مهر تأیید بازوی پژوهشی مجلس بر عملکرد نفت در برنامه هفتم

به گزارش خبرنگار شانا، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی به‌تازگی در سلسله گزارش‌هایی، عملکرد دستگاه‌های مختلف در زمینه اجرای قانون برنامه هفتم توسعه را  ارزیابی کرده است. مروری بر گزارش این مرکز پژوهشی در حوزه تکالیف مربوط به بخش انرژی نشان می‌دهد وزارت نفت در سال نخست اجرای این برنامه پنج‌ ساله، کارنامه‌ای مثبت و تحسین‌برانگیز از خود بر جای گذاشته است.

بر اساس گزارش این مرکز پژوهشی، تکالیف نفت در برنامه هفتم توسعه، به‌طور عمده بر سه محور اصلی «افزایش تولید»، «بهینه‌سازی مصرف» و «توسعه تجارت نفت و گاز» استوار شده است. در زمینه افزایش تولید اگرچه در متن قانون، اهداف کمّی به‌صورت تجمیعی برای پایان دوره پنج ساله تعیین شده، شورای عالی راهبری برنامه با هدف امکان‌پذیر ساختن پایش مستمر عملکرد، این شاخص‌ها را به‌صورت سالانه نیز تعریف کرده است، به عبارت دیگر با این اقدام، امکان پایش سالانه و گام به گام عملکرد دستگاه‌ها فراهم آمده است.

نگاهی به سنجه‌های عملکردی بخش نفت و گاز در سال ۱۴۰۳ که در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی آمده است، نشان می‌دهد وزارت نفت در بسیاری از بخش‌ها، عملکردی فراتر از حد انتظار داشته و اعداد و ارقام قابل‌توجهی را به ثبت رسانده است.

عملکرد شگفت‌آور وزارت نفت در سال نخست برنامه هفتم

بر همین اساس ظرفیت تولید صیانتی نفت خام کشور در سال ۱۴۰۲، چیزی حدود ۴ میلیون و ۶۰ هزار بشکه بوده که این رقم در سال ۱۴۰۳ به ۴ میلیون و ۱۵۲ هزار بشکه رسیده است، در حالی که طبق هدف‌گذاری برنامه هفتم، رقم ۴ میلیون و ۱۰۰ هزار بشکه برای این بخش در نظر گرفته شده بود. به عبارت دیگر درصد تحقق این هدف ۱۲۹ درصد بوده است.

در حوزه توان تولید نفت خام نیز هدف برنامه در سال ۱۴۰۳، رسیدن به رقم ۳ میلیون و ۹۰۰ هزار بشکه بوده که با تحقق ۱۰۷ درصدی به بیش از  ۳ میلیون و ۹۵۴ هزار بشکه رسیده است. در بخش تولید گاز خام نیز مقدار تولید از یک میلیارد و ۲۰ میلیون مترمکعب در سال ۱۴۰۲ به بیش از یک میلیارد و ۹۷ میلیون مترمکعب در سال ۱۴۰۳ رسیده و درصد تحقق ۱۵۱ درصدی نسبت به هدف‌گذاری برنامه در سال نخست (یک میلیارد و ۵۱ میلیون مترمکعب) را به ثبت رسانده است.

در سایر حوزه‌های عملکرد همچون «تولید بنزین و نفت‌گاز» و «ارتقای کیفی فرآورده‌های نفتی» نیز ارقام قابل‌توجهی به ثبت رسیده که در جدول بالا قابل مشاهده است، همچنین در بخش‌هایی همچون «افزایش تولید در میدان‌های مشترک» و «تولید میعانات گازی» هرچند اهداف مدنظر به‌صورت کامل محقق نشده، اما با این وجود، اعداد و ارقام قابل‌توجهی به ثبت رسیده است.

اما در شاه‌بیت عملکرد وزارت نفت در سال نخست اجرای برنامه هفتم توسعه، رشد ۴۶۰ درصدی در زمینه جمع‌آوری گازهای مشعل به چشم می‌خورد. در سال ۱۴۰۲ مقدار جمع‌آوری این گازها نزدیک به ۱.۱ میلیارد مترمکعب بوده که طبق انتظار قانون‌گذار باید در سال ۱۴۰۳ این میزان با رشدی ۳۶ درصدی به ۱.۵ میلیارد مترمکعب می‌رسید، اما عمکرد صنعت نفت در سال ۱۴۰۳ در این زمینه بی‌نظیر بوده و مقدار جمع‌آوری گازهای مشعل با اجرای طرح‌های مختلف به ۳.۳ میلیارد مترمکعب رسیده است.

نجات ۶۳ هزار بشکه نفت خام در روز با جمع‌آوری گازهای مشعل

بر پایه داده‌های ارائه‌شده در این گزارش، وزارت نفت در سال ۱۴۰۳ با اجرای طرح‌های جمع‌آوری گازهای مشعل، روزانه معادل ۶۳ هزار بشکه نفت خام در مصرف انرژی صرفه‌جویی داشته است.

عملکرد وزارت نفت در این زمینه به‌گونه‌ای بوده که در سال نخست اجرای این برنامه پنج‌ساله، ۲۵ درصد هدف نهایی را محقق کرده است. این در حالی است که به‌تازگی ۱۲ قرارداد جمع‌آوری گازهای مشعل مناطق نفت‌خیز جنوب کشور با بخش خصوصی با فرمان رئیس‌جمهوری به امضا رسید و طبق اعلام وزیر نفت اجرای این طرح‌ها افزون بر کاهش آلودگی هوا، حفاظت از محیط زیست و جبران بخشی از ناترازی انرژی، منافع اقتصادی قابل‌توجهی نیز دارد.

بر اساس گزارش بازوی پژوهشی مجلس شورای اسلامی، در زمینه تکالیف مرتبط با بهینه‌سازی مصرف انرژی، هیچ اطلاعاتی از اهداف کمّی در بخش‌هایی همچون «حمل‌ونقل»، «ساختمان»، «صنعت و کشاورزی» ثبت نشده است، اما با این حال وزارت نفت با اجرای طرح‌های جمع‌آوری گازهای مشعل در این زمینه به تکالیف مربوط به خود عمل کرده است.

هر چند مرکز پژوهش‌ها عدم ثبت اطلاعات مربوط به عملکرد سایر دستگاه‌ها در این بخش را متوجه وزارت نفت دانسته است، اما بنا بر تشخیص ناظر اجرایی قانون، این موارد خارج از حوزه کاری وزارت نفت بوده و به‌دلیل تشکیل نشدن سازمان بهینه‌سازی و مدیریت راهبردی انرژی، امکان جمع‌آوری و احصای اطلاعات در این زمینه وجود نداشته است.

تحقق ۲۸ درصدی هدف نهایی برنامه هفتم در صادرات گاز در سال نخست

بر اساس بند «ت» ماده ۴۴ قانون برنامه هفتم توسعه، «تجارت گاز» تا پایان برنامه هفتم (۱۴۰۷) باید به حجم ۶۰ میلیارد مترمکعب (۲۰ واردات و ۴۰ صادرات) و حجم سوآپ نفت خام و فرآورده‌های نفتی ۲۰۰ هزار بشکه در روز محقق شود؛ بر اساس برآورد این مرکز، تجارت گاز ایران در سال ۱۴۰۳ حدود ۱۷ میلیارد مترمکعب بوده که در مقایسه با هدف پنج‌ساله هفتم برنامه، تحقق ۲۸ درصدی را نشان می‌دهد.

با این حال کارشناسان مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی بر این باورند که در این حوزه باید با پیگیری طرح‌های مدیریت مصرف و استفاده از گاز مازاد کشورهای روسیه و ترکمنستان، نسبت به صادرات آن به کشورهای اطراف و ارتقای جایگاه ایران در تجارت انرژی در منطقه اقدام کرد.

همچنین بنا بر اعلام محسن پاک‌نژاد، وزیر نفت در نشست بررسی سال اول اجرای قانون برنامه پنج‌ساله هفتم توسعه در صحن علنی مجلس شورای اسلامی (دوشنبه، ۱۹ آبان) عملکرد این وزارتخانه در حوزه صادرات نفت نیز امیدآفرین بوده است. به گفته وی، در ۶ ماهه نخست سال ۱۴۰۴، کمّیت و مقدار صادرات نفت خام و میعانات گازی کشور، رشد معناداری نسبت به مدت مشابه پارسال (۱۴۰۳) داشته است.

عملکرد وزارت نفت در سایر احکام برنامه هفتم توسعه

طبق بند «ب» ماده ۱۴ قانون برنامه هفتم توسعه، ماهانه باید حداقل ۶۰ درصد از عواید حاصل از صادرات و فروش داخلی تمام محصولات فرعی گازی ازجمله اتان، پروپان، بوتان، پنتان و گوگرد و مایعات گازی فقط به حساب صندوق سرمایه‌گذاری نفت و گاز کشور واریز شود. بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، وزارت نفت در زمینه واریز به این صندوق در سال ۱۴۰۳، عملکرد ۵۰ درصدی داشته است.

وزیر نفت در صحلن علنی مجلس در این رابطه توضیح داد: «تمام مبالغ واریزی به این حساب به اجرای طرح‌های صنعت نفت اختصاص یافته که البته بسیار کمتر از نیازمندی این صنعت است. بخشی از این منابع، قبل از واریز به حساب سرمایه‌گذاری نفت و گاز، از سوی سازمان امور مالیاتی، یا سازمان هدفمندسازی برای تأمین یارانه برداشت شده که چیزی حدود ۵۱ هزار میلیارد تومان بوده است.»

طبق گزارش مرکز پژوهش‌ها، در زمینه مشارکت با همسایگان در بهره‌برداری از میدان‌های مشترک (موضوع بند الف ماده ۴۴)، موافقت‌نامه‌هایی با کشورهای عمان و عراق به امضا رسیده که لازم است برای حصول نتیجه و عقد قرارداد نهایی شود.

این مرکز پژوهشی به روند اجرایی تکالیفی همچون ذخیره‌سازی گاز و راه‌اندازی سامانه جامع مدیریت هوشمند انرژی (موضوع بند پ ماده ۴۴) نیز اشاره داشته و بر لزوم تسریع در انجام این بندها تأکید کرده است. طبق برنامه هفتم توسعه، ظرفیت برداشت گاز از محل پروژه‌های ذخیره‌سازی تا پایان برنامه در دو ماه سرد سال باید به روزانه ۱۲۰ میلیون مترمکعب برسد.

طبق اعلام وزیر نفت، ظرفیت کنونی برداشت گاز از مخازن سراجه و شوریجه در فصل سرد سال، معادل ۳۰ میلیون مترمکعب در روز است و  با وارد مدار شدن فاز دوم سراجه و شوریجه، این ظرفیت تا پایان سال سوم برنامه به ۵۵ میلیون مترمکعب در روز می‌رسد.

تأمین مالی؛ مهم‌ترین چالش اجرای برنامه هفتم

با تمام این اوصاف، کارنامه درخشان وزارت نفت در اجرای تکالیف برنامه هفتم توسعه در سال نخست در حالی به‌دست آمده که  تنها ۲۲ درصد منابع مالی مورد نیاز برای اجرای این تکالیف محقق شده است. به گفته وزیر نفت از ۲۷ میلیارد دلار پیش‌بینی شده فقط ۵.۵ میلیارد دلار تأمین شده است. وی همچنین تصریح کرده که بنا بر برآوردهای کارشناسی، تحقق کامل اهداف برنامه هفتم توسعه در بخش نفت، نیازمند تأمین حدود ۱۹۰ میلیارد دلار منابع مالی است.

گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در پایان تأکید کرده است که مقایسه وضعیت تولید و مصرف نفت و گاز کشور نشان می‌دهد «تولید» به نسبت ذخایر، جمعیت و صنعت کشور در سطح مطلوبی قرار دارد، اما در «مصرف»، شاخص‌ها عموماً از متوسط جهانی ضعیف‌تر است.