در سطح ملی و بین المللی است.

وی گفت: سیر با وجود اینکه در استان های دیگر چون گیلان، مازندران، زنجان، خوزستان، اصفهان و کرمان نیز کاشته می شود اما سیر همدان در ذهن و شامه مشتری متفاوت با دیگر محصولات است که در سایر مناطق کشور کاشته می شود، به همین جهت این محصول زراعی همدان به عنوان یک برند برتر است.

سیر همدان به عنوان یک برند خاص در سال ۱۳۹۶ ثبت ملی شد و سرانجام پس از سال ها پیگیری و اعلام رسمی دفتر بین‌المللی سازمان جهانی مالکیت معنوی و فکری WIPO در ژنو سوئیس ،۱۸ خردادماه ۱۴۰۲ با شماره آگهی AO-۱۲۷۳ به ثبت جهانی رسید.

بعد از ثبت جهانی کشمش ملایر و گردوی تویسرکان این سومین محصول کشاورزی استان همدان است که به ثبت جهانی رسیده است.

رهاورد:

مرغوبیت بالا، طعم، بو و مزه منحصر به فرد سیر همدان مولفه های تاثیر گذاری هستند که مورد قبول ذائقه شهروندان کشورهای همسایه قرار گرفته و مسیر صادرات این محصول را هموار کرده است و همچنین نوع آب و هوا و خاک منطقه و تابش نور خورشید کافی سبب کیفیت خوب سیر و موسیر استان همدان است.

سیر سفید از ارقام سیر همدان است که در زمین‌های سبک و رسی شنی بهترین عملکرد را در شهرستان همدان دارند و همدان در کنار استان های مازندران، گیلان، زنجان، خوزستان، اصفهان و کرمان از عمده تولیدکنندگان سیر در کشور است.

این محصول جهانی نقش مهمی در تامین نیاز داخلی و صادرات ایفا می‌کند. کارشناسان و کشاورزان تاکید می‌کنند که بخش زیادی از سود این محصول به واسطه‌ها می‌رسد و کشاورزان سهم واقعی خود را از تولید دریافت نمی‌کنند. روستاهایی مانند سولان، به‌عنوان یکی از مراکز مهم تولید سیر، قلب این فعالیت اقتصادی به شمار می‌رود و کشاورزان آن با تکیه بر تجربه و تلاش مستمر، محصولی با کیفیت بالا ارائه می‌دهند. به گفته فعالان حوزه کشاورزی، ایجاد شهرک‌های فرآوری، سرمایه‌گذاری در بسته‌بندی و توسعه صادرات می‌تواند ارزش افزوده این محصول را افزایش دهد، اشتغال پایدار ایجاد و سیر همدان را به یک برند ملی و بین‌المللی تبدیل کند.

منبع: ایرنا