قیام ۱۵خرداد نهضتی فراموش نشدنی به وسعت تاریخ

«قیام ۱۵ خرداد» یک نهضت مردمی و خودجوش بود که در تاریخ ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ و در اعتراض به بازداشت امام خمینی (ره) اتفاق افتاد و توانست زمینه‌ساز تغییرات بزرگ سیاسی، اجتماعی و دینی در ایران شود. این دستگیری که به دلیل سخنرانی امام خمینی (ره) در مدرسه فیضیه قم و حمله به پهلوی دوم در برخی از شهر‌های کشور از جمله تهران اتفاق افتاد، در انتقاد به لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی بود.

قانون انجمن‌های ایالتی و ولایتی در نخستین دوره مجلس شورای ملی به منظور تشکیل شورا‌های استان و شهرستان به تصویب رسیده و تا زمان نخست‌وزیری اسدا… علم بدون تغییر مانده بود. این قانون در ۱۵ مهر ۱۳۴۱ با ۹۲ ماده و ۱۷ تبصره از تصویب کابینه امیر اسدا… علم گذشت و خبر آن در ۱۶ مهر در روزنامه‌های کیهان و اطلاعات منتشر شد. این لایحه سه اصل اساسی داشت؛ نخست قید اسلام (مسلمان بودن) از شرایط انتخاب‌کنندگان و انتخاب‌شوندگان حذف می‌شد. به زنان حق رأی داده شده و در مراسم سوگند نمایندگان در انجمن و مجلس ملی، به کتاب آسمانی (و نه قرآن) قسم خورده می‌شد.

به اعتقاد برخی از روحانیون، مراجع و نیز امام خمینی شماری از مولفه‌های این طرح در تضاد با اسلام بود و هدف از این لایحه در اصل «جدا کردن دین از سیاست» و حذف تدریجی اسلام بود؛ بنابراین صبح روز پانزدهم خرداد، مردم شماری از شهر‌های کشور با اطلاع از دستگیری امام خمینی (که در ساعت ۳ بامداد ۱۵ خرداد اتفاق افتاد) دست به اعتراض زدند. در تهران، دانشجویان دانشگاه تهران، کلاس‌ها را تعطیل کردند و به تظاهرات‌کنندگان پیوستند؛ کسبه و اهل بازار نیز با تعطیلی کسب وکار و معاملات به جمعیت معترض ملحق شدند و جنبش بزرگ مردمی با تجمع در برخی از اماکن عمومی همچون مساجد اعتراضات خود را به حکومت وقت نشان دادند.

پس از قیام پانزدهم خرداد ۱۳۴۲، مطبوعات و رسانه‌های خارجی هم به اشکال مختلف به این واقعه واکنش نشان داده و از این روز به‌عنوان یک رویداد تاریخی بزرگ نام بردند. برای مثال روزنامه دی ولت در شماره ۱۲۹ خود نوشت: در تهران، صد‌ها نفر کشته شده‌اند. دولت عَلَم، حکومت نظامی اعلام کرد. ارتش با تانک و مسلسل، بر ضد طرفداران رهبر مسلمانان، امام خمینی که علیه اصلاحات شاه دست به اعتراض زده‌اند، وارد عمل شد. روزنامه الاهرام ۱۶ خرداد ۴۲ در این باره نوشت: دیروز تهران در آتش خشم شعله‌ور شد. این شدیدترین تظاهرات ضد شاه بود و هنگامی آغاز شد که رهبر دینی، روح ا… خمینی و یاوران او دستگیر شدند. به گفته اغلب تحلیل گران سیاسی و اجتماعی نیز این قیام نقطه عطفی در مبارزات ملت ایران، در انقلاب ۱۳۵۷ به‌شمار می‌آید و از این حیث شرح و بیان ابعاد مختلف این واقعه برای نسل جوان امروز ضروری و در واقع عمل به جهاد تبیین است. مشارکت اجتماعی، اتحاد، همدلی، انسجام اجتماعی، روحیه جهادی، شهادت‌طلبی، ایثار و فداکاری از جمله بارزترین ویژگی‌های قیام خونین ۱۵ خرداد شناخته می‌شود که در حقیقت ناشی از برانگیختن احساسات دینی مردم بود.

منبع: روزنامه خراسان