پیامدهای شتاب پیری جمعیت در ترکیه

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، این روزها در ترکیه، دعوای سیاسی – اقتصادی بزرگی بین اردوغان و مخالفین او به راه افتاده است. چرا که در یک نشست خبری، خبرنگار یکی از روزنامه‌های مخالف، از رییس جمهور پرسید: «آیا نمی‌خواهید برای عیدی بازنشستگان سالمند، کاری کنید؟» اردوغان با لحن تندی در پاسخ گفت: «عیدی پارسال آنها ۳ هزار لیره بود. اما امسال ۴ هزار لیره دادیم. دیگر می‌خواهید چکار کنیم؟» 

اوزگور اوزل رهبر حزب جمهوری خلق و بسیاری دیگر از منتقدین و مخالفین اردوغان، به تندی از این پاسخ رییس جمهور و رهبر حزب حاکم انتقاد کرده و اعلام کردند که ترکیه به کشوری تبدیل شده که نه تنها جوانان، بلکه سالمندان هم شرایط سختی را از سر می‌گذرانند. توجه به وضعیت معیشت بازنشستگان و سالمندان، یک بار دیگر بحث تغییرات جمعیتی در ترکیه و ارتباط این موضوع با بحران اقتصادی فراگیر را پیش کشید.

بر اساس تازه‌ترین آمارهایی که اتفاقاً توسط جراید نزدیک به حزب عدالت و توسعه منتشر شده، تعداد شهروندان بالای ۶۵ سال در ترکیه به عدد ۱۰ میلیون نفر نزدیک شده و ترکیه تا ۴ سال دیگر از لیست کشورهای دارای جمعیت جوان، خارج می‌شود.

جوانی که به سرعت پیر شد
تا همین چند سال پیش، بسیاری از کارشناسان و متخصصین مطالعات جمعیتی در اتحادیه اروپا، همواره بر این موضوع تاکید می‌کردند که میزان بالای نرخ زاد و ولد ترکیه و جمعیت جوان این کشور، موضوع مهمی برای بررسی های سیاسی و اقتصادی است. چرا که از یک سو می‌تواند بخش مهمی از نیروی کار مورد نیاز اتحادیه را تامین کند، اما از دیگر سو و از منظر سلبی، در میان مدت منجر به تغییرات جمعیتی و افزایش مسلمانان در اتحادیه خواهد شد. اما حالا شواهد نشان می‌دهد که ترکیه به سرعت در حال پیر شدن است.

روزنامه «ترکیه» به عنوان یکی از جراید تحت امر حزب عدالت و توسعه بر اساس آمارهای موسسه ملی آمار ترکیه (TÜİK) نوشته است: تعداد افراد ۶۵ سال و بالاتر در ترکیه به عدد ۱۰ میلیون نفر نزدیک شده و حالا ۱۰.۶ درصد از جمعیت ترکیه، عملاً در گروه سالمند جای گرفته‌اند. آن هم در کشوری که نظام بهداشت و سلامت آن، مشکلات بزرگی دارد و همین حالا هم بیمارستان‌ها و درمانگاه‌های دولتی با ازدحام بالا، ناکارآمدی و کاهش کیفیت خدمات روبرو هستند. 

ترکیه از سال ۲۰۳۰ میلادی به بعد مزیت جمعیت جوان خود را از دست خواهد داد و سیستم تامین اجتماعی این کشور با خطرات جدی مواجه خواهد شد. مشکل اینجاست که دست کم یک چهارم از سالمندان، فقیر هستند و در مجموع، در هر دو بخش شهری و روستایی فقر سالمندان به ۲۴.۲ درصد رسیده و نرخ جمعیت سالمندان مجبور به کار نیز در حال افزایش است.

افزایش نسبت جمعیت سالمندان در ترکیه، اهمیت دگرگونی‌های اساسی در بسیاری از زمینه‌ها، از اقتصاد تا تامین اجتماعی، از بازار کار تا صنعت را پیش کشیده است. 

تنها در عرض ۵ سال، ۳ میلیون نفر به تعداد سالمندان ترکیه افزوده شده و این وضعیت می‌تواند ترکیه را با مشکلات جدی اقتصادی و اجتماعی مواجه کند.

بر اساس پیش‌بینی‌های سازمان ملی آمار ترکیه، این کشور تا سال ۲۰۳۰ از ذیل گروه جمعیت جوان که به عنوان پنجره فرصت تعریف شده، بیرون خواهد رفت. پیش‌بینی می‌شود که نرخ جمعیت سالمندان در سال ۲۰۳۰ میلادی در ترکیه به ۱۳.۵ درصد، در سال ۲۰۴۰ به ۱۷.۹ درصد و در سال ۲۰۶۰ به ۲۷ درصد برسد. اگر روند نزولی در نرخ باروری ادامه یابد، این نرخ‌ها افزایش بیشتری خواهند داشت. این تغییر جمعیتی یک آستانه حیاتی برای رشد اقتصادی و سیاست‌های توسعه ترکیه است.

هم پیر، هم فقیر
داده‌های روزنامه قرار چاپ آنکارا نشان داده که بخش قابل توجهی از جمعیت سالمندان در ترکیه، در معرض خطر اقتصادی فزاینده‌ای قرار دارند. آمارها نشان می‌دهد که حدود ۲ میلیون و ۱۲۳ هزار سالمند زیر خط فقر زندگی می‌کنند. در حالی که فقر سالمندان روندی موازی با نرخ فقر عمومی را دنبال می‌کند، مشاهده می‌شود که کارگران کم دستمزد نیز در دوران بازنشستگی با مشکلات مالی مواجه می‌شوند. 

نرخ فقر سالمندان در ترکیه، تا سال ۲۰۱۸ روندی کاهشی را نشان داد، اما از سال ۲۰۱۹ روندی رو به افزایش داشته است. به همین خاطر تلاش سالمندان برای یافتن شغلی دیگر پس از پایان سی ساله خدمت، در حال افزایش است.

نرخ مشارکت نیروی کار جمعیت بالای ۶۵ سال تا پایان سال ۲۰۲۳ به ۱۲.۲ درصد و تا سال ۲۰۲۴ به ۱۳ درصد افزایش یافت. این نشان می‌دهد که افراد در سن بازنشستگی مجبور به کار برای گذران زندگی هستند و بخش کشاورزی همچنان بزرگترین منطقه اشتغال است. در حالی که ۶۴.۳ درصد از کارگران مسن‌تر در سال ۲۰۲۱ در بخش کشاورزی بودند، این میزان تا سال ۲۰۲۳ به ۵۷.۷ درصد کاهش یافت. 

از سوی دیگر، نسبت سالمندان شاغل در بخش خدمات از ۲۷.۳ درصد به ۳۲.۱ درصد افزایش یافته است. نسبت کارگران مسن‌تر در بخش‌های صنعت و ساختمان به ترتیب ۷.۳ درصد و ۲.۸ درصد است. این در حالی است که شرایط جسمی و میزان تاب آوری این افراد برای ادامه کار، در وضعیت بسیار نامطلوبی است. 

آیا ترکیه برای یک بحران امنیت اجتماعی آماده است؟
علاوه بر موضوع فقر اقتصادی سالمندان، یکی از موضوعات نگران‌کننده دیگر، وضعیت نظام بهداشت و درمان ترکیه است. 

اکرم چیندی اوغلو، مدیر برنامه توسعه در مرکز تحقیقات اجتماعی TEPAV با اشاره به سرعت پیری جمعیت ترکیه، از وضعیت سیستم تامین اجتماعی کشور ابراز نگرانی کرده و می‌گوید: «یکی از کارگروه‌های وابسته به سازمان ملل، مطالعات جمعیتی دقیقی در مورد ترکیه انجام داده است. نتایج آنها به ما می‌گوید که تا سال ۲۰۸۰ میلادی، از هر سه نفری که در ترکیه زندگی می‌کنند، یک نفر سالمند خواهد بود. این وضعیت، پیامدهای اقتصادی جدی خواهد داشت. اگر برآوردهای سازمان ملل محقق شود، از میانگین آمریکا در سال ۲۰۵۵ و از میانگین اتحادیه اروپا در سال ۲۰۶۶ پیشی خواهیم گرفت و جمعیت ما، حتی از آنها هم پیرتر خواهد بود. چنین چیزی به معنای بار مالی زیادی برای سیستم تأمین اجتماعی است. این در حالی است که همین حالا هم، سیستم بازنشستگی فعلی ترکیه در مقایسه با استانداردهای بین‌المللی بسیار ضعیف است و اساس شاخص جهانی بازنشستگی، ترکیه نمره D را دریافت کرده که بسیار پایین و نازل است. در بین ۴۸ کشوری که مورد مطالعه قرار گرفته، متاسفانه ما در رتبه ۴۵ قرار داریم و نیاز مبرمی به اصلاحات تامین اجتماعی وجود دارد. کارگران کم‌دستمزد در دوران پیری و با حقوق بازنشستگی کم همچنان در فقر به سر می‌برند و اگر این چرخه شکسته نشود، پایداری نظام بازنشستگی در آینده در خطر بزرگی قرار خواهد گرفت».

کارشناسان بر این باورند که مقابله با سرعت پیری جمعیت در ترکیه، مستلزم اجرای یک فرآیند تحول مهم از نظر توسعه اقتصادی، امنیت اجتماعی و بازار کار است. 

ترکیه در سال ۲۰۱۹ میلادی ۷ و نیم میلیون نفر سالمند داشته اما حالا نزدیک به ۱۰ میلیون نفر سالمند دارد. در شرایطی که نسبت جمعیت سالمند در کل جمعیت بیش از ۱۰ درصد باشد، پیری جمعیت محرز می‌شود. 

«میانگین سن» که یکی از شاخص‌های ارائه‌دهنده اطلاعات در مورد پیری جمعیت است، در سال ۲۰۱۹ ۳۲.۴ بوده و در سال ۲۰۲۴ به ۳۴.۴ رسید. در نتیجه ترکیه در میان ۱۹۴ کشور جهان از نظر جمعیت سالمند در رتبه ۷۵ قرار دارد. 

استان سینوپ در ترکیه، بیشترین میزان جمعیت سالمند را دارد. به طوری که ۲۰.۸ درصد از جمعیت این استان در سال ۲۰۲۴ میلادی در این رده جای گرفته شده است. 

این در حالی است که درصد سالمندان در استان کردنشین شرناخ در جنوب شرقی ترکیه تنها ۳.۷ درصد است. در سال ۲۰۲۴ میلادی ۶ میلیون و ۷۲۶ هزار و ۵۸۳ خانوار از مجموع ۲۶ میلیون و ۵۹۹ هزار و ۲۶۱ خانوار در ترکیه، دارای حداقل یک نفر ۶۵ ساله یا بالاتر است.

بررسی میزان توان جسمی سالمندان در ترکیه نشان داده، میزان سالمندانی که می‌توانند خرید خود را انجام دهند ۵۵.۱ درصد است. ۸۵.۷ درصد از سالمندان می‌توانند از تلفن استفاده کنند، ۶۱.۱ درصد می‌توانند غذای خود را تهیه کنند و ۷۶.۶ درصد می‌توانند خانه را تمیز کنند. اما ۲۶ درصد از سالمندان، در وضعیتی هستند که حتی برای مصرف دارو، نیاز به کمک و راهنما دارند. 

در پایان باید گفت: بحران اقتصادی،رکود تورمی و بیکاری در ترکیه، آمار ازدواج و نرخ باروری را پایین آورده و این موضوع به عنوان اصلی‌ترین دلیل پیری جمعیت قلمداد می‌شود. 
پایان