واکاوی ظرفیت‌های سیاسی و اجتماعی حج را از منظر اسلامی
در آستانه برگزاری کنگره عظیم حج ابراهیمی، مسئولان و کارگزاران حج و جمعی از زائران بیت‌الله الحرام کشورمان صبح، دوشنبه، با حضور در حسینیه امام خمینی (ره) با حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی دیدار کردند.
رهبر انقلاب با اشاره به اینکه فریضه حج باید مشحون از نام مبارک حضرت ابراهیم و تعالیم آن پیامبر بزرگ باشد، برائت از دشمنان دین خدا را از جمله تعالیم ارزشمند ابراهیمی خواندند و گفتند: از ابتدای انقلاب، برائت یک رکن جاری در حج بوده است، اما امسال و با توجه به حوادث عظیم و عجیب غزه که بیش از همیشه چهره خون‌آشام مجموعه‌ی برخاسته از تمدن غربی را آشکار کرده است، حج امسال به‌صورت ویژه حج برائت است.
موضوع اساسی و مهم در این باره فهمی از حج است که در آن شخص «حاجی» به عنوان یک «کُنشگر سیاسی و اجتماعی» فریضه حج را در راستای برائت از ظالمان و رساندن فریاد مظلومان انجام می‌دهد. اما به راستی، حج به عنوان یک منسک در فرهنگ اسلامی بین شیعیان و اهل سنت چگونه می‌تواند بستری برای توجه و کنشگری در راستای مهم‌ترین رویداد این روز‌های جهان، یعنی جنگ غزه به شمار رود؟ رهبری در سال ۹۸ طی دیداری درمورد حج؛ به مثابه امری سیاسی ـ اجتماعی بیان کرده بودند:
از جمله‌ی خطا‌های بزرگی که همیشه می‌شنیدیم، حالا هم گاهی از بعضی از زبان‌های بی‌مبالات نسبت به حقایق اسلامی صادر میشود این است که «حج را سیاسی نکنید»؛ یعنی چه سیاسی نکنید؟ آنچه ما در حج لازم داریم از امور سیاسی، عین تعالیم اسلام است.
در اینجا قصد داریم برخی از مبانی و ایضا ظرفیت‌های سیاسی و اجتماعی حج را از منظر اسلامی واکاوی کنیم. شاید مهم‌ترین وجه سیاسی حج، وحدتی باشد که می‌تواند از بستر آن خلق شود. حج، به عنوان فریضه‌ای شناخته میشود که هر شخص مسلمان وقتی در موسم حج، شرایط ادای آن را دارد بایدجامه عمل به آن پوشانده و در سرزمین وحی حاضر شود. همین امر بزرگ‌ترین اجتماع مسلمین را تشکیل می‌دهد که در آن مسلمانان جهان، از هر فرقه و گرایشی که باشند در آن حاضرند. از همین رو ما شاهد ظرفیتی هستیم که در آن میشود تجدید بیعت وحدت را بار دیگر بین مسلمانان نظاره‌گر شد. قرآن کریم دقیقاً همین موضوع را در قرآن مورد تأکید قرار می‌دهد و می‌گوید:
وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللّهِ جَمِیعًا وَ لَا تَفَرَّقُوا. امروز برای جامعه اسلامی، چیزی بغیر از موضوع غزه و دفاع از فلسطین و آرمان آن ارزش وحدت ندارد، ضرورت این امر به قدری است که شاید حج امسال را باید بزرگ‌ترین تریبون حمایت از آن تلقی کرد. دقیقا از همین منظر است که در آیه‌ای دیگر درباره دفاع از مظلومان می‌خوانیم: وَمَا لَکُمْ لَا تُقَاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَالْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ الرِّجَالِ وَالنِّسَاءِ وَالْوِلْدَانِ الَّذِینَ یَقُولُونَ رَبَّنَا أَخْرِجْنَا مِنْ هَذِهِ الْقَرْیَهِ الظَّالِمِ أَهْلُهَا وَاجْعَلْ لَنَا مِنْ لَدُنْکَ وَلِیًّا وَاجْعَلْ لَنَا مِنْ لَدُنْکَ نَصِیرًا؛ چرا در راه خدا، و (در راه) مردان و زنان و کودکانی که (به دست ستمگران) تضعیف شده اند، پیکار نمی‌کنید؟! همان افراد (ستمدیده ای) که می‌گویند: پروردگارا! ما را از این شهر (مکه)، که اهلش ستمگرند، بیرون ببر! و از طرف خود، برای ما سرپرستی قرار ده! و از جانب خود، یار و یاوری برای ما تعیین فرما!
حال این وجه تولّی و حمایت از مظلوم بی‌شک وجه برائت و جنگ با خصم و ظالم نیز دارد که قرآن کریم در آیه ۳ سوره توبه درباره آن سخن گفته است: وَأذانٌ مِنَ اللّهِ وَ رَسُولِهِ إلَی النّاسِ یَوْمَ الْحَجِّ الْأکْبَرِ أنَّ اللّهَ بَرِیءٌ مِنَ الْمُشْرِکِینَ وَ رَسُولُهُ، این، اعلامی است از ناحیۀ خدا و پیامبرش به (عموم) مردم در روز حج اکبر [روز عید قربان]که: خداوند و پیامبرش از مشرکان بیزارند.
به تعبیری حج موسمی است که مسلمانان در آن وضعیت و مرزبندی خود را با وضعیت جهان مشخص کرده بویژه آنکه جهان پسا طوفان‌الاقصی به دو جبهه حق‌طلبانه طرفدار فلسطین و استعمارگرایِ آپارتایدطلبِ صهیونیستی تبدیل شده است؛ لذا مرزبندی اصلی امسال در حج باید درباب فلسطین و غزه باشد.
شریعتی در کتاب مناسک حج، حج را به عنوان یکی از مترقی‌ترین ابعاد اعتقادی یا عملی اسلام که آگاهی، آزادی، حرکت و عزت پیروان خویش را تضمین می‌کند و بیش از همه، قدرت و مسئولیت اجتماعی ایجاد می‌کند، معرفی می‌کند. بنا به این حرف شریعتی، حج امسال را باید بهترین فرصت در جهت تضمین قدرت مسلمین دانست، به شرطی که مسئولیت خودشان در قبال فلسطین را به خوبی انجام دهند.
منبع: الف
